© Borgis - Nowa Pediatria 3/2015, s. 101-107
*Justyna Tymińska1, Jacek Wysocki2, 3
Oszacowanie potrzeb edukacyjnych rodziców w zakresie szczepienia przeciwko pneumokokom na przykładzie wybranego gabinetu lekarza POZ
Estimation of parental educational needs in the field of pneumococcal vaccination on the example of chosen primary care practice
1Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Na Powstańców”, Ząbki
Kierownik Zakładu: lek. Piotr Ziemiecki
2Katedra i Zakład Profilaktyki Zdrowotnej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Poznań
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Jacek Wysocki
3Oddział Obserwacyjno-Zakaźny, Specjalistyczny Zespół Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem, Poznań
Ordynator Oddziału: prof. dr hab. n. med. Jacek Wysocki
Summary
Introduction. Realization of national immunization programme is one of the primary care physician’s tasks due to preventing infectious diseases. Physician is legally obliged to inform patients about compulsory and recommended vaccines. This duty is difficult to be realized in practice because of limited primary care visit length.
Aim. Aim of this study was to estimate the parental educational needs in the field of pneumococcal vaccination on the example of chosen primary care practice.
Material and methods. The number of 1667 patients underwent a specially created algorithm consisting of 4 questions to be asked parents by the physician. With the aid of the algorithm the patients were assigned to certain groups. The information about pneumococcal vaccination was given to parents of children naïve to pneumococcal vaccination who haven’t been previously informed about this by physician. Finally the analysis of patients’ medical documentation and vaccination records was conducted.
Results. Parents of 358 children naïve to pneumococcal vaccination haven’t been previously informed about this vaccine by physician (336 recommended and 22 compulsory). In the group of recommended vaccination there was 33.6% infants < 6 months old, 33.3% ≤ 2-years-old, 22.9% ≤ 12 months, 10.2% between 7-11 months. In the group of compulsory vaccination 11 children were born less than 37 week gestation, 4 children with birth weight < 2500 g, 5 children suffered from asthma, 1 child from diabetes type 1 and 1 child from chronic heart disease. Analysis conducted on children born < 37 Hbd and those with birth weight < 2500 g showed that 54.54% parents haven’t been informed about compulsory pneumococcal vaccination by physicians on neonatal ward and the rest 45.46% by physicians on the first postnatal care home visit. Analysis of vaccination records of children immunized against pneumococcal disease showed that majority children both recommended (43.68%) and compulsory (71.79%) were given first dose under the age of 6 months.
Conclusions. Parents should be informed about pneumococcal vaccination as soon as possible while most of them decide to administer first dose early. The presented algorithm improves estimation of parental educational needs in the field of pneumococcal vaccination but is time-consuming. Educational activities supporting physicians in informing parents about vaccination should be undertaken.
Wstęp
Podstawowa Opieka Zdrowotna (POZ) jest najważniejszym elementem każdego systemu ochrony zdrowia (1). Sprawnie i skutecznie działająca POZ może poprawić stan zdrowia całej populacji, zmniejszając tym samym liczbę konsultacji specjalistycznych i hospitalizacji (2).
Z tego powodu lekarz POZ pełni ważną rolę w systemie ochrony zdrowia, a jego obowiązki nie ograniczają się jedynie do rozpoznawania i leczenia chorób. Lekarz POZ musi także systematycznie i okresowo oceniać stan zdrowia swoich pacjentów, prowadzić edukację zdrowotną, realizować programy zdrowotne oraz prowadzić działania profilaktyczne, w tym szczepienia (3). Działalność związana z przeprowadzaniem szczepień dotyczy wszystkich pacjentów, będących pod opieką lekarza POZ, lecz szczególnie istotne znaczenie ma w odniesieniu do dzieci, w przypadku których niezbędna jest właściwa realizacja programu szczepień ochronnych (PSO) z uwzględnieniem szczepień zalecanych (4). Zgodnie z prawem, w ramach edukacji zdrowotnej lekarz powinien udzielać pacjentom informacji na temat szczepień obowiązkowych i zalecanych (5).
Cel pracy
Prezentowana praca miała na celu oszacowanie potrzeb edukacyjnych rodziców na temat szczepienia przeciwko pneumokokom na przykładzie wybranego gabinetu lekarza POZ.
Materiał i metody
Badanie przeprowadzono na populacji dzieci obu płci będących pacjentami wybranej poradni POZ w województwie mazowieckim. Dzieci te były wcześniej pod opieką pozostałych lekarzy tej placówki lub innych placówek POZ na terenie całego kraju.
Kryteria włączenia do badania: dziecko przed ukończeniem 5. roku życia; dziecko nieszczepione przeciwko pneumokokom; dziecko, którego rodzice nie byli wcześniej informowani przez lekarza o szczepieniu przeciwko pneumokokom. Za poinformowanych przez lekarza uznano tych, którzy oświadczyli, że zostali poinformowani przez osobę z tytułem lekarza bez względu na jego miejsce pracy oraz posiadaną albo nie specjalizację.
Kryteria wykluczenia z badania: dziecko, które ukończyło 5. rok życia; dziecko przed ukończeniem 5. roku życia zaszczepione przeciwko pneumokokom; dziecko, którego rodzice byli wcześniej informowani przez lekarza o szczepieniu przeciwko pneumokokom; dziecko, którego rodzice są negatywnie nastawieni do szczepień i odmówili rozmowy na ten temat; dziecko, które mimo iż jest pacjentem przychodni, ani razu nie zgłosiło się na wizytę do lekarza w trakcie badania; dziecko bez dokumentacji medycznej, w tym karty uodpornienia, co uniemożliwiło analizę dokumentacji.
W celu oszacowania potrzeb edukacyjnych rodziców dzieci niezaszczepionych przeciwko pneumokokom stworzono autorski algorytm składający się z 4 pytań, które musiał zadać rodzicom lekarz każdorazowo podczas wizyty pacjenta w gabinecie. W trakcie przeprowadzania algorytmu dzieci, które nie ukończyły 5. roku życia, przydzielane były do odrębnych grup (ryc. 1).
Ryc. 1. Algorytm dotarcia z informacją lekarską o szczepieniu przeciwko pneumokokom do rodziców uprzednio o tym niepoinformowanych.
Pytanie 1: Wiek dziecka – poniżej czy powyżej 5. roku życia?
Szczepionki przeciw Streptococcus pneumoniae przeznaczone są dla dzieci od 2. miesiąca do 5. roku życia. Kwalifikacja dzieci poniżej 5. roku życia do dalszego etapu następowała na podstawie numeru PESEL.
Pytanie 2: Szczepienie przeciw pneumokokom – wykonane czy niewykonane?
Zgodnie z przepisami, jedynymi dokumentami potwierdzającymi wykonanie szczepienia są: karta uodpornienia, książeczka szczepień ochronnych, będąca elementem książeczki zdrowia dziecka, oraz dokumentacja medyczna (6). Kwalifikacja dzieci bez wykonanych szczepień przeciw pneumokokom do grupy A następowała w oparciu o jeden z tych wyżej wymienionych dokumentów. Dzieci zaszczepione kwalifikowane były do grupy B.
Pytanie 3: Informacja lekarska o szczepieniach przeciw pneumokokom – otrzymano czy nie otrzymano?
Zgodnie ze stanowiskiem Głównego Inspektora Sanitarnego, wystarczy jednokrotna informacja lekarza o szczepieniach, niezależnie od tego, czy była udzielona w formie ustnej, czy pisemnej (7). Kwalifikacja do grupy A1 następowała w przypadku uzyskania odpowiedzi „Nie” od któregokolwiek z rodziców. Dzieci rodziców, którzy kiedykolwiek wcześniej otrzymali informację od osoby z tytułem lekarza na temat tego szczepienia, kwalifikowane były do grupy A2.
Pytanie 4: Kryteria obowiązkowego szczepienia przeciw pneumokokom szczepionką skoniugowaną – spełnione czy niespełnione?
W celu usprawnienia kwalifikacji dzieci, których rodzice powinni uzyskać informację o obowiązkowym lub zalecanym szczepieniu przeciwko pneumokokom, zastosowano kwestionariusz w oparciu o PSO na rok 2015 (4) (tab. 1).
Tabela 1. Kwestionariusz kwalifikacji pacjenta do trybu szczepienia przeciwko pneumokokom.
| Dzieci od 2. miesiąca życia do ukończenia 5. roku życia |
| | Tak | Nie |
| po urazie lub z wadą ośrodkowego układu nerwowego, przebiegającą z wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego | | |
| zakażenie HIV | | |
| po przeszczepieniu szpiku, przed przeszczepieniem lub po przeszczepieniu narządów wewnętrznych, lub przed wszczepieniem lub po wszczepieniu implantu ślimakowego | | |
| przewlekła choroba serca | | |
| schorzenia immunologiczno-hematologiczne, w tym małopłytkowość idiopatyczna, ostra białaczka, chłoniaki, sferocytoza wrodzona | | |
| asplenia wrodzona, dysfunkcja śledziony, po splenektomii lub po leczeniu immunosupresyjnym | | |
| przewlekła niewydolność nerek i nawracający zespół nerczycowy | | |
| pierwotne zaburzenia odporności | | |
| choroby metaboliczne, w tym cukrzyca | | |
| przewlekłe choroby płuc, w tym astma | | |
| Dzieci od 2. miesiąca życia do ukończenia 12. miesiąca życia |
| | Tak | Nie |
| urodzone przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży | | |
| urodzone z masą urodzeniową poniżej 2500 g | | |
Wystarczyło zaznaczenie jednej odpowiedzi „Tak”, by zakwalifikować dziecko do grupy A1o. Rodzice dzieci z tej grupy otrzymywali informację od lekarza wybranego POZ o obowiązkowym szczepieniu przeciw pneumokokom (dalej: w trybie obowiązkowym). Pozostałe dzieci kwalifikowano do grupy A1z, a ich rodzicom lekarz wybranego POZ udzielał informacji o możliwości wykonania szczepienia zalecanego (dalej: w trybie zalecanym). W tej grupie znalazły się także dzieci bez wykonanych szczepień przeciwko pneumokokom, które mimo iż urodzone przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży lub urodzone z masą urodzeniową poniżej 2500 g, nie zostały zaszczepione, ponieważ ich rodzice zgłosili się do lekarza wybranego POZ zbyt późno, czyli po ukończeniu przez dziecko 12. miesiąca życia.
Po przeprowadzeniu postępowania zgodnie z algorytmem oraz poinformowaniu rodziców wszystkich dzieci niezaszczepionych przeciwko pneumokokom, którzy dotychczas nie otrzymali informacji od lekarza na ten temat, dokonano dodatkowo analizy dokumentacji medycznej, w tym kart uodpornienia pacjentów.
Analiza danych dotyczyła w zależności od grupy: trybu, w którym dzieci były lub powinny być zaszczepione przeciwko pneumokokom; wieku, w jakim otrzymały pierwszą dawkę szczepionki; wieku dzieci w dniu poinformowania ich rodziców przez lekarza wybranego POZ o szczepieniu; przyczyny kwalifikacji do trybu obowiązkowego szczepienia, o ile przysługiwał, a w przypadku dzieci poniżej 6. miesiąca życia – powodu wizyty u lekarza wybranego POZ.
Wyniki
Badanie przeprowadzono na grupie 1667 dzieci. Grupa dzieci w wieku poniżej 5. roku życia liczyła 947 (56,9%) osób. Wykluczono: 720 dzieci z powodu ukończenia przez nie 5. roku życia, 304 dzieci z grupy A2, 231 dzieci z grupy B, 35 dzieci, które ani razu nie zgłosiły się na wizytę do lekarza w trakcie badania, 19 dzieci, których rodzice byli negatywnie nastawieni do szczepień i odmówili rozmowy na ten temat. Do udzielenia informacji o szczepieniu przeciwko pneumokokom przez lekarza wybranego POZ ostatecznie zakwalifikowano rodziców 358 dzieci, w tym 336 w trybie zalecanym (grupa A1z) i 22 w trybie obowiązkowym (grupa A1o). Analizie poddano grupy A1z, A1o i B.
Analiza grupy A1z
Grupa A1z – dzieci kwalifikujące się do szczepienia w trybie zalecanym, rodzice dotychczas nieinformowani przez lekarza.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Starfield B, Shi L, Macinko J: Contribution of primary care to health systems and health. Milbank Q 2005; 83: 457-502. 2. Macinko J, Starfield B, Shi L: The contribution of primary care systems to health outcomes within Organization for Economic Cooperation and Development (OECD) countries, 1970-1998. Health Serv Res 2003; 38: 831-865. 3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie zakresu zadań lekarza, pielęgniarki i położnej podstawowej opieki zdrowotnej z dnia 20 października 2005 r. (Dz. U. Nr 214, poz. 1816). 4. http://dziennikmz.mz.gov.pl/DUM_MZ/2014/72/akt.pdf. 5. Art. 17 ust. 9 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2013 r., poz. 947). 6. § 9 ust. 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz. U., Nr 182, poz. 1086 ze zm.). 7. http://www.gis.gov.pl/ckfinder/userfiles/files/EP/szczepienia/udzielanie%20informacji.pdf. 8. Teele D, Klein J, Rosner B: Epidemiology of otitis media during first seven years of life in children in great area Boston: a prospective kohort study. J Infect Dis 1989; 160: 83-94. 9. Kawalec W, Grenda R, Ziółkowska H: Pediatria. PZWL, Warszawa 2013: 974-975. 10. Tarczoń I, Domaradzka, Czajka H: Co na temat szczepień ochronnych wiedzą rodzice i pracownicy ochrony zdrowia. Przegl Lek 2009; 66: 1-2. 11. Zieliński A: Epidemiologiczne badanie efektywności szczepień. Przegl Epidemiol 2001; 5: 43-46. 12. Arguedas A, Soley, Abdelnour A: Prevenar experience. Vaccine 2011; 295: C26-C34. 13. vaccine-schedule.ecdc.europa.eu/Pages/Scheduler.aspx. 14. Rogalska J, Augustynowicz E, Gzyl A, Stefanoff P: Postawy rodziców wobec szczepień ochronnych w Polsce. Przegl Epidemiol 2010; 64: 91-97. 15. Biuletyny szczepienia ochronne na lata 2012-2014. 16. Jackowska T, Kłyszewska M: Realizacja szczepień zalecanych u dzieci i ocena świadomości ich rodziców. Pediatr Pol 2010; 85: 201-206. 17. Lipska E, Lewińska M, Górnicka G: Realizacja szczepień zalecanych u dzieci i opinie rodziców na temat tych szczepień. Nowa Med 2013; 2: 64-69. 18. Kochman D, Rudzińska T: Znaczenie edukacji rodziców w kontekście szczepień obowiązkowych i zalecanych u dzieci w wieku 0-2 lat. Probl Pielęg 2008; 16: 163-172. 19. Kowalczyk-Amico K, Suzin J, Bladowska K et al.: Świadomość gimnazjalistek i ich rodziców na temat szczepień przeciwko HPV. Zdr Publ 2010; 120: 228-233. 20. Hak E, Schönbeck Y, De Melker H et al.: Negative attitude of highly educated parents and health care workers towards future vaccinations in the Dutch childhood vaccination program. Vaccine 2005; 23: 3103-3107. 21. Gust DA, Kennedy A, Shui I et al.: Parent Attitudes Towards Immunizations and Healthcare Providers. The roleof information. Am J Prev Med 2005; 29: 105-112. 22. Salmon DA, Moulton LH, Omer SB et al.: Factors Associated With Refusal of Childhood Vaccines Among Parents of School-aged Children. Arch Pediatr Adolesc Med 2005; 159: 470-476. 23. Rogalska J, Augustynowicz E, Gzyl A, Stefanoff P: Źródła informacji oraz wiedza rodziców na temat szczepień ochronnych w Polsce. Przegl Epidemiol 2010; 64: 83-90. 24. Gawlik K, Woś H, Waksmańska W, Łukasik R: Opinie rodziców na temat szczepień ochronnych u dzieci. Medycyna ogólna i nauki o zdrowiu 2014; 20: 360-364. 25. Coniglio M, Platania M, Privitera D et al.: Parents’ attitudes and behaviours towards recommended vaccinations in Sicily, Italy. BMC Public Health 2011; 11: 305. 26. Heininger U: An internet-based survey on parental attitudes towards immunization. Vaccine 2006; 24: 6351-6355. 27. Robinson K, Baughman W, Rothrock G et al.: Active Bacterial Core Surveillance (ABCs)/Emerging Infections Program Network.: Epidemiology of invasive Streptococcus pneumonia infections in the United States, 1995-1998: Opportunities for prevention in the conjugate vaccine era. JAMA 2001; 285: 1729-1735. 28. Dexter PR, Perkins S, Overhage JM et al.: A computerized reminder system to increase the use of preventive care for hospitalized patients. N Engl J Med 2001; 345: 965-970. 29. Dexter PR, Perkins SM, Maharry KS et al.: Inpatient computer-based standing orders vs physician reminders to increase influenza and pneumococcal vaccination rates: a randomized trial. JAMA 2004; 292: 2366-2371. 30. Davis T, Fredrickson D, Arnold C et al.: Childhood Vaccine Risk/Benefit Communication in Private Practice Office Settings: A National Survey. Pediatrics 2001; 107: 17. 31. Doroszewski J, Kulus M, Markowski A: Porozumienie z pacjentem. Relacje i komunikacja. Wolters Kluwer SA, Warszawa 2014. 32. § 13 ust. 1 zarządzenia Prezesa NFZ z dnia 27 listopada 2013 r. Nr 69/2013/DSOZ (ze zm.) w sprawie określania warunków zawierania i realizacji umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w rodzaju: podstawowa opieka zdrowotna. 33. Cohen N, Lauderdale D, Shete P et al.: Physician knowledge of catch-up regimens and contradictions for childhood immunizations. Pediatrics 2003: 111: 925-932. 34. Stefanowicz A, Krajewska M, Kołodziejska A, Wierzba J: Rola pielęgniarki i położnej wykonywaniu szczepień ochronnych u dzieci i młodzieży. Zdr Publ 2012; 122: 95-99.
