© Borgis - Postępy Fitoterapii 4/2015, s. 263-267
*Zygmunt Zdrojewicz1, Damian Pypno2, Bartosz Bugaj2, Krzysztof Cabała2, Mateusz Waracki2
Próby zastosowania szałwii w leczeniu zaburzeń poznawczych i choroby Alzheimera
Applications of salvia in treating cognitive disorders and Alzheimer’s disease
1Katedra i Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Leczenia Izotopami, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu
Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Marek Bolanowski
2Wydział Lekarski, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu
Dziekan Wydziału: prof. dr hab. n. med. Małgorzata Sobieszczańska
Summary
Salvia (Salvia officinalis) has been famous for its medical properties for many years. The most known species is the common salvia – a herb that has been used in the ancient Greece by figures such as Hipocrates. Other therapeutically relevant species include clary sage (Salvia sclarea), red sage (Salvia miltiorrhiza), Greek sage (Salvia triloba) and Spanish sage (Salvia lavandulaefolia).
Developing effective methods of treating neurodegenerative diseases has become one of the most important challenges in the modern, constantly aging society. Alzheimer’s disease (AD), the most common condition in this group affecting older individuals, is characterized by progressive and irreversible mental degradation that leads to dementia. Globally, the total number of people affected by AD has already reached about 24 million, but it is expected to rise even higher. Various species of salvia have been analyzed as a potential method of improving cognitive functions and preventing memory loss. Researches on murine models have shown that the rosmarinic acid and tanshinones prevent the formation of β-amyloid plaques, which are the key element in the pathogenesis of AD. Moreover, it has been proven that said substances present neuroprotective properties due to their role in the antioxidation processes.
The goal of this dissertation is to present neuroprotective properties of substances present in various salvia species. Original articles and reviews were used to summarize the results of studies referring to the topic.
Wstęp
Szałwia jest jedną z ważniejszych roślin zielarskich uprawianych przez człowieka. Nazwa Salvia wywodzi się od łacińskiego salvare (czuć się dobrze) lub salvus (zdrowy) (1). Ma ona wielokierunkowe zastosowania lecznicze, kosmetyczne i kulinarne. To roślina z rodziny Jasnotowatych – Lamiaceae, dawniej nazywanej Wargowe (Labiateae). Istnieje wiele gatunków, z których najważniejsza jest szałwia lekarska (Salvia officinalis). Jest to roślina wieloletnia o silnym, aromatycznym, kamforowym zapachu. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego, uprawiana w Ameryce Północnej, Europie, również w Polsce. Znana była już w starożytnej Grecji jako roślina lecznicza i przyprawowa, opisywali ją Dioskurides, Hipokrates, Pliniusz. W średniowieczu o zastosowaniu leczniczym szałwii pisała św. Hildegarda, a edyktem Karola Wielkiego roślina ta została wprowadzona do uprawy w Europie (2, 3). Surowcami zielarskimi są liść szałwii (Folium Salviae) oraz ziele szałwii (Herba Salviae) służące do pozyskiwania olejku szałwiowego na drodze destylacji z parą wodną (3). Uzyskany w ten sposób olejek eteryczny to olejek dalmatyński (4). Liście i ziele szałwii zawierają takie same, różniące się ilościowo substancje czynne. W liściach występuje 1-2,5% olejku eterycznego, zawierającego tujon (do 50%). Obok tujonu, głównymi składnikami olejku są cyneol – do 15%, kamfora – do 8%, borneol, octan borneolu i pinen. Poza tym liście zawierają gorzki lakton karnozol, do 8% garbników (w tym kwas rozmarynowy), triterpeny, saponiny, germakranikol, flawonoidy, kwasy organiczne, witaminy B1, P, C, karoten, związki żywicowe i sole mineralne. Wyciągi z liści działają antyseptycznie i grzybobójczo (olejek, karnozol), ściągająco i przeciwzapalnie (garbniki), rozkurczowo, żółciopędnie, przeciwcukrzycowo, moczopędnie, tonizująco, uspokajająco, hamują także wydzielanie potu oraz laktację (2-7).
W lecznictwie znaczenie ma także tradycyjne chińskie zioło lecznicze – szałwia czerwonokorzeniowa (Salvia miltiorrhiza), której surowcem leczniczym są korzenie. Zawierają one związki biologicznie czynne, takie jak flawonoidy, kwasy fenolowe, di- i triterpenoidy oraz steroidy; chromatograficznie zaś oznaczono kwas rozmarynowy, kwas salwianolowy B, a także tanszinony (związki diterpenowe typu abietanu) stosowane w chorobach układu krążenia (8). Wykorzystywana jest również szałwia muszkatołowa (Salvia sclarea) zawierająca m.in. do 4,6% kwasu rozmarynowego oraz do 5% olejku eterycznego. Jako lek stosowana jest przy problemach żołądkowych, przeciw skurczom jelit i wzdęciom, a także przeciw biegunce. Odwary z ziela wykorzystywane są jako środki przeciwpotne (1, 2).
Celem pracy jest przedstawienie ochronnego wpływu na układ nerwowy substancji zawartych w różnych gatunkach szałwii.
Etiologia choroby Alzheimera
Choroba Alzheimera (AD) to najczęściej występująca choroba neurodegeneracyjna u osób w wieku podeszłym. Powoduje postępującą i nieodwracalną degradację psychiczną, prowadzącą do otępienia. Mikroskopowo uwidacznia się blaszki starcze, zawierające głównie złogi amyloidu β oraz zwyrodnienie neurofibrylarne (9). Tym zmianom towarzyszy często reaktywna mikroglejoza oraz utrata neuronów, istoty białej i synaps. Mechanizmy etiologiczne pozostają niejasne, ale prawdopodobnie są spowodowane przez czynniki zarówno środowiskowe, jak i genetyczne. W samych tylko Stanach Zjednoczonych szacunkowe koszty opieki zdrowotnej związane z AD ocenia się na 172 mld dolarów rocznie (10). Globalna częstość występowania demencji oceniana jest na 24 mln osób, a dodatkowo przewiduje się, że będzie podwajać się co 20 lat, co najmniej do 2040 roku. Liczba osobników zagrożonych również będzie wzrastać, ponieważ społeczeństwo z roku na rok jest coraz starsze (11).
AD jest wiodącą przyczyną otępienia rozpoczynającego się upośledzeniem pamięci. Nieuchronnie dotyka wszystkich funkcji intelektualnych i prowadzi do całkowitej zależności dotyczącej podstawowych czynności życia codziennego oraz do przedwczesnej śmierci. Spośród czynników zwiększających ryzyko zachorowania na AD wyróżnia się: choroby sercowo-naczyniowe, palenie tytoniu, cukrzycę typu II, otyłość, urazy głowy. Czynniki chroniące to: edukacja, zajęcia rekreacyjne umysłowe, np. czytanie lub zaangażowanie społeczne, dieta śródziemnomorska, aktywność fizyczna (11).
Zwiększanie zdolności poznawczych oraz poprawa nastroju po zastosowaniu szałwii
W jednym z badań, opartych na podwójnie ślepej próbie oraz placebo, zastanawiano się nad krótkofalowymi skutkami działania szałwii hiszpańskiej na pamięć. Badanie przeprowadzono na grupie wolontariuszy, w skład której wchodziło 18 kobiet i 2 mężczyzn. Średnia wieku wynosiła 19,7 roku, a przedział wiekowy – 18-31 lat. Szałwia przyjmowana była w formie olejowej w dawkach 50, 100, i 150 μl, a czas między poszczególnymi dawkami niezbędny na wydalenie leku z organizmu wynosił 7 dni. Badanie pamięci na podstawie modelu badania funkcji poznawczych CDR (Cognitive Drug Research) przeprowadzane było przed przyjęciem leku, a następnie po 1, 2,5, 4, i 6 godz. po jego zażyciu (12).
System CDR obejmuje różne testy, za pomocą których próbuje się scharakteryzować elementy poznania, takie jak uwaga, pamięć krótko- i długoterminowa; obejmuje także pomiar funkcji motorycznych (13).
Dawka 50 μl skutkowała poprawą tzw. natychmiastowego odtwarzania słów po 1 i 2,5 godz. od podania leku. Z kolei po dawce 100 μl poprawa następowała po 2,5 godz. Podobny efekt obserwowano w przypadku odtwarzania słów z opóźnieniem – poprawa była zależna od dawki i następowała po takim samym czasie (12).
Badacze przeprowadzili drugą próbę na 24-oso-bowej grupie mężczyzn i kobiet ze średnią wieku 23,2 roku i przedziałem wiekowym 18-37 lat. Lek podawano w dawkach 25 i 50 μl. Pozostała część eksperymentu przebiegała identycznie. Tym razem zauważono poprawę natychmiastowego odtwarzania słów po 1 i 4 godz. od spożycia. Nie zauważono natomiast zróżnicowania działania w zależności od zastosowanej dawki. Naukowcy tłumaczyli ten efekt niestabilnością leków poprawiających funkcje poznawcze (12).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Fecka I, Gleńsk M, Kowalczyk A. Rośliny lecznicze świata. MedPharm, Wrocław 2008; 283-4. 2. Strzelecka H, Kowalski J. Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. PWN, Warszawa 2000; 538-40. 3. Senderski ME. Prawie wszystko o ziołach. Ofic Wyd-Poligr Adam, Podkowa Leśna 2004; 598-603. 4. Noculak-Palczewska A. Leksykon roślin leczniczych. MedPharm, Wrocław 2010; 451-4. 5. Borkowski B, Lutomski J, Skrzydlewska E. Rośliny lecznicze w fitoterapii. Inst Rośl Przetw Ziel, Poznań 1994; 476. 6. Kosiński M, Krzyściak-Kosińska R. Atlas ziół. Pascal, Bielsko-Biała 2008; 239. 7. Kędzia A. Aktywność olejku szałwiowego wobec bakterii beztlenowych. Post Fitoter 2006; 2:66-70. 8. Ożarowski M, Mikołajczak P, Bobkiewicz-Kozłowska T i wsp. Neuroaktywne związki roślin leczniczych z rodziny Lamiaceae wykazujące potencjalnie korzystne działanie w leczeniu choroby Alzheimera. Herba Pol 2009; 55(4):148-63. 9. Ochudło S, Opala G. Choroby neurozwyrodnieniowe przebiegające z otępieniem. [W:] Podemski R (red.). Kompendium Neurologii. Via Medica, Gdańsk 2011; 357-9. 10. Reitz C, Mayeux R. Alzheimer disease: epidemiology, diagnostic criteria, risk factors and biomarkers. Biochem Pharmacol 2014; 88(4):640-51. 11. Mayeux R, Stern Y. Epidemiology of Alzheimer disease. Cold Spring Harb Perspect Med 2012; 2(8):a006239. 12. Tildesley N, Kennedy D, Perry E i wsp. Salvia lavandulaefolia (Spanish Sage) enhances memory in healthy young volunteers. Pharmacol Biochem Behav 2003; 75(3):669-74. 13. Majkowicz M, Walden-Gałuszko K, Zdun-Ryżewska A i wsp. Badania wpływu leków na funkcje poznawcze w modelu Cognitive Drug Research. Psychoonkol 2007; 12(1,2):6-11. 14. Tildesley N, Kennedy D, Perry E i wsp. Positive modulation of mood and cognitive performance following administration of acute doses of Salvia lavandulaefolia essential oil to healthy young volunteers. Physiol Behav 2005; 83(5):699-709. 15. Kennedy DO, Pace S, Haskell C i wsp. Effects of cholinesterase inhibiting sage (Salvia officinalis) on mood, anxiety and performance on a psychological stressor battery. Neuropsychopharmacol 2006; 31(4):845-52. 16. Julian LJ. Measures of anxiety. Arthritis Care Res 2011; 63(S11):S467-72. 17. Scholey AB, Tildesley NT, Ballard CG i wsp. An extract of Salvia (sage) with anticholinesterase properties improves memory and attention in healthy older volunteers. Psychopharmacol 2008; 198(1):127-39. 18. Iuvone T, De Filippis D, Esposito G i wsp. The spice sage and its active ingredient rosmarinic acid protect PC12 cells from amyloid-beta peptide-induced neurotoxicity. J Pharmacol Exp Ther 2006; 317(3):1143-9. 19. Shekarchi M, Hajimehdipoor H, Saeidnia S i wsp. Comparative study of rosmarinic acid content in some plants of Labiatae family. Pharmacogn Mag 2012; 8(29):37-41. 20. Alkam T, Nitta A, Mizoguchi H i wsp. A natural scavenger of peroxynitrites, rosmarinic acid, protects against impairment of memory induced by Abeta (25-35). Behav Brain Res 2007; 180(2):139-45. 21. Hamaguchi T, Ono K, Murase A i wsp. Phenolic compounds prevent Alzheimer’s pathology through different effects on the amyloid-beta aggregation pathway. Am J Pathol 2009; 175(6):2557-65. 22. Ono K, Li L, Takamura Y i wsp. Phenolic compounds prevent amyloid β-protein oligomerization and synaptic dysfunction by site-specific binding. J Biol Chem 2012; 287(18):14631-43. 23. Fallarini S, Miglio G, Paoletti T i wsp. Clovamide and rosmarinic acid induce neuroprotective effects in in vitro models of neuronal death. Br J Pharmacol 2009; 157(6):1072-84. 24. Dashti A, Soodi M, Amani N. Cr (VI) induced oxidative stress and toxicity in cultured cerebrellar granule neurons at different stages of development and protective effect of rosmarinic acid. Environ Toxicol 2014; doi: 10.1002/tox.22041. 25. Ghaffari H, Venkataramana M, Jalali Ghassam B i wsp. Rosmarinic acid mediated neuroprotective effects against H2O2-induced neuronal cell damage in N2A cells. Life Sci 2014; 113(1-2):7-13. 26. Kim DH, Jeon SJ, Jung JW i wsp. Tanshinone congeners improve memory impairments induced by scopolamine on passive avoidance tasks in mice. Eur J Pharmacol 2007; 574(2-3):140-7. 27. Yin GW, Li YM, Shan HJ i wsp. Interactions of acetylcholinesterase with salvianolic acid B and rosmarinic acid from Salvia miltiorhiza water extract investigated by NMR relaxation rate. Chinese Chem Lett 2008; 19(6):747-51. 28. Liu T, Jin H, Sun QR i wsp. The neuroprotective effects of tanshinone IIA on β-amyloid-induced toxicity in rat cortical neurons. Neuropharmacol 2010; 59(7-8):595-604. 29. Wang Q, Yu X, Patal K i wsp. Tanshinones inhibit amyloid aggregation by amyloid-β peptide, disaggregate amyloid fibrils, and protect cultured cells. ACS Chem Neurosci 2013; 4(6):1004-15. 30. Mei Z, Zhang F, Tao L i wsp. Cryptotanshinone, a compound from Salvia miltiorrhiza modulates amyloid precursor protein metabolism and attenuates beta-amyloid deposition through upregulating alfa-secretase in vivo and in vitro. Neurosci Lett 2009; 452:90-5. 31. Mei Z, Yan P, Situ B i wsp. Cryptotanshinione inhibits β-amyloid aggregation and protects damage from β-amyloid in SH-SY5Y cells. Neurochem Res 2012; 37(3):622-8.
