Na podstawie Ustawy z 6 września 2001 r. o Chorobach Zakaźnych i Zakażeniach (Dz.U. nr 126, poz. 1384) wprowadzono nowy Program Szczepień Ochronnych na 2004 rok, zawierający jednolity schemat stosowania poszczególnych szczepionek oraz wskazania do szczepień obowiązkowych i zalecanych. Zmiany w zakresie szczepień obowiązkowych zostały omówione w części pierwszej. Zmiany dotyczące szczepień zalecanych są związane z aktualizacją wskazań do poszczególnych szczepionek. Ponadto wprowadzono szczepienia zalecane dla osób podróżujących w regiony endemiczne.

Wzorem lat ubiegłych, w części dotyczącej szczepień zalecanych wykonywanych na koszt pacjenta wymieniono szczepienia, które są wskazane w określonych sytuacjach klinicznych lub z przyczyn epidemiologicznych. Aktualnie obejmują one 16 chorób zakaźnych (w 2003 roku 14 chorób) wraz ze wskazaniami do czynnego uodpornienia. W końcowej części zamieszczono zalecenia postępowania poekspozycyjnego w przypadku zagrożenia wścieklizną i tężcem.

W aktualnym kalendarzu szczepień, szczepienie to zalecane jest:

– osobom, które ze względu na tryb życia lub wykonywane zajęcia narażone są na zakażenia związane z uszkodzeniem ciągłości tkanek lub poprzez kontakt seksualny,

– przewlekle chorym o wysokim ryzyku zakażenia nieobjętym szczepieniami obowiązkowymi,

– chorym przygotowywanym do zabiegów operacyjnych,

– dzieciom i młodzieży nieobjętych dotąd szczepieniami obowiązkowymi,

– osobom dorosłym, zwłaszcza w wieku starszym.

Zmiany zaleceń dotyczą poszczególnych grup ryzyka. Wycofano zalecenie szczepień u kobiet w wieku rozrodczym, natomiast wprowadzono zalecenie szczepień u osób w wieku podeszłym. Jednocześnie wprowadzono dodatkową informację o zalecanym schemacie szczepień (0,1,6 miesięcy) oraz braku konieczności podawania dawek przypominających po pełnym cyklu szczepienia podstawowego u osób z prawidłowym układem odporności. Jest to podyktowane wynikami badań wskazujących na długotrwałą pamięć immunologiczną, stwierdzaną u osób zaszczepionych trzema dawkami w schemacie podstawowym, mimo stężenia przeciwciał poniżej poziomu uodpornienia. Wykazano, że długotrwałe uodpornienie przeciw wzw B zależy przede wszystkim od rozwoju pamięci immunologicznej, dzięki której w przypadku kontaktu z wirusem uruchamiana jest produkcja swoistych przeciwciał przez komórki B. Stanowisko to budzi jednak wiele obaw wśród lekarzy i pacjentów w Polsce, szczególnie w sytuacji braku rutynowych oznaczeń stężenia przeciwciał poszczepiennych i sytuacji związanych z wysokim narażeniem na zakażenie, jak np. dializy. Należy jednak podkreślić, że w świetle dostępnych i opublikowanych badań porównawczych, oceniających skuteczność szczepień przeciw wzw B u dzieci i dorosłych, uznaje się, że w następstwie szczepień u osób, które odpowiedziały na szczepienie, powstają komórki pamięci immunologicznej, które decydują o długotrwałej odporności nawet gdy stężenie przeciwciał spada poniżej 10 mIU/ml. Poparcie tej tezy znaleziono w badaniach klinicznych, w których nie stwierdzono korelacji między zanikającymi stężeniami przeciwciał poszczepiennych (poniżej poziomu uodpornienia) a wzrostem zapadalności na wzw B. Rzadkie przypadki zachorowań u osób szczepionych, jeśli w ogóle występowały, miały łagodny przebieg i nie obserwowano przewlekłego zapalenia wątroby ani nosicielstwa HBV. Podkreśla się, że obserwacje te dotyczą osób z prawidłową funkcją układu odporności. Natomiast osobom z upośledzoną funkcją układu odporności zaleca się regularną kontrolę stężenia przeciwciał oraz podanie przypominającej dawki szczepionki gdy stężenie przeciwciał obniża się poniżej 10 mIU/ml. Powyższe rekomendacje zostały opublikowane jako Konsensus Europejski grupy roboczej w 2000 roku w czasopiśmie Lancet.

Szczepienie to zalecane jest osobom wyjeżdżającym do krajów rozwijających się i innych o wysokiej zapadalności na wzw typu A oraz osobom zatrudnionym przy produkcji i dystrybucji żywności. Ponadto zaleca się wszystkim dzieciom w wieku przedszkolnym, szkolnym i młodzieży, które nie chorowały na wzw typu A. Szczepionka podawana jest domięśniowo w schemacie zalecanym przed jej producenta. Należy dodać, że u osób niezaszczepionych uprzednio przeciw wzw B wskazane jest zastosowanie szczepionki skojarzonej przeciw wzw A i B. Ponadto w piśmiennictwie światowym podkreślane jest duże znaczenie szczepień przeciw wzw A u pacjentów z przewlekłymi schorzeniami wątroby ze względu na redukcję ryzyka pogorszenia wydolności wątroby.

Zgodnie ze strategią wprowadzenia powszechnych szczepień przeciw odrze, różyczce i śwince szczepionką skojarzoną, obecnie zaleca się wszystkim dzieciom w siódmym roku życia zamiast szczepienia przeciw odrze, szczepionkę skojarzoną. Dodatkowa informacja dotyczy możliwości szczepienia dzieci, które przebyły jedną z wymienionych chorób jednak nie wcześniej niż 2 miesiące od wyzdrowienia. Na skutek wycofania z rynku europejskiego monowalentej szczepionki przeciw śwince te dzieci, które otrzymały dwie dawki szczepionki przeciw odrze, mające wskazania do szczepienia przeciw śwince, mogą otrzymać szczepionkę skojarzoną (trzecia dawka szczepionki przeciw odrze nie powoduje działań niepożądanych i można ją podać po 6 tygodniach od poprzedniej dawki). Ta informacja wymaga aktualizacji w tabeli szczepień zalecanych, gdyż w materiale opublikowanym w Dzienniku Urzędowym pozostaje w dalszym ciągu informacja o szczepionce przeciw śwince, która jest niedostępna.

Mimo szerokiej akcji edukacyjnej liczba zaszczepionych osób w Polsce nie zwiększa się w ostatnich latach. Skład szczepionki jest corocznie uaktualniany zgodnie z zaleceniami WHO. Szczepienia te zaleca się w schemacie według zaleceń producenta.

Ze wskazań klinicznych i indywidualnych:

– osobom przewlekle chorym (astma, cukrzyca, niewydolność układu krążenia, oddychania, nerek),

– pacjentom w stanach obniżonej odporności,

– osobom w podeszłym wieku.

Ze wskazań epidemiologicznych:

– pracownikom służby zdrowia, szkół, handlu, transportu, budownictwa oraz osobom narażonym na kontakty z dużą liczbą ludzi bądź pracującym na otwartej przestrzeni.

Szczepienie to zalecane jest osobom przebywającym na terenach o nasilonym występowaniu tej choroby oraz osobom zatrudnionym przy eksploatacji lasu, stacjonującemu wojsku, rolnikom, młodzieży odbywającej praktyki oraz turystom, uczestnikom obozów i kolonii. Schemat szczepień i dawkowanie zgodnie z zaleceniami producenta.