© Borgis - Medycyna Rodzinna 3/2004, s. 131-134
Ewa Głyda, Tomasz Opala, Tomasz Olejniczak, Karolina Chmaj-Wierzchowska
Leczenie uzdrowiskowe chorób kobiecych – wskazania i przeciwwskazania
Health resort treatment of female diseases – indication and contraindication
z Katedry i Kliniki Zdrowia Matki i Dziecka Akademii Medycznej Ginekologiczno-Położniczego Szpitala Klinicznego w Poznaniu
Kierownik Katedry: prof. Akademii Medycznej dr hab. n. med. Tomasz Opala
Leczenie uzdrowiskowe chorób kobiecych ma charakter kompleksowy; wykorzystuje równocześnie kilka metod leczniczych, które wzajemnie się uzupełniają i zwiększają efektywność swojego działania (1). Szerokie zastosowanie mają zabiegi balneologiczne, wykorzystujące naturalne tworzywa lecznicze tj. wody mineralne czy peloidy; naturalne czynniki przyrodnicze, jak klimat; różne formy pracy mięśniowej; czynniki fizyczne, jak światło, dźwięk, pole elektromagnetyczne i inne (1). Znalazły one zastosowanie w leczeniu przewlekłych stanów zapalnych i pozapalnych narządu rodnego, stanów po operacjach ginekologicznych, zaburzeniach wieku przekwitania, opóźnionym dojrzewaniu płciowym, niepłodności z zaburzeniami cyklu miesiączkowego, wtórnym braku miesiączki (2).
Uzdrowiskowe metody lecznicze mają charakter bodźcowy. W odpowiedzi na nie w organizmie powstają reakcje adaptacyjne i kompensacyjne (1). Systematyczne leczenie w postaci serii zabiegów ma działanie trenujące i usprawniające funkcjonowanie organizmu, przyspieszając procesy regeneracyjne. Działanie ich jest stopniowe. Wolno obserwowane efekty są jednak trwalsze w stosunku do uzyskiwanych innymi metodami leczniczymi (1). Stosowanie zabiegów, picie wód zdrojowych, łącznie z wpływem warunków klimatycznych pośrednio działa uodparniająco i prowadzi do odpowiedzi całego ustroju tzw. odczynu ogólnego. Miejscowy lub ogólnoustrojowy charakter odczynu zależy od temperatury, czasu zabiegu, miejsca działania bodźca, ciśnienia hydrostatycznego wody, dostosowania się ustroju do ww. czynników (1). Duże zastosowanie znalazły wody mineralne stosowane w postaci kąpieli leczniczych, irygacji, płukań oraz kuracji pitnej (1, 3).
W przewlekłych stanach zapalnych żeńskich narządów płciowych, a także po zabiegach operacyjnych szczególnie wskazane są kąpiele solankowe i siarczkowo-siarkowodorowe i radonowe. Drobiny soli działają drażniąco na skórę wywołując stan przekrwienia, a wtórnie ocieplenie skóry; wnikają do naskórka oraz ujść gruczołów potowych i łojowych (3, 4). Kąpiele siarczane pobudzają przemianę materii, normują bilans siarki w ustroju, działają odczulająco, odtruwająco, wpływają rozmiękczająco na naskórek oraz działają rozszerzająco na naczynia krwionośne skóry, powodują jej przekrwienie, ułatwiając w ten sposób wchłanianie produktów zapalnych (4). Kąpiele kwasowęglowe stosowane są przy objawach wypadowych związanych m.in. z kastracją chirurgiczną. Zawarty w wodzie bezwodnik kwasu węglowego wywołuje w skórze wiele zmian, między innymi rozszerzenie naczyń włosowatych, tętniczych i żylnych, obniżenie ciśnienia krwi (3, 4).
Zabiegi borowinowe mają zastosowanie w przewlekłych stanach zapalnych dróg rodnych, stanach pooperacyjnych, zrostach otrzewnej, niepłodności oraz w zespole klimakterycznym (1).
Borowina jest rodzajem torfu o specyficznych właściwościach fizykochemicznych; ma działanie bakteriobójcze, bakteriostatyczne, przeciwzapalne, ściągające i regenerujące tkanki (5, 6, 7). Mechanizm działania leczniczego borowiny polega na oddziaływaniu cieplnym, mechanicznym, powstałym w wyniku ucisku masy borowinowej na skórę, oraz wpływie znajdujących się w niej związków chemicznych i ciał o charakterze hormonów (4).
Zabiegi borowinowe są wykorzystywane przede wszystkim w celu przegrzewania tkanek miejscowo i ogólnie. Działanie mechaniczne np. kąpieli borowinowej ułatwia odpływ chłonki z przestrzeni międzykomórkowej, zwiększa wchłanianie wysięków (2). Zabiegi borowinowe mają wpływ na sekrecję hormonów, dotyczy to głównie hormonów nadnerczowych i przysadkowych oraz jajnikowych (7, 8). Działanie borowiny na jajniki jest dwojakie, tj. bezpośrednie poprzez intensywne przegrzewanie jajników i działanie estrogenne związane z zawartością tych substancji w borowinie; natomiast działanie pośrednie, nieswoiste, polega na pobudzeniu wydzielania hormonów przysadkowych. Wykazano zwiększenie poziomu glikokortykoidów we krwi po zabiegach borowinowych (7, 8).
Najczęściej stosowanymi zabiegami są: okłady – zawijania całkowite i częściowe, kąpiele borowinowe i zawiesinowe, nasiadówki, tampony borowinowe, zabiegi z pasty borowinowej, jontoforeza (1). Należy jednak pamiętać o przeciwwskazaniach do stosowania zabiegów borowinowych, takich jak krwawienia, ostre stany zapalne, nowotwory, ciąża i okres karmienia (1, 2). W uzdrowiskowym leczeniu chorób kobiecych wykorzystuje się także czynniki fizyczne pod postacią różnych form energii, jak światło, prąd elektryczny, ultradźwięki, pole magnetyczne i inne. Zalicza się do nich: światło i elektrolecznictwo i magnetoterapię, ultradźwięki (1).
Bardzo szerokie zastosowanie w uzdrowiskowym leczeniu chorób kobiecych znalazły fale krótkie, których wpływ na ustrój polega na działaniu cieplnym, elektrycznym, bakteriobójczym i biologicznym. W terapii stosuje się przegrzewanie miejscowe głównie dawkami słabymi lub średnimi. Szczególnie wrażliwy na działanie fal krótkich jest ośrodkowy układ nerwowy. Przegrzewanie przysadki mózgowej ma wpływ pośredni na jajnik (oś: przysadka – tarczyca – jajnik) i powoduje zwiększenie wydzielania hormonów, a wtórnie zwiększenie przemiany podstawowej. W zaburzeniach cyklu miesiączkowego u młodych kobiet pośredni wpływ hormonów przysadki mózgowej na tarczycę i jajniki ma na celu uregulowanie zaburzeń cyklu miesiączkowego (7).
Bakteriobójcze działanie fal krótkich wiąże się z działaniem cieplnym. Efekt bakteriobójczy spowodowany jest przeniesieniem się temperatury mikroorganizmów powyżej właściwego im „punktu cieplnego”, w którym giną, nawet bez równoczesnego podniesienia temperatury środowiska (7).
Specyficzną właściwością fal krótkich jest ich działanie na procesy zapalne zarówno ostre, jak i przewlekłe. Czynnikiem działającym w tkankach jest ciepło, długo utrzymujące się przekrwienie czynne, oraz zwiększony przepływ krwi przez teren ogniska zapalnego, co prowadzi do zmniejszenia odczynów i ograniczenia nacieków zapalnych. Leukocytoza i równorzędnie zwiększona fagocytoza, prawie zawsze stwierdzana w miejscu przegrzewanym, może mieć wpływ pośredni na drobnoustroje wywołujące stan zapalny (3).
Leczenie stanów zapalnych narządów miednicy mniejszej rozpocząć należy po ustąpieniu objawów ostrych. W stanach przewlekłych uzyskuje się dobre wyniki. Wyłączamy z leczenia wszystkie zmiany swoiste tj. zapalenia gruźlicze. W niedorozwoju macicy i braku miesiączki stosujemy dawki słabe o stopniowo wzrastającym czasie zabiegu (od kilku do 15 minut) w I, II i III tygodniu cyklu. W stanach zapalnych podostrych żeńskich narządów płciowych stosujemy dawki słabe, czas zabiegu stopniowo zwiększamy, a w przewlekłych stanach zapalnych dawki średnie (3). Rozpoczynamy zabiegi w 2-3 dni po zakończeniu miesiączkowania i stosujemy je w I, II i III tygodniu cyklu. Dobre wyniki uzyskuje się także w rzeżączkowym zapaleniu przydatków. Zabiegów nie stosujemy w okresie miesiączkowania i w ciąży (3).
Długotrwałe serie zabiegów mogą powodować zmiany w jajnikach. Gruczoły płciowe należą do narządów wrażliwych na działanie pola kondensatorowego o dużym nasileniu. Wskutek cieplnego działania może dojść do nieodwracalnych zmian zwyrodnieniowych, zaburzenia miesiączkowania na skutek dojrzewania i przetrwania licznych pęcherzyków Graffa oraz wtórnych zaburzeń wydzielania luteiny. Dlatego w leczeniu stanów zapalnych jajników, w stanach niedomogi gruczołowej lub ich niedorozwoju stosujemy wyłącznie dawki słabe. Cysty jajnika stanowią przeciwwskazanie do stosowania diatermii krótkofalowej (3).
Wskazaniem do przegrzewania falami krótkimi jest także ostre i przewlekłe zapalenie gruczołu piersiowego. W przypadku chełboczących ropni, które stanowią przeciwwskazanie do stosowania fal krótkich, zabieg fizjoterapii należy przeprowadzić po nacięciu i ewakuacji ropnia oraz założeniu sączków (najwcześniej po upływie 24-48 godzin od zabiegu operacyjnego, przez warstwę suchego opatrunku) (3).
Pod wpływem działania promieni podczerwonych, w naświetlanym miejscu stwierdza się podniesienie ciepłoty tkanek oraz zwiększoną przemianę podstawową. Czynne przekrwienie z towarzyszącym mu rozszerzeniem pętli włośniczek wywołuje zmianę ciśnienia pomiędzy krążeniem tętniczym i żylnym oraz pomiędzy płynem komórkowym a przestrzeniami międzykomórkowymi tkanek. Zwiększa się również liczba białych krwinek, a zwłaszcza fagocytów. Działanie ciepła zmniejsza ból i stan napięcia mięśniowego (3). Do naświetlań stosujemy m.in. lampy Sollux i świetlanki. Promienie podczerwone wykorzystywane są w leczeniu bolesnych miesiączek, w przewlekłych stanach zapalnych i niedorozwoju żeńskich narządów płciowych (3).
W leczeniu uzdrowiskowym w ginekologii zastosowanie znalazły również promienie nadfioletowe. Promienie UV, szczególnie krótkofalowe, charakteryzują się działaniem bakteriobójczym. Także wirusy wykazują wzmożoną wrażliwość na działanie promieni UV (3).
Ogólne naświetlanie promieniami UV zwiększa podstawową przemianę materii skutkiem działania bodźcowego na gruczoły wewnątrzwydzielnicze (przysadkę, nadnercza, tarczycę, jajniki, i jądra). Promienie te wywierają wpływ na przemianę związków mineralnych, zwłaszcza wapnia i fosforu. Wytwarzana w skórze witamina D przechodząc do krążenia, zwiększa przyswajanie wapnia i fosforu z przewodu pokarmowego oraz zabezpiecza kości przed odwapnieniem, co ma duże znaczenie w profilaktyce osteoporozy (3).
W leczeniu osteoporozy szerokie zastosowanie znalazła również magnetoterapia i umiejętnie prowadzona kinezyterapia. Za przeciwwskazane w osteoporozie należy uznać gorące zabiegi borowinowe i parafinowe (8).
Ważnym kierunkiem leczenia uzdrowiskowego jest kinezyterapia, czyli leczenie ruchem – różnymi formami aktywności fizycznej o odpowiednio dobranym obciążeniu (1). Skraca ono okres rekonwalescencji i umożliwia czynny udział chorej w procesie postępowania leczniczego.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Ponikowska I.: Podstawy kliniczne balneologii i medycyny fizykalnej. Służba zdrowia 2001, 63-66. 2.Ponikowska I.: Kompendium balneologii: rekomendacje Krajowego Konsultanta. Toruń, Wydaw. Adam Marszałek 2001, 225. 3.Konarska I.: Medycyna Fizykalna. Warszawa: Państ. Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1974. 4.Mika T., Kasprzak W.: Fizykoterapia. Warszawa: Wydaw. Lekarskie PZWL, 2003. 5.Ponikowska I.: Stosowanie pasty borowinowej w lecznictwie uzdrowiskowym (Wskazówki metodyczne dla lekarzy), Bibl. Lek. Uzdr., IMU, Poznań 1982. 6.Różewicki S., i wsp.: Wpływ hipertermicznej borowiny na czynność hormonalną prawidłowego i niewydolnego ciałka żółtego u kobiet. Balneol. Pol. 1991, 32(33):103. 7.Praktyczny poradnik fizjoterapii. Polskie Towarzystwo Balneologii Bioklimatologii i Medycyny fizykalnej. Warszawa: Oddział Warszawski przy Zjednoczeniu "Uzdrowiska Polskie". Polskiego Towarzystwa Balneologii Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej. 1980. 8.Kalmus P.: Możliwość uzdrowiskowej profilaktyki i terapii w osteoporozie. Baln. Pol. 1998, 40(1/2):110-119. 9.Olejniczak T., Głyda E.: Leczenie balneologiczne. W: Opala T. Ginekologia. Podręcznik dla Położnych, Pielęgniarek i Fizjoterapeutów, PZWL, Warszawa, 2003, 348-349.
