© Borgis - Medycyna Rodzinna 4/2015, s. 157-164
Katarzyna Ferenc, Danuta Zarzycka, Barbara Ślusarska
Aktywność fizyczna pacjentów po zawale mięśnia sercowego w czasie rehabilitacji uzdrowiskowej i jej wybrane uwarunkowania społeczno-demograficzne
Physical activity of patients after myocardial infarction during health resort rehabilitation and its selected socio-demographic conditions
Katedra i Zakład Pielęgniarstwa Pediatrycznego, Katedra Onkologii i Środowiskowej Opieki Zdrowotnej, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny, Lublin
Summary
Introduction. Physical activity plays an essential role in secondary prevention of cardiovascular diseases.
Aim. The goal of this research is to indicate socio-demographic conditions of physical activity of patients after myocardial infarction during health resort rehabilitation.
Material and methods. 100 persons, who stayed in Cardiology Hospital in Nałęczów from 12th May 2014 to 31st May 2014, took part in the research. The studies were conducted with use: own questionnaire and International Physical Activity Questionnaire (IPAQ).
Results. Physical activity assessed with a standardized questionnaire IPAQ is at moderate level. The most frequently indicated forms of physical activity used are walking and cycling. The studies showed increase in frequency of physical activities undertaken after cardiac incident from 4.07 per week to 6.071 per week. Before myocardial infarction, each of the respondents spent on average 42.37 min on physical activity, and after the myocardial infarction the time spent for such activities was 53.02 min.
Conclusions. In the group of respondents, the level of physical activity was classified as sufficient and adequate. It was also found that frequency and time spent on activity after heart attack increased in comparison to the situation before the heart attack. It was shown that on the significant statistically level, women do housework and read books and magazines more often than men. Persons of peasant origin often choose sleep as a form of relax, whereas reading magazines is characteristic for persons of intelligentsia background. Respondents with higher education are different from other respondents by activities realized in the form of Nordic walking and reading.
Wprowadzenie
Aktywność fizyczna odgrywa bardzo istotną rolę w zapobieganiu schorzeniom układu sercowo-naczyniowego, jak również przyczynia się do ich prewencji wtórnej (1, 2). Podejmowanie aktywnych form wypoczynku jest niezwykle istotne dla współczesnego człowieka obciążonego wysiłkiem statycznym i przewlekłym stresem cywilizacyjnym. Podczas wysiłku fizycznego czynność organizmu ulega zmianie polegającej przede wszystkim na zwiększeniu pracy układu krążenia. Następuje wzrost transportu tlenu z płuc do tkanek, substratów energetycznych do mózgu i mięśni, ciepła z narządów do skóry oraz transportu hormonów i innych czynnych biologicznie substancji między tkankami (3, 4).
Analiza literatury przedmiotu pozwala wskazać, że systematyczny dynamiczny wysiłek fizyczny przynosi wiele korzyści zdrowotnych zarówno u osób zdrowych, jak i po zawale mięśnia sercowego. Między innymi wpływa na: obniżenie ryzyka wystąpienia schorzeń układu sercowo-naczyniowego i ich powikłań, poprawę równowagi czynnościowej między układem krzepnięcia i fibrynolizy, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi (co stwarza możliwość lepszej kontroli ciśnienia tętniczego, zwłaszcza w przypadku jego dużych wartości), poprawienie funkcji sercowo-płucnych, zmniejszenie ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2, skuteczną kontrolę masy ciała i przeciwdziałanie otyłości, prewencję lub obniżenie hiperlipidemii, zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia niektórych nowotworów, m.in. raka piersi, prostaty, okrężnicy, poprawę funkcji trawiennych i jelitowych, zmniejszenie ryzyka wystąpienia osteoporozy i złamań, wzmocnienie siły mięśni oraz ich wytrzymałości, co przyczynia się do zwiększenia sprawności funkcjonalnej organizmu, poprawę/utrzymanie funkcji motorycznych oraz koordynacji ruchowej, obniżenie ryzyka wystąpienia depresji i/lub demencji, poprawę jakości snu oraz zmniejszenie stresu. Aktywność fizyczna może służyć jako metoda relaksacyjna, pomagająca odreagować sytuacje trudne, poprawiająca samopoczucie, poczucie własnej wartości, zmniejszająca ryzyko chorób w wieku starszym, a także upadków i zaburzeń funkcji poznawczych, opóźnienia procesu starzenia (5-8).
W przypadku schorzeń kardiologicznych aktywność fizyczna dodatkowo przyczynia się do zminimalizowania progresji zmian patologicznych, polepszenia stanu krążenia obocznego, a także poprawy czynności śródbłonka naczyń krwionośnych oraz obniżenia ryzyka trombogennego, co stanowi o korzystnym wpływie na zmniejszenie częstości incydentów sercowych (9).
Aktywność ruchowa wpływa także na obniżenie liczby zgonów zarówno przedwczesnych, jak i wskaźnika zgonów całkowitych (10, 11). Liczne wyniki badań jednoznacznie określają kierunek wpływu całkowitej aktywności fizycznej oraz ćwiczeń ruchowych, które przyczyniają się do istotnego zmniejszenia ryzyka chorób sercowo-naczyniowych (6, 11-14).
Uwarunkowania aktywności fizycznej, zwłaszcza u osób po incydencie wieńcowym, są interesującym poznawczo i praktycznie zagadnieniem, gdyż poprzez stosowanie terapeutycznych zasad wysiłku fizycznego i aktywności można wpłynąć na objawy schorzenia, zwalniając jego przebieg, jak również śmiertelność z nim związaną, a ponadto jak wspomniano wcześniej, przyczynia się on do prewencji wtórnej zawału serca (1, 8).
Na podstawie aktualnie dostępnych wyników badań można wyodrębnić grupy uwarunkowań dla aktywności fizycznej pacjentów po incydencie sercowo-naczyniowym, które w pracy zdefiniowano jako czynniki społeczno-demograficzne, wśród których są: płeć, wiek, miejsce zamieszkania, pochodzenie społeczne oraz wykształcenie.
Cel pracy
Celem pracy jest wskazanie wpływu czynników społeczno-demograficznych na aktywność fizyczną pacjentów po wystąpieniu zawału mięśnia sercowego.
W celu klaryfikacji treści artykułu zdecydowano się na sformułowanie poniżej zamieszczonych pytań badawczych, które zapewnią logiczną konstrukcję dalszych jego części:
1. Jaki jest poziom globalny/całkowity aktywności fizycznej badanych osób po przebytym zawale mięśnia sercowego?
2. Jak wystąpienie zawału mięśnia sercowego miało wpływ na aktywność fizyczną badanych?
3. Jaki istnieje związek między czynnikami społeczno-demograficznymi badanych a podejmowaną przez nich aktywnością?
Materiał i metody
Projekt badawczy realizowano w Uzdrowiskowym Szpitalu Kardiologicznym w Nałęczowie w okresie 12-31.05.2014 roku. Na jego realizację pisemną zgodę wyraził przedstawiciel Dyrekcji ZL Uzdrowisko Nałęczów. Projekt badawczy, którego wyniki zostaną przedstawione poniżej, uzyskał pozytywną akceptację Komisji Bioetycznej działającej przy Uniwersytecie Medycznym w Lublinie o numerze KE-0254/145/2014.
Osoby badane każdorazowo i indywidualnie wyrażały dobrowolnie zgodę na udział w badaniu. Dobór osób do badań był celowy, oparty o kryterium stanu po zawale mięśnia sercowego. Grupa badawcza liczyła 100 osób, w tym 39 kobiet oraz 61 mężczyzn. Średnia wieku ankietowanych wynosiła 60,52 roku (SD ± 7,32).
Wśród badanych u 78% stwierdzono jeden incydent wieńcowy, natomiast 22% ankietowanych wskazywało na przebycie dwóch zawałów mięśnia sercowego. Uwzględniając czas, jaki upłynął od pierwszego zawału mięśnia sercowego, najliczniejszą grupę stanowiły osoby, u których minęło powyżej 5 lat (38%) od jego wystąpienia. Odsetek respondentów, u których upłynęło 6 miesięcy od incydentu wieńcowego, wynosił 36%, natomiast u 26% okres od wystąpienia zawału mięśnia sercowego mieścił się w przedziale od powyżej 6 miesięcy do 5 lat.
Badania realizowano metodą sondażu diagnostycznego. W celu przeprowadzenia badań wykorzystano autorski kwestionariusz ankiety oraz Międzynarodowy Kwestionariusz Aktywności Fizycznej (International Physical Activity Questionnaire – IPAQ), wersja rozszerzona.
Autorski kwestionariusz ankiety został zbudowany z 12 pytań dotyczących rodzajów aktywności ruchowych (np. bieganie, nordic walking, jazda na rowerze, taniec, marsz, pływanie, aerobic) oraz 8 pytań o charakterystykę społeczno-demograficzną badanych (płeć, wiek, miejsce zamieszkania, pochodzenie społeczne, wykształcenie). Odpowiedzi badanych wskazujące formy aktywności fizycznej w części autorskiego kwestionariusza ankiety odnoszą się do okresu sprzed zawału mięśnia sercowego oraz ostatniego tygodnia przed przyjazdem do szpitala uzdrowiskowego.
IPAQ przeznaczony jest do badania osób w przedziale wiekowym od 15 do 69 lat i posiada podział na pięć zagadnień głównych odnoszących się do podejmowania aktywności fizycznej związanej ze zdrowiem na podstawie analizy aktywności w czasie 7 dni poprzedzających badanie. Pytania opisują aktywność dotyczącą pracy zawodowej, przemieszczania się, wykonywania prac domowych, prowadzenia rekreacji w czasie wolnym, a także czasu przeznaczanego na pozycję siedzącą (15-18). IPAQ umożliwia pomiar aktywności fizycznej w powiązaniu ze zdrowiem w populacji (13).
Ze względu na specyfikę miejsca prowadzenia badań, do analizy wykorzystano informacje dotyczące przemieszczania się człowieka, prowadzenia rekreacji w czasie wolnym, a także czasu przeznaczanego na pozycję siedzącą. Z dwóch działów dotyczących wysiłku fizycznego – związanych z pracą zawodową oraz pracami domowymi (ogólne prace porządkowe i opieka nad rodziną) – zrezygnowano, ze względu na przebywanie badanych w uzdrowisku, a także na zwolnieniach lekarskich, prawie nikt z ankietowanych nie wykonywał powyższych czynności w tygodniu poprzedzającym badanie. Jak określają autorzy IPAQ, MET to jednostka metaboliczna, która określa zdolność pochłaniania tlenu i odpowiada zużyciu spoczynkowemu 3,5 ml O2/kg mc/min (15). Wartości jednostki metabolicznej dla chodzenia wynoszą 3,3 MET, co oznacza intensywność niską, aktywność umiarkowana wynosi 4,0 MET, natomiast dla aktywności intensywnej 8,0 MET (16).
Obliczenie jego wartości polega na przemnożeniu czasu trwania, liczby dni i wartości równoważnika metabolicznego oddzielnie dla każdego wysiłku. Aby wyznaczyć całkowitą tygodniową aktywność fizyczną, sumuje się jej poziom w trzech strefach intensywności wysiłku (MET minut/tydzień) (17, 18).
Do wskazania istnienia różnic pomiędzy porównywanymi grupami użyto testu Chi2. Przyjęto poziom istotności p < 0,05, który wskazuje na istnienie istotnych statystycznie różnic lub zależności. Analizę statystyczną przeprowadzono w oparciu o oprogramowanie komputerowe Statistica 9.1 (StatSoft, Polska).
Wyniki
Poziom aktywności fizycznej całkowity/globalny wśród badanej grupy w większości był wystarczający/dostateczny (umiarkowany – 96%), niewielki odsetek dotyczył zakresu niewystarczającego (niskiego – 4%) (tab. 1).
Tabela 1. Aktywność fizyczna badanych wyrażona formą i rodzajem w czasie trwania (min), częstotliwości (tyg.) i jednostkach metabolicznych (MET).
| Forma i rodzaj aktywności fizycznej | Wartości opisowe aktywności fizycznej |
| N | Średnia | Mediana | Min. | Max. | SD |
| Przemieszczanie się | Jazda pojazdem mechanicznym (dni w tygodniu) | 100 | 1,820 | 1,000 | 0,000 | 7,000 | 2,162 |
| Jazda pojazdem mechanicznym (minut dzienne) | 100 | 73,750 | 60,000 | 0,000 | 300,000 | 79,029 |
| Jazda na rowerze (dni w tygodniu) | 100 | 0,680 | 0,000 | 0,000 | 7,000 | 1,711 |
| Jazda na rowerze (minut dzienne) | 100 | 8,440 | 0,000 | 0,000 | 180,000 | 24,9575 |
| Chodzenie (dni w tygodniu) | 100 | 6,500 | 7,000 | 0,000 | 7,000 | 1,501 |
| Chodzenie (minut dzienne) | 100 | 119,950 | 90,000 | 0,000 | 420,000 | 91,589 |
| Rekreacja, sport i aktywność w czasie wolnym | Chodzenie (dni w tygodniu) | 100 | 5,140 | 7,000 | 0,000 | 7,000 | 2,689 |
| Chodzenie (minut dzienne) | 100 | 98,550 | 60,000 | 0,000 | 360,000 | 83,455 |
| Aktywność intensywna (dni w tygodniu) | 100 | 0,020 | 0,000 | 0,000 | 2,000 | 0,200 |
| Aktywność intensywna (minut dzienne) | 100 | 1,200 | 0,000 | 0,000 | 120,000 | 12,000 |
| Aktywność umiarkowana (dni w tygodniu) | 100 | 3,070 | 2,000 | 0,000 | 7,000 | 2,958 |
| Aktywność umiarkowana (minut dzienne) | 100 | 29,810 | 15,000 | 0,000 | 180,000 | 39,208 |
| Czas spędzony siedząc | Siedzenie w dniach powszednich (minut dzienne) | 100 | 265,200 | 240,000 | 60,000 | 510,000 | 112,793 |
| Siedzenie w dniach wolnych od pracy (minut dzienne) | 100 | 260,700 | 240,000 | 60,000 | 510,000 | 110,921 |
| Forma i rodzaj aktywności | Średnia MET | SD |
| Suma wszystkich | 5377,565 | 3531,165 |
| Przemieszczanie ogółem | 2807,935 | 2214,003 |
| Czas wolny ogółem | 2583,220 | 2182,834 |
| Jazda na rowerze w ramach przemieszczania się | 122,560 | 397,230 |
| Chodzenie w ramach przemieszczania się | 2685,375 | 2149,324 |
| Jazda na rowerze w czasie wolnym | 598,600 | 834,782 |
| Chodzenie w czasie wolnym | 1984,620 | 1853,222 |
| Siedzenie ogółem | 599,650 | 236,394 |
| Jazda pojazdem mechanicznym | 73,750 | 79,029 |
| Siedzenie w dniach wolnych od pracy | 525,900 | 220,390 |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Becherka E, Lipiec P: Aktualności kardiologiczne – nowości badań klinicznych. Pol Przegl Kardiol 2010; 12(2): 154-156. 2. Jurkiewicz M, Mianowana V, Wysokiński A: Aktywność fizyczna jako zachowanie zdrowotne zmniejszające ryzyko wystąpienia ponownego incydentu wieńcowego u pacjentów po zawale mięśnia sercowego. Pol Przegl Kardiol 2011; 13(1): 24-30. 3. Kuński H: Trening zdrowotny osób dorosłych. Medsportpress, Warszawa 2003. 4. Mirat J: Physical activity in the prevention and treatment of cardiovascular diseases. Acta Med Croatia 2007; 61 (suppl.1): 63-67. 5. Blair S, Cheng Y, Holder J: Is physical activity or physical fitness more important in defining health benefits? Med Sci Sports Exerc 2001; 33 (suppl.): 379-399. 6. Taylor RS, Brown A, Ebrahim S et al.: Exercise-based rehabilitation for patients with coronary heart disease: systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Am J Med 2004; 116: 682-692. 7. http://www.umed.edu.pl/geriatria/pdf/Zalecenia_dotyczace_aktywnosci_ruchowej_w_profilaktyce_chorob_ukladu_krazenia.pdf (stan z 05.11.2014). 8. eu-physical-actyvity-guidelines-2008-pl_pdf (stan z 12.11.2014). 9. Streg GPh, James SK, Atar D et al.: Wytyczne ESC dotyczące postępowania w ostrym zawale serca z przetrwałym uniesieniem odcinka ST. Kardiol Pol 2012; 70 (supl. VI): 255-272. 10. Sobieszczańska M, Kałka D, Pilecki W et al.: Aktywność fizyczna w podstawowej i pierwotnej prewencji choroby sercowo-naczyniowej. Pol Merk Lek 2009; XXVI(156): 659. 11. Sesso HD, Paffenbarger RS Jr, Lee IM: Physical activity and coronary heart disease in men. The Harvard Alumni Health Study. Circulation 2000; 102(9): 975-980. 12. Cheng X, Li W, Guo J et al.: Physical activity levels, sport activities, and risk of acute myocardial infarction: results of the INTERHEART study in China. Angiology 2014; 65(2): 113-121. 13. Smedt DD, Clavs E, Annemans L et al.: The association between self-reported lifestyle changes and health-related quality of life in coronary patients: The EUROASPIRE III survey. Eur J Prev Cardiol 2014; 21(7): 796-805. 14. Yates T, Haffner SM, Schulte PJ et al.: Association between change in daily ambulatory activity and cardiovascular events in people with impaired glucose tolerance (NAVIGATOR trial): A cohort analysis. Lancet 2014; 384(9922): 1059-1066. 15. Craig CL, Marshall AL, Sjöström M et al.: International physical activity questionnaire: 12-country reliability and validity. Med Sci Sports Exerc 2003; 35: 1381-1391. 16. Bauman A, Bull F, Chey T et al.: The International Prevalence Study on Physical Activity: results from 20 countries. Int J Behav Nutr Phys Act 2009; 6: 21. doi:10.1186/1479-5868-6-21 (stan z 30.05.2015). 17. Johnson-Kozlow M, Sallis IF, Glipin EA et al.: Comparative validation of the IPAQ and the 7-Day PAR among women diagnosed with breast cancer. Int J Behav Nutr Phys Act 2006; 3: 7. doi: 10,1186/1479-5868-3-7 (stan z 20.12.2014). 18. Hagstromer MP, Oja P, Sjostrom M: The International Physical Activity Questionnaire (IPAQ): a study of concurrent and construct validity. Public Health Nutr 2006; 9: 755-762. 19. Mora S, Cook N, Buring J et al.: Physical activity and reduced risk of cardiovascular events. Circulation 2007; 116: 2110-2118. 20. O’Connor GT, Buring JE, Yusuf S et al.: An overview of randomized trials of rehabilitation with exercise after myocardial infarction. Circulation 1989; 80: 234-244. 21. Fletcher GF, Balady GJ, Amsterdam EA et al.: Exercise standards for testing and training: A statement for healthcare professionals from the American Heart Association. Circulation 2001; 104: 1694-1740. 22. Andrzejczak-Karbowska M, Kapusta J, Inman M et al.: Evaluation of the effectiveness of exercise-based controlled physical effort in women with heart failure in the elderly. Pol Merkur Lekarski 2015; 38(223): 11-15. 23. Gierat-Haponiuk K, Haponiuk I, Szalewska D et al.: Effect of complex cardiac rehabilitation on physical activity and quality of life during long-term follow-up after surgical correction of congenital heart disease. Kardiol Pol 2015; 73: 267-273. 24. Goel K, Lennon RJ, Tilbury RT et al.: Impact of cardiac rehabilitation on mortality and cardiovascular events after percutaneo us coronary intervention in the community. Circulation 2011; 123: 2344-2352. 25. Wang W, Jiang Y, He HG et al.: A randomised controlled trial on the effectiveness of a home-based self-management programme for community-dwelling patients with myocardial infarction. Eur J Cardiovasc Nurs 2015. doi: 1474515115586904. 26. Piotrowicz R, Wolszakiewicz J: Rehabilitacja kardiologiczna pacjentów po zawale serca. Fol Card Exc 2008; 3(12): 559-565. 27. Woolf-May K, Bird S, MacIntyre P: Physical activity levels during phase IV cardiac rehabilitation in a group of male myocardial infarction patients. B J Sports Med 2005; 39(3): e12. doi:10.1136/bjsm.2003.010983. 28. Brändström Y, Brink E, Grankvist G et al.: Physical activity six months after a myocardial infarction. J Nurs Pract 2009; 15(3): 191-197. doi: 10.1111/j.1440-172X.2009.01744.x (stan z 20.12.2014). 29. Soares D, Viamonte S, Magalhaes S et al.: What factors determine the levels of physical activity after cardiac rehabilitation program? Acta Med Port 2013; 26(6): 689-698. 30. Ades P, Maloney A, Savage P et al.: Determinants of physical functioning in coronary patients. Arch Intern Med 1999; 159: 2357-2360.
