Białka ostrej fazy są jednym z elementów odpowiedzi ostrej fazy (OOF). Jest to zespół zmian metabolicznych i układowych, do jakich dochodzi w organizmie w odpowiedzi na bodziec uszkadzający, zakaźny lub zapalny. Uczestniczą w niej różne układy i składa się na nią wiele bardzo różnych reakcji. W przebiegu OOF obserwuje się przykładowo zmiany:

– behawioralne: spadek łaknienia i aktywności, senność, gorączka,

– hormonalne: wydzielanie kortykoliberyny, kortykotropiny, kortykosterydów, adrenaliny i wielu innych hormonów,

– hemodynamiczne i hematologiczne: m.in. leukocytoza, trombocytoza,

– metaboliczne: ujemny bilans azotowy, utrata masy mięśniowej, spadek glukoneogenezy, osteoporoza, lipoliza lipidów w tkance tłuszczowej, spadek aktywności lipazy lipoproteinowej w mięśniach i w tkance tłuszczowej, kacheksja,

– w stężeniach niebiałkowych składników osocza: spadek stężenia jonów żelaza, miedzi i cynku, wzrost stężenia retinolu i glutationu,

– syntezy szeregu białek osocza: tzw. białek ostrej fazy (1).

Odpowiedź ostrej fazy jako element odpowiedzi nieswoistej ma znaczenie, jeśli nie istnieją lub zanim zostaną uruchomione mechanizmy swoiste. Sugeruje się też, że zadaniem OOF jest ograniczenie reakcji swoistej, aby nie obróciła się ona w reakcje autoimmunologiczne. Białka ostrej fazy produkowane pod wpływem IL-6 mają działanie przeciwzapalne. Produkcja IL-6, katecholamin i glikokortykosterydów wpływa także na grasicę, zwłaszcza glikokortykosterydy wywołują w niej apoptozę tymocytów; prawdopodobnie jest to mechanizm prowadzący do ograniczenia reakcji mediowanych przez limfocyty T (2). Wiele wyników badań potwierdza, że w czasie tej najwcześniejszej reakcji mechanizmy swoiste, związane głównie z limfocytami T działają w sposób spowolniony, podczas gdy wielokrotnemu wzmocnieniu ulegają mechanizmy nieswoiste, odpowiadające na bodźce, takie jak LPS. Istotną rolę regulacyjną pełni tu też układ neurohormonalny. Nawet jeżeli działa bodziec wywołujący tylko miejscowe zmiany, OOF jest ogólnoustrojowa. Od rodzaju bodźca zależy nasilenie tej reakcji. Biorą w niej udział mediatory uwalniane z pobudzonych komórek, głównie z monocytów/makrofagów, działające na wszystkie systemy integracyjne organizmu, między innymi na oś podwzgórze-przysadka-nadnercza. W wyniku jej pobudzenia dochodzi do wzrostu stężeń glikokortykosterydów, insuliny, glukagonu i katecholamin. Za uruchomienie syntezy białek ostrej fazy w trakcie reakcji na bodziec uszkadzający bądź zapalny odpowiadają przede wszystkim trzy cytokiny: IL-1, TNFa i IL-6. Inne mogą wywierać potem wpływ wzmagający produkcję czy modulujący proporcje syntetyzowanych białek (3).