Ewa Chorzewska, Urszula Wasilczuk, Grażyna Marczuk-Kolada, *Marta Obidzińska, Elżbieta Łuczaj-Cepowicz, Anna Kuźmiuk
Wpływ nawyków żywieniowych i wykształcenia rodziców na intensywność próchnicy u dzieci w wieku przedszkolnym
Influence of eating habits and parental education on intensity of dental caries in preschool children
Zakład Stomatologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny, Białystok
Kierownik Zakładu: dr hab. n. med. Grażyna Marczuk-Kolada
Summary
Introduction. Dental caries is the most common chronic disease in children. Great influence on the development of dental caries have dietary habits especially frequency of intake fermentable carbohydrates and time of its retain in the mouth. When source of substrate is constant cariogenic bacteria produce large amount of acids and cause that demineralization process leads over the remineralization. Thus the level of health awareness of parents have a large influence on development of dental caries in children.
Aim. Aim of the study was evaluation of the intensity of caries in preschool children according to their eating habits and the influence of parents’ educational level on their health behaviors.
Material and methods. The study included 483 preschool children, aged 2.5-5.5 years old and their caregivers. Children were recruited from six kindergartens from different districts of Bialystok. Parents were asked to complete questionnaires about their children’s eating habits and the level of education of both caregivers. Dmf factor of each child was compared with answers of their parents from questionnaires. The data were statistically analyzed.
Results. The highest average value of dmf were noted in the group of children eating sweets a few times a day, it was 3.9. There were significant differences in mean number of dmf between a group of children eating sweets a few times a day, and eating occasionally (p < 0.0001), once a week (p < 0.0166) and once a day (p < 0.0001). Responding to another question 43.27% of parents admitted that their children eat after evening brushing their teeth.
The intensity of caries in this group was 3.30 and was significantly higher than the intensity of the disease in a group of children who do not eat after evening brushing teeth. The percent of children who eat after the evening brushing teeth was higher in group of mothers with less education (53.52%) compared to 39.32% children of mothers with higher education.
Conclusions. There is a relationship between the intensity of caries and eating habits in children. Increased awareness of healthy is associated with level of education.
Wstęp
Próchnica zębów jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób na świecie. Jej etiologia jest złożona. Czynnikami niezbędnymi do zainicjowania tego procesu są: bakterie próchnicotwórcze, obecność fermentujących węglowodanów, podatność tkanek zęba na tę chorobę oraz czas ich działania (1, 2). Z tego powodu sposób odżywiania i higiena jamy ustnej są integralnymi czynnikami warunkującymi zdrowie jamy ustnej. Za próchnicotwórczy produkt uważa się węglowodany, a w szczególności sacharozę, stanowiącą ponad 50% składu przeciętnej diety. Ten cukier jest bezpośrednim substratem dla bakterii do produkcji kwasów. Ponadto bakterie Streptococcus mutans wytwarzają z niego zewnątrzkomórkowe polisacharydy umożliwiające adherencję bakterii do zębów (3-5). Sacharoza występuje w cukrze, cukierkach, lizakach i innych słodkich przekąskach szczególnie lubianych przez dzieci. Istotna w występowaniu choroby próchnicowej jest także przetworzona pod wpływem wysokiej temperatury skrobia gelatynizowana znajdująca się przede wszystkim w chipsach i ciastkach typu krakersy (6, 7). Wyjątek stanowi laktoza, występująca w mleku, gdyż napój ten zawiera inne związki o działaniu ochronnym (wapń, fosfor, kazeinę oraz składniki proteinowe). Z punktu widzenia profilaktyki chorób jamy ustnej istotna jest nie tylko jakość, ale również częstość spożywania słodkich pokarmów. Przy częstej podaży substratu, dochodzi do wytwarzania dużej ilości kwasów przez bakterie płytki nazębnej. Doprowadza to do przewagi procesu demineralizacji nad remineralizacją, powodując w konsekwencji utratę twardych tkanek zęba (8, 9). Wymienione czynniki odgrywają szczególnie ważną rolę w częstości występowania i nasilenia choroby próchnicowej w wieku rozwojowym. Obecność jednego lub więcej zębów z próchnicą, wypełnionych lub usuniętych z jej powodu u dzieci poniżej 71. miesiąca życia określane jest jako próchnica wczesnego dzieciństwa (ang. early childhood caries – ECC). Z danych uzyskanych w latach 2009-2011 w programie Monitoringu Zdrowia Jamy Ustnej choroba próchnicowa w Polsce dotyczy 57,2% dzieci w wieku 3 lat i 79,9% w wieku 5 lat (10). Zdecydowanie lepsza sytuacja jest w krajach Europy Zachodniej. W badaniach przeprowadzonych w Szwecji stwierdzono zmiany próchnicowe u 27,3% dzieci w wieku 3 lat i u 42% 5-latków (11). Niższą intensywność próchnicy u 5-latków wykazali we Francji Tubert-Jeannin i wsp., bowiem w ich badaniach dotyczyła ona 27,6% badanych (12). Jedną z przyczyn tych różnic są prawdopodobnie złe nawyki żywieniowe dzieci i niewystarczająca wiedza ich rodziców na ten temat.
Cel pracy
Celem pracy była ocena intensywności próchnicy u dzieci w wieku przedszkolnym w zależności od ich nawyków żywieniowych oraz wpływu wykształcenia rodziców na zachowania prozdrowotne u dzieci.
Materiał i metody
W badaniu wzięły udział dzieci w wieku od 2,5 do 5,5 roku oraz ich prawni opiekunowie. Dzieci rekrutowano z 6 przedszkoli z różnych dzielnic Białegostoku. Ich wybór podyktowany został zgodą na dwuletnią współpracę zarówno dyrekcji placówek oświatowych, jak i opiekunów prawnych dzieci. Rodzice podpisali specjalnie przygotowany formularz, zawierający zgodę na przeprowadzenie badań stomatologicznych i badań ankietowych, na które uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, nr. R-I-002/291/2012.
Badanie przeprowadzono w ramach dwuletniego programu profilaktycznego. W części klinicznej wykonano badania stomatologiczne przy użyciu lusterka i sondy periodontologicznej oraz lampy czołowej zapewniającej światło sztuczne. Za ząb obecny w jamie ustnej przyjęto każdy ząb, którego nawet niewielka część była widoczna w jamie ustnej. Zaawansowanie choroby próchnicowej oceniono w 6-stopniowej skali według Yagot i wsp., przyjmując następujące kryteria (13):
0 – ząb klinicznie zdrowy,
1 – początkowa zmiana próchnicowa: w badaniu po osuszeniu to biała, nieprzezroczysta plama demineralizacyjna, umieszczona przyszyjkowo lub stycznie,
2 – powierzchowna/średnia zmiana próchnicowa: żółto-brązowe przebarwienie z powierzchowną utratą szkliwa, które umieszczone jest przyszyjkowo bądź stycznie,
3 – głęboka zmiana próchnicowa: ubytek szkliwa i zębiny,
4 – zmiana bardzo głęboka: utrata dużej części szkliwa i zębiny, odłamanie korony,
5 – próchnica zatrzymana: początkowa lub powierzchowna zmiana o ciemnej barwie i twardej powierzchni.
W oparciu o uzyskane wyniki obliczono liczbę puw u każdego dziecka. Stanowiła ona sumę zębów z próchnicą (p), czyli zębów, które w obecnym badaniu uzyskały ocenę od 2 do 4 w skali Yagot i wsp., zębów usuniętych z powodu próchnicy (u) oraz wypełnionych (w). Wykonano badanie wstępne oraz po dwóch latach. W badaniu pierwszym wzięło udział 483 dzieci, natomiast w badaniu drugim o 60 mniej. Wykonał je jeden lekarz, a uzyskane dane naniesiono w specjalnie przygotowanej karcie. W grupie rodziców przeprowadzano spotkania edukacyjne w formie wystąpień ustnych (co najmniej po dwa w każdym z przedszkoli). Poruszano na nich tematy z zakresu etiologii i zapobiegania chorobie próchnicowej zębów. Omawiano również możliwości stosowania różnych środków oraz metod profilaktycznych. Wśród opiekunów prawnych dzieci dwukrotnie przeprowadzono badania ankietowe, na początku i na końcu programu. We wstępie kwestionariusza zawarto informację na temat powodu przeprowadzenia badania, prośbę o szczere odpowiedzi oraz zapewnienie, że uzyskane dane wykorzystane zostaną jedynie do celów naukowych. Rodzice wszystkich uczestniczących w programie dzieci dostarczyli wypełnione i czytelnie podpisane ankiety. Przyporządkowano im wartości liczb puw ich dzieci, które następnie porównano z uzyskanymi odpowiedziami. Niniejsza praca dotyczy informacji na temat nawyków żywieniowych dzieci i uwzględnia odpowiedzi na następujące pytania: „Jak często dziecko spożywa słodycze (batoniki, cukierki, lizaki, miód itp.)?” oraz „Czy dziecko po wieczornym szczotkowaniu podjada przekąski?”. Ponadto przeprowadzono analizę intensywności próchnicy w zależności od deklarowanego w ankiecie wykształcenia rodziców.
Uzyskane dane poddano analizie statystycznej. Wykorzystano program Statistica 10.0 (StatSoft Inc., USA). Przy porównaniach międzygrupowych korzystano z metod nieparametrycznych: testu U Manna-Whitneya oraz testu Kruskala-Wallisa. Analizę związków między zmiennymi przeprowadzono za pomocą testu niezależności chi-kwadrat. Za istotne statystycznie uznawano wyniki, gdy wyliczone prawdopodobieństwo testowe p spełniało nierówność p < 0,05.
Wyniki
Odpowiedzi na powyższe pytania uzyskano od wszystkich opiekunów dzieci biorących udział w programie. Z analizy odpowiedzi na pytanie „Jak często dziecko spożywa słodycze (batoniki, cukierki, lizaki, miód itp.)?” wynika, że najwięcej dzieci spożywa je raz dziennie (43,06% w badaniu pierwszym i 43,97% po dwóch latach) (tab. 1). Około 1/4 respondentów w badaniu pierwszym i 23,64% w drugim twierdziło, że ich dzieci otrzymują słodycze kilka razy dziennie. Okazjonalnie łakocie dostawało 20,50% przed rozpoczęciem programu i 17,49% dzieci po dwóch latach, zaś raz w tygodniu odpowiednio 10,97 i 14,18%. Tylko dwoje opiekunów w badaniu pierwszym i troje w drugim zadeklarowało, że ich podopieczni w ogóle nie jedzą słodyczy.
Tabela 1. Liczby i odsetki odpowiedzi udzielonych przez ankietowanych rodziców na pytanie: „Jak często dziecko spożywa słodycze (batoniki, cukierki, lizaki, miód itp.)?”.
| Badanie wstępne | Badanie po 2 latach |
| 1 raz dziennie | | 208
43,06 | 186
43,97 |
| Kilka razy dziennie | | 121
25,05 | 100
23,64 |
| Raz w tygodniu | | 53
10,97 | 60
14,18 |
| Okazjonalnie | | 99
20,50 | 74
17,49 |
| Nie spożywa słodyczy | | 2
0,41 | 3
0,71 |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Adeniyi A, Ogunbodede O, Jeboda O, Folayan M: Do maternal factors influence the dental health status of Nigerian pre-school children. Int J Paediatr Dent 2009; 19: 448-454. 2. Akpabio A, Klausner C, Inglehart M: Mothers’/Guardians’ knowledge about promoting children’s oral health. J Dent Hyg 2008; 1: 76-80. 3. Takahashi N, Nyvad B: The Role of Bacteria in the Caries Process: Ecological Perspectives. J Dent Res 2011; 3: 294-303. 4. Tanner A, Milgrom P, Kent R Jr et al.: The Microbiota of Young Children from Tooth and Tongue Samples. J Dent Res 2002; 1: 53-57. 5. Tkaczuk M, Wiercioch-Klin B, Szymańska J: Dobowa analiza żywienia dzieci z uwzględnieniem kriogenności stosowanych produktów spożywczych. Med Og Nauk Zdr 2012; 4: 448-452. 6. Moynihan P, Petersen P: Diet, nutrition and the prevention of dental diseases. Public Health Nutr 2004; 7: 201-226. 7. Ramoz-Gomez F, Crystal Y, Wai M et al.: Pediatric Dental Care: Prevention and Management Protocols Based on Caries Risk Assessment. J Calif Dent Assoc 2010; 10: 746-761. 8. Dubielecka M, Słotwińska S: Motywacja prozdrowotna matek a praktyczne zastosowanie wzorców zachowań higieniczno-dietetycznych w opiece nad małym dzieckiem. Mag Stomatol 2010; 7-8: 88-98. 9. Kaczmarek U: Aspekt bakteryjny próchnicy zębów mlecznych. Dent Med Probl 2004; 3: 509-514. 10. Wierzbicka M, Strużycka I, Szatko F, Ganowicz M: Zdrowie jamy ustnej w Polsce na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku. Stomatol Współcz 2012; 19: 8-16. 11. Andre Kramer AC, Skeie MS, Skaare AB et al.: Caries increment in primary teeth from 3 to 6 years of age: a longitudal study in Swedish children. Eur Arch Paediatr Dent 2014; 15: 167-173. 12. Tubert-Jeannin S, Leger S, Manevy R: Addressing children’s oral health inequalities: caries experience before and after the implementation of an oral health promotion program. Acta Odontol Scand 2012; 70: 255-264. 13. Aminabadi N, Ghoreishizadeh A, Ghoreishizadeh M et al.: Can child temperament be related to early childhood caries. Caries Res 2014; 1: 3-12. 14. Julia W, Glaser M, Heinzel-Gutenbrunner M, Pieper K: Association of caries increment in preschool children with nutritional and preventive variables. Clin Oral Invest Published online February 2015. 15. Vichayanrat T, Steckler A, Tanasugarn C, Lexomboon D: The evaluation of a multi-level oral health intervention to improve oral health practices among caregivers of preschool children. Southeast Asian J Trop Med Public Health 2012; 43: 526-539. 16. Szczepańska J, Lubowiedzka-Gontarek B, Pawłowska E, Szydłowska-Walendowska B: Czynniki ryzyka próchnicy związane z żywieniem a liczebność bakterii próchnicotwórczych w ślinie dzieci w wieku 3 lat. Dent Med Probl 2008; 45: 156-164. 17. Rosenblatt A, Zarzar P: The prevalence of early childhood caries in 12- to 36-month-old children in Recife, Brazil. ASDC J Dent Child 2002; 69: 319-324. 18. Anderson CA, Curzon ME, Van Loveren C et al.: Sucrose and dental caries: a review of the evidence. Obes Rev 2009; 10: 41-54. 19. Bruzda-Zwiech A, Szydłowska-Walendowska B, Wochna-Sobańska M et al.: Wpływ nawyków higienicznych i żywieniowych na stan uzębienia dzieci w wieku przedszkolnym. Dent Med Probl 2005; 42: 267-272. 20. Bahuguna R, Younis KS, Jain A: Influence of feeding practices on dental caries. A case-control study. Eur J Paediatr Dent 2013; 14: 55-58. 21. Rodrigues CS, Sheiham A: Relationship between dietary guidelines, sugar intake and caries primary teeth in low income Brazilian 3-years-olds: a longitudinal study. Int J Paediatr Dent 2000; 10: 47-55. 22. Vazquez-Nava F, Vazquez R, Saldivar G et al.: Allergic rhinitis, feeding and oral habits, toothbrushing and socioeconomic status. Effects on development of dental caries in primary dentition. Caries Res 2008; 2: 141-147. 23. Wang W, Wang W: Caries-related factors for preschool children. Zhonghua Kou Qiang Yi Xue Za Zhi 2008; 2: 105-106. 24. Wong M, Lu H, Lo E: Caries increment over 2 years in preschool children: a life course approach. Int J Paediatr Dent 2012; 2: 77-84. 25. Marshall T, Levy S, Broffitt B et al.: Dental caries and beverage consumption in young children. Pediatrics 2003; 1-3: 184-191. 26. Tinanoff N, Palmer C: Dietary determinants of dental caries and dietary recommendations for preschool children. J Public Health Dent 2000; 3: 197-209. 27. Li Y, Yang R, Zhang Q et al.: Association of social and behavioural factors with early childhood caries in Xiamen city in China. Int J Paediatr Dent 2011; 21: 103-111. 28. Tsai AI, Chen C-Y, Li L-A et al.: Risk indicators for early childhood caries in Taiwan. Community Dent Oral Epidemiol 2006; 34: 437-445. 29. Sankeshwari RM, Ankola AV, Tangade PS, Hebbal MI: Association of socio-economic status and dietary habits with early childhood caries among 3- to 5-year-old children of Belgaum city. Eur Arch Paediatr Dent 2013; 14: 147-153. 30. Tanaka K, Miyake Y, Sasaki S, Hirota Y: Socioeconomic status and risk of dental caries in Japanese preschool children: the Osaka Maternal and Child Health Study. J Public Health Dent 2013; 73: 217-223. 31. Al-Hosani E, Rugg Gunn A: Combination of low parental educational attainment and high parental income related to high caries experience in preschool children in Abu Dhabi. Community Dent Oral Epidemiol 1998; 26: 31-36.
