© Borgis - Medycyna Rodzinna 4/2015, s. 165-171
Beata Wilczewska1, Mateusz Cybulski2, Elżbieta Krajewska-Kułak2
Wiedza uczniów i studentów z Białegostoku na temat stosowania suplementów diety
Knowledge of pupils and students with Białystok on use of dietary supplements
1Absolwentka Wydziału Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny, Białystok
Dziekan Wydziału: prof. dr hab. n. med. Sławomir J. Terlikowski
2Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny, Białystok
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Elżbieta Krajewska-Kułak
Summary
Introduction. Apart from the endless benefits of dietary supplements – through unlimited access – they are used excessively and enjoyed in an uncontrolled manner, which can contribute to adverse health effects.
Aim. The aim of the study was to compare and evaluate the level of knowledge respondents and to provide preferences in choosing dietary supplements.
Material and methods. The survey was conducted among 80 students of Public Health at the Medical University of Bialystok and 80 pupils toward pharmacy technician Post-Secondary School No. 1 Health Care in Bialystok using author’s questionnaire.
Results. The vast majority of respondents declared that met with the term “dietary supplement” (95.6%). More than half of respondents (55.0%) declared that knows the definition of “dietary supplement”. Almost a quarter of respondents (23.1%) believed that dietary supplements are safe. More than half of respondents (56.9%) read in detail by taking leaflet dietary supplement. The majority of respondents (55.6%) to the question whether taking supplements is beneficial, replied “probably yes”.
Conclusions. 1. The use of dietary supplements should be aware of and argued for health reasons, since excessive intake of such preparations can cause serious health complications. 2. There is a need for increased education of young people in the direction of sensible nutrition, vitamin supplementation, as well as knowledge of the risks arising from their use. 3. There is a need to oblige producers to the mandatory information to buyers about the possible likelihood of adverse effects from vitamins and minerals.
Wstęp
Według art. 3 pkt. 39 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia suplement diety to „środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzany do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie, w postaci: kapsułek, tabletek, drażetek i w innych podobnych postaciach, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem, butelek z kroplomierzem i w innych podobnych postaciach płynów i proszków przeznaczonych do spożywania w małych, odmierzonych ilościach jednostkowych, z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego” (1).
Zgodnie z ADA (American Dietetic Association – Amerykańskie Stowarzyszenie Dietetyczne) suplementy diety przyjmuje się w celu ulepszenia diety, zagwarantowania organizmowi prawidłowej zawartości substancji odżywczych – uzyskania ZDS (Zalecane Dzienne Spożycie), a także w celu uzupełnienia deficytu wybranych substancji (2, 3). Suplementy diety stosowane są w celach prewencyjnych, wiele preparatów pełni rolę leku na zróżnicowane dolegliwości i niedomagania, takie jak problemy skórne, gastryczne, infekcje układu oddechowego oraz alergie (4).
Suplementy diety mogą mieć w swoim składzie rośliny wzmacniające funkcjonowanie i pracę ciała człowieka, np. w trakcie stosowania diety odchudzającej, dlatego są one bogate w substancje odżywcze (5).
Do prozdrowotnych składników można zaliczyć m.in.: witaminy, składniki mineralne (np. żelazo, cynk, magnez, wapń), błonnik, pre- i probiotyki, NNKT (Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe) typu n-3 i n-6 oraz izoflawony (6). Ważną rolę w diecie odgrywają te komponenty, na które nie ma sprecyzowanego zapotrzebowania. Są to fitoestrogeny, flawonoidy, zioła oraz ich ekstrakty, które występowały sporadycznie w jadłospisie człowieka (7).
Mimo iż właściwie opracowana, urozmaicona dieta pokrywa zapotrzebowanie zdrowego człowieka na niezbędne składniki odżywcze oraz witaminy, to w ostatnich latach odnotowano istotny i dynamiczny rozwój rynku suplementów diety (8, 9).
Jak wynika z badań, co piąty Polak (22%) używał preparatu ubogacającego dietę (10). Powszechne analizy ukazują, iż spożywanie składników odżywczych ewoluuje, a w pewnych grupach ich spożycie przekracza 50% (7).
Wiedza na temat interakcji między lekami a suplementami diety oraz istota ich znaczenia są niezbędne. Produkty przygotowywane przemysłowo, wdrażane na rynek, są regulowane mnóstwem dokumentów prawnych. Z kolei okazja nieograniczonego dostępu do produktu naturalnego – przede wszystkim ziół – powoduje, iż wiedza osoby, która wykorzystuje takie źródła, spełnia kluczową rolę w zagwarantowaniu bezpieczeństwa stosowania tych suplementów diety (11).
Ujawniono, iż suplementy diety mogą powodować powikłania w farmakoterapii wśród pacjentów przyjmujących leki. Wówczas może dochodzić do interakcji między składnikami znajdującymi się w suplementach diety (witaminy, sole mineralne, wyciągi roślinne) a stosowanymi produktami leczniczymi. Zazwyczaj składniki suplementów diety oddziałują na absorpcję oraz metabolizm leków, ale także może zaistnieć synergiczna interakcja (12).
Interakcje leków z ekstraktami roślinnymi powiązane są z ich naturalnymi składnikami. Są to: alkaloidy, flawonoidy, glikozydy, antrocyjaniny, antrachinony, terpeny, katechiny, saponiny. Rośliny mające w swoim składzie antrachinony mogą zmniejszyć wchłanianie wybranych produktów leczniczych poprzez pobudzenie perystaltyki jelit. Odnosi się to do ziół odchudzających: liść senesu, aloesu, korzenia kruszyny czy kory szakłaku amerykańskiego. Śluzy pojawiające się w roślinach mogą również wpływać na zmniejszenie absorpcji produktów leczniczych. Powyższe działanie wykazują następujące zioła: prawoślaz lekarski, len zwyczajny, a także babka lancetowata. Do częstych interakcji dochodzi między lekami a błonnikiem, dziurawcem, lukrecją oraz grejpfrutem (12).
Nadmierne lub niewłaściwe spożywanie witamin oraz minerałów może przyczynić się do wystąpienia negatywnych następstw. Jest to możliwe, gdy suplementacja jest nieuzasadniona lub konsument przyjmuje większe dawki niż zalecił producent bądź nie ma należytych informacji na opakowaniu na temat bezpiecznego dawkowania (13).
Częstym problemem jest łączenie suplementów diety z „żywnością funkcjonalną”, czyli produktami, które są wzbogacone w NNKT, witaminy, składniki mineralne i błonnik pokarmowy (14).
W wyniku niekontrolowanego przyjmowania suplementów diety mogą wystąpić skutki uboczne. Do najczęściej pojawiających się efektów ubocznych należą: ból brzucha i głowy, nudności, osłabienie, tachykardia, przebarwienia na skórze oraz nieprzyjemny zapach z ust (15).
Cel pracy
Celem głównym pracy było porównanie i ocena poziomu wiedzy respondentów oraz przedstawienie preferencji w wyborze suplementów diety.
Wykonanie celu głównego pracy zostało osiągnięte przez realizację następujących celów szczegółowych:
1. Analizę poziomu wiedzy uczniów i studentów na temat suplementów diety.
2. Analizę postaw respondentów wobec suplementacji diety preparatami witaminowymi.
3. Analizę poziomu wiedzy uczniów i studentów na temat bezpieczeństwa zażywania suplementów diety.
4. Analizę poziomu częstości i przyczyn stosowania suplementów diety przez uczniów i studentów.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w marcu i kwietniu 2015 roku po uzyskaniu zgody Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku (uchwała nr R-I-002/71/2015), a także Dziekana Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku (UMB) oraz Dyrektora Szkoły Policealnej nr 1 Ochrony Zdrowia w Białymstoku.
Badaniem objęto 146 kobiet (91,0%) i 14 mężczyzn (9,0%). Łącznie grupę badaną stanowiło 160 osób w przedziale wiekowym 18-35 lat. Wśród respondentów największą grupę stanowiły osoby zamieszkujące małe miasto do 50 tys. (28,8%), następnie miasto wojewódzkie (26,3%), wieś (20%), średnie miasto 50-200 tys. (13,1%) i duże miasto powiatowe powyżej 200 tys. (11,9%).
Badania zostały przeprowadzone w dwóch grupach badanych. Grupę I stanowiło 80 studentów kierunku Zdrowie Publiczne Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, pośród których znalazło się 71 kobiet i 9 mężczyzn. W badaniu wzięli udział respondenci studiów I stopnia:
– I rok – 24 osoby (21 kobiet i 3 mężczyzn) w wieku od 18 do 25 lat,
– II rok – 19 osób (18 kobiet i 1 mężczyzna) w wieku od 18 do 25 lat,
– III rok – 13 osób (13 kobiet) w wieku od 21 do 25 lat
oraz respondenci studiów magisterskich:
– II rok – 24 osoby (19 kobiet i 5 mężczyzn) w wieku od 21 do 30 lat.
Grupę II stanowiło 80 uczniów kierunku technik farmaceutyczny Szkoły Policealnej nr 1 Ochrony Zdrowia w Białymstoku, pośród których znalazło się 75 kobiet i 5 mężczyzn. W badaniu wzięli udział respondenci:
– I roku – 40 osób (39 kobiet i 1 mężczyzna) w wieku od 18 do 30 lat,
– II roku – 40 osób (36 kobiet i 4 mężczyzn) w wieku od 18 do 35 lat.
W badaniach wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem autorskiego kwestionariusza ankiety, dotyczącego poznania opinii i wiedzy studentów kierunku Zdrowie Publiczne UMB oraz uczniów kierunku technik farmaceutyczny Szkoły Policealnej nr 1 Ochrony Zdrowia w Białymstoku na temat stosowania suplementów diety.
Formularz ankiety był anonimowy, a udział w badaniu miał charakter dobrowolny. Kwestionariusz składał się z 26 pytań otwartych i zamkniętych, jedno- i wielokrotnego wyboru, w tym z pytań dotyczących charakterystyki społeczno-demograficznej respondentów biorących udział w badaniu. Dodatkowo, w celu określenia postaw wykorzystano skalę Likerta – nominalną, pięciostopniową skalę intensywności od „zdecydowanie nie”, do „zdecydowanie tak”.
Skala Likerta jest najczęściej używanym narzędziem pomiaru postaw. Charakteryzuje się ona prostą konstrukcją oraz wielowymiarowym uchwyceniem wielu aspektów. Skala Likerta jest skalą szacunkową i zależnościową, ponieważ zakwalifikowanie komponentów do zbioru odnosi się do ich stosunku względem skali jako ogółu. Respondenta prosi się, by wybrał jedną z dowolnych odpowiedzi. Zwykle liczba wariantów odpowiedzi wynosi pięć („zdecydowanie tak”, „raczej tak”, „raczej nie”, „zdecydowanie nie”, „trudno powiedzieć”) (16).
Zebrane dane opracowano za pomocą programu Microsoft Excel. Analizy statystycznej dokonano przy zastosowaniu testu niezależności chi-kwadrat (χ2). Hipotezy statystyczne zweryfikowano na poziomie istotności p = 0,05. Obliczenia zostały wykonane przy użyciu oprogramowania Statistica Data Miner + QC PL, na który licencję posiada Uniwersytet Medyczny w Białymstoku.
Wyniki
Znacząca większość respondentów deklarowała, iż spotkała się z terminem „suplement diety” (95,6%). Wyniki zostały zaprezentowane w tabeli 1.
Tabela 1. Odpowiedź na pytanie: „Czy spotkał/-a się Pan/-i z terminem »suplement diety«?”.
| Odpowiedź | n | % |
| Tak | 153 | 95,6 |
| Nie | 3 | 1,9 |
| Trudno powiedzieć | 4 | 2,5 |
| Ogółem | 160 | 100,0 |
Wśród badanych studentów I roku kierunku Zdrowie Publiczne 79,2% ankietowanych zadeklarowało, iż spotkało się z terminem „suplement diety”. Wśród studentów II roku odsetek ten wyniósł 89,5%. Studenci III roku studiów I stopnia i II roku studiów II stopnia oraz uczniowie I i II roku na kierunku technik farmaceutyczny wskazali jednomyślnie (100,0%), iż spotkali się z definicją „suplement diety”. Zaobserwowano zależność, iż wraz z dalszą edukacją zwiększał się poziom wiedzy studentów i uczniów.
W odpowiedzi na pytanie o znajomość terminu „suplement diety”, ponad połowa badanych (55,0%) deklarowała, że zna definicję „suplementu diety”. Wyniki przedstawiono w tabeli 2.
Tabela 2. Odpowiedź na pytanie: „Czy rozumie Pan/-i znaczenie terminu »suplement diety«?”
| Odpowiedź | n | % |
| Tak | 88 | 55,0 |
| Nie | 9 | 5,6 |
| Trudno powiedzieć | 63 | 39,4 |
| Ogółem | 160 | 100,0 |
Badani najczęściej opisywali „suplement diety” jako uzupełniacz diety, ważne witaminy i składniki mineralne, skoncentrowany dodatek do jadłospisu i produkty wspomagające, niebędące lekiem.
W grupie studentów I roku na kierunku Zdrowie Publiczne znajomość terminu zgłosiła prawie 1/3 studentów (29,2%), a wśród studentów II roku studiów II stopnia taką znajomość zadeklarowała większość badanych – 87,5%. W grupie uczniów I roku na kierunku technik farmaceutyczny znajomość terminu „suplement diety” zadeklarowało 40,0% respondentów, a II – 62,5% badanych.
Przyjmując poziom istotności p = 0,05 stwierdzono, że pomiędzy płcią a znajomością definicji „suplementu diety” nie istnieje zależność statystyczna.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U., Nr 171, poz. 1225 z 2006r. z późn. zm.). 2. Ventura Marra M, Boyar AP: Position of the American Dietetic Association: Nutrient Supplementation. J Am Diet Assoc 2009; 109(12): 2073-2084. 3. Menon AS, Narula AS, Mathur AG: Multivitamins: use or misuse? Medical Journal Armed Forces India 2008; 64(3): 263-267. 4. Baraniak J, Kania M: Surowce roślinne i inne wybrane składniki preparatów prozdrowotnych przeznaczone do stosowania u dzieci. Post Fitoter 2014; 1: 48-53. 5. Klaudel L: Pogranicze pomiędzy lekiem a suplementem diety. Panacea Leki Ziołowe 2006; 2: 6-7. 6. Wolski T, Karwat ID, Najda A: Kontaminacja i suplementacja żywności a zdrowie. Post Fitoter 2005; 1: 35-41. 7. Kunachowicz H, Troszczyńska A: Żywność wzbogacana i suplementy witaminowo-mineralne a ich rola w prawidłowej diecie człowieka. Now Lek 2005; 74(4): 533-538. 8. Kościółek A, Hartman M, Spiołek K et al.: Ocena czynników wpływających na zakup i stosowanie preparatów witaminowo-mineralnych przez uczniów szkół policealnych. Bromat Chem Toksykol 2011; 44(3): 987-992. 9. Muti P, Rana P: Can daily multiwitamin prevent cancer? Results from the Physicians’ Health Study. Pol Arch Med Wewn 2013; 123(3): 83-84. 10. Stoś K, Krygier B, Głowala A, Jarosz M: Skład wybranych suplementów diety w świetle obowiązujących wymagań. Bromat Chem Toksykol 2011; 44(3): 596-603. 11. Bojarowicz H, Dźwigulska P: Suplementy diety. Część II. Wybrane składniki suplementów diety oraz ich przeznaczenie. Hygeia Public Health 2012; 47(4): 433-441. 12. Wolnicka K: Suplementy diety zawierające składniki roślinne – ryzyko interakcji z lekami. Żyw Człow Metab 2011; 38(3): 216-222. 13. Krasnowska G, Sikora T: Suplementy diety a bezpieczeństwo konsumenta. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2011; 4(77): 5-23. 14. Mieszkowska M, Michota-Katulska E: Suplementy diety – korzyści i działania niepożądane. Bezpieczeństwo Pracy 2008; 6: 28-30. 15. Schlegel-Zawadzka M, Barteczko M: Ocena stosowania suplementów diety pochodzenia naturalnego w celach prozdrowotnych przez osoby dorosłe. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2009; 4(65): 375-387. 16. Jezior J: Metodologiczne problemy zastosowania skali Likerta w badaniach postaw wobec bezrobocia. Łódzkie Towarzystwo Naukowe 2013; 1: 117-138. 17. Ciszek P, Duma P: Analiza stosowania suplementów diety i świadomość zagrożeń wynikających z ich pobrania wśród studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego. Bromat Chem Toksykol 2013; 3: 404-412. 18. Gil M, Ciszek P, Głodek E: Ocena stosowania suplementów diety oraz stopnia wiedzy na temat suplementów wśród licealistów z Dębicy. Bromat Chem Toksykol 2013; 2: 194-199. 19. Dąbrowska A, Babicz-Zielińska, Wolska K: Postawy konsumentów wobec suplementacji diety preparatami witaminowymi. Probl Hig Epidemiol 2011; 92(3): 663-666. 20. Bujko J, Myszkowska-Ryciak J, Nitka I: Ocena spożycia składników mineralnych wśród studentów SGGW w Warszawie. Żyw Człow Metab 2005; 32(1): 655-659. 21. Krejpcio Z, Staniek H, Chmielewska A: Ocena powszechności spożycia suplementów diety w wybranych grupach studentów. Probl Hig Epidemiol 2013; 94(3): 622-625. 22. Lebiedzińska A, Szpakow A, Hinc A et al.: Suplementacja witaminami i biopierwiastkami diety studentów polskich i białoruskich (Gdańsk, Grodno, Białystok). Żyw Człow Metab 2009; 36: 55-60. 23. Cieślik E, Filipiak-Florkiewicz A, Kopeć A et al.: Suplementacja diety preparatami zawierającymi witaminy i/lub składnikami mineralnymi przez młodzież w wieku 16-18 lat z terenu województwa małopolskiego. Materiały Konferencji Naukowej „Żywność wzbogacona i nutraceutyki”, Oddz. Małopolski PTTŻ, Kraków, 18-19 czerwca 2009. 24. Białas S, Duda G, Saran A: Ocena spożycia przez studentów składników mineralnych pochodzących z racji pokarmowych i suplementów. Żyw Czł Metab 2005; 32(1/2): 97-102. 25. Sigłowa A, Bartosz B, Conder M et al.: Suplementacja diety wśród studentów. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2009; 4(65): 236-249. 26. Pietruszka B, Brzozowska A: Supplement and fortified food contribution to overall folate intake among adults living in Warsaw, Poland. Pol J Nutr Sci 2006; 15(56): 97-102. 27. Jeżewska-Zychowicz M: Stosowanie suplementów wśród młodzieży z uwzględnieniem kontroli ich stosowania. Żyw Czł Metab 2007; 1(2): 481-485. 28. Chłopicka J, Wandas P, Zachwieja Z: Dietary supplements selected by young people exercising in fitness rooms in Krakow and environs. Roczn PZH 2007; 58(1): 185-189. 29. Stasio MJ, Curry K, Sutton-Skinner KM, Glassman DM: Over-the-counter medications and herbal or dietary supplements among college students. Dose frequency and relationship to self reported distress. J Am Coll Health 2008; 56(5): 535-547. 30. Klaudel L: Pogranicze pomiędzy lekiem a suplementem diety. Panacea Leki Ziołowe 2006; 2: 6-7. 31. Pączkowska M: Korzystanie z leków i ich dostępność. Raport z badań, CSIOZ, 2008. Dostępne: http://www.csioz.gov.pl/file.php?s=cD8zOA== (data dostępu: 10.05.2015).
