© Borgis - Medycyna Rodzinna 5/2004, s. 213-216
Beata Pawlus, Agnieszka Kordek, Beata Łoniewska
Podstawowe składniki mleka kobiecego – najnowsze wiadomości
Elementary breast milk compounds – current informations
z Katedry i Kliniki Położnictwa i Perinatologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. Ryszard Czajka
Summary
Breast milk is a most important nutrient for children younger than one year old or even sometimes for older. It can cover daily allowance of different nutrients due to its special composition adjusted to child´s age. Breast milk is composed of many bioactive agents like enzymes, hormones, bioactive peptides and growth factors. Some of them are involved in immunological defense system and have immunomodulating activity. Other breast milk compounds can have an impact on development and maturation of several important organs. This paper presents current information about properties of breast milk compounds. It should be stressed that in recent references there is a big number of data about biological function of different breast milk ingredients like proteins, lipids, carbohydrates, vitamin precursors and trace elements. Brest milk is a living tissue and requires in further future investigations.
WSTĘP
Ludzkie mleko stanowi integralną część schematu żywienia do końca pierwszego roku życia, a wielokrotnie także dłużej. Zapewnia pokrycie potrzeb żywieniowych poprzez idealne, specyficzne przystosowanie składu w zależności od etapu rozwoju dziecka (1). Zawiera też liczne czynniki bioaktywne, enzymy, hormony, hormonalnie aktywne peptydy, czynniki wzrostu (2, 3, 4). Część z odkrytych w mleku czynników bioaktywnych pełni złożone, wielokierunkowe role, jak funkcje obronne i immunomodulujące (5, 6, 7). Niektóre z nich powodują, że mleko wpływa na rozwój i dojrzewanie wielu funkcjonalnie ważnych narządów i organów (8, 9). Niemniej jednak wiedza nadal wzbogaca się o nowe wiadomości na temat składników uznawanych od lat za podstawowe.
Mleko ludzkie powstaje w procesie laktacji w gruczole sutkowym. Jest to wydzielina tworząca się wskutek syntezy i transportu selektywnego w komórkach nabłonka gruczołowego oraz międzykomórkowego pasażu składników osocza. Skład wydzieliny gruczołu sutkowego zmienia się w sposób dynamiczny (10).
Wyróżniamy cztery zasadnicze, odmienne od siebie rodzaje wydzieliny gruczołowej. Pierwsza z nich to wydzielina przedporodowa, powstająca już w trzecim trymestrze ciąży. Jest ona wynikiem zmian jakie zachodzą wtedy w gruczole piersiowym oraz efektem procesów prowadzących do wytwarzania mleka w okresie około- i poporodowym. Druga to colostrum czyli tzw. mleko początkowe (siara). Wydzielana jest przez 3-4 dni po porodzie. Trzecia wydzielina gruczołu piersiowego to tzw. mleko przejściowe, które produkowane jest około 2 tygodni, aż do wytworzenia ostatniego rodzaju wydzieliny gruczołu sutkowego jakim jest ostateczne mleko dojrzałe (11).
Zarówno wydzielina przedporodowa jak i colostrum różnią się zasadniczo pod względem składu od mleka dojrzałego. Zawierają wyższe stężenia białek oraz enzymów, ale wyraźnie mniejsze ilości tłuszczów, laktozy i glukozy. Oba rodzaje wydzieliny różnią się także od mleka dojrzałego w zakresie stosunku fazy płynnej do zawieszonych w niej elementów komórkowych, tłuszczowych i peptydowych. Jest to spowodowane nie do końca zamkniętym etapem dojrzewania czynnościowego gruczołu sutkowego oraz pełniącym ważną funkcję w szybko rozwijającej się tkance gruczołowej transportem międzykomórkowym makromolekuł. Po porodzie, przez około dwa tygodnie trwa proces stymulowany hormonalnie prowadzący do zakończenia przemian w gruczole piersiowym, co powoduje m.in. uszczelnienie przestrzeni międzykomórkowych. Wydzielina gruczołowa przyjmuje skład mleka dojrzałego (12, 13).
Zawartość, ilość i stosunek wielu składników mleka ludzkiego ulega nadal licznym i dynamicznym zmianom w zależności od czasu trwania laktacji, czy np. od fazy danego aktu karmienia (posiłku). Wielu naukowców uważa, że fenomen zmienności mleka ludzkiego może być związany ze sprzężeniem zwrotnym powodującym np. zmniejszenie wydzielania tych składników, które produkowane są już przez niemowlę. Uważa się też, że tkanka ektodermalna brodawek sutkowych i otoczek może być wyspecjalizowanym miejscem odbierającym sygnały z jamy ustnej dziecka (komórki błony śluzowej policzków) (14).
PODSTAWOWE SKŁADNIKI MLEKA KOBIECEGO
Skład i właściwości biologiczne mleka są swoiste gatunkowo, a ponadto mogą się także różnić w niewielkim zakresie pomiędzy osobnikami tego samego gatunku. Dotyczy to również mleka ludzkiego (15).
Do podstawowych składników mleka kobiecego zaliczamy:
1. Białko
Całkowita zawartość białka w mleku kobiecym wynosi od 0,89 do 1,4 g/100 ml, w tym białek serwatkowych 0,64 g/100 ml, a białek kazeiny 0,25 g/100 ml. Białka mleka kobiecego to nie tylko białka budulcowe, ale także immunoglobuliny, składowe dopełniacza, laktoferryna, alfa-1-antytrybsyna, alfa-laktoalbumina, hormony oraz inne białka będące czynnikami bioaktywnymi (16, 17). Wśród białek serwatkowych wyizolowano i oznaczono aktywność biologiczną około 80 enzymów (18, 19).
W mleku kobiecym stwierdza się obecność 18 aminokwasów, przy czym najwyższe wartości bezwzględne osiąga kwas glutaminowy, leucyna, prolina, kwas asparginowy, lizyna i walina. Podkreślenia wymaga fakt niskiej zawartości w mleku ludzkim fenyloalaniny, tyrozyny i metioniny, a wysoki tauryny niezbędnej dla prawidłowej funkcji mózgu i metabolizmu kwasów tłuszczowych oraz karnityny. Całkowity poziom białka w mleku niedojrzałym jest wyższy niż w mleku początkowym i dojrzałym i wynosi 1,8 g/100 ml (20).
2. Węglowodany
Głównym węglowodanem mleka ludzkiego jest laktoza. Jej całkowita zawartość wynosi około 7,0 g/100 ml i poziom ten stabilizuje się pozostając niezmienny już w mleku początkowym (colostrum). Laktoza jest dwucukrem złożonym z glukozy i galaktozy. Glukoza wykorzystywana jest w procesach energetycznych, a galaktoza w procesach mielinizacyjnych (wchodzi w skład cerebrozydów). Laktoza odgrywa także rolę we wchłanianiu wapnia i prawdopodobnie fosforu, głównie poprzez obniżenie pH w świetle jelita. Odpowiedzialna jest także za 60-70% osmolarności mleka, wpływając na wielkość jego produkcji. W skład węglowodanów mleka kobiecego wchodzą także niewielkie ilości (około 10%) oligocukrów, polisacharydów i aminocukrów. Pełnią one wraz z laktozą funkcję czynnika wzrostowego dla fizjologicznej flory przewodu pokarmowego jaką jest Lactobacillus bifidus. Zawartość oligosacharydów w mleku kobiecym wynosi 1,2 do 1,5 g/100 ml. Wyodrębniono 29 różnych oligosacharydów (10).
3. Tłuszcze
Do tłuszczów mleka kobiecego zaliczamy glicerydy, cholesterol i fosfolipidy. Pełnią one funkcje energetyczne i budulcowe. Całkowita zawartość glicerydów wynosi 3,0 do 4,5 g/100 ml. W grupie tych tłuszczów 98,7% stanowią trójglicerydy, a pozostały odsetek to dwuglicerydy i wolne kwasy tłuszczowe (21).
Trójglicerydy mleka ludzkiego są tłuszczami wysoko przyswajalnymi dzięki swoistej gatunkowo estryfikacji kwasu palmitynowego (w drugiej pozycji glicerolu). Zawartość cholesterolu w mleku kobiecym jest dość wysoka i wynosi 1,0 do 1,5 mg/100 ml (najwyższe stężenie obserwuje się w colostrum). Uważa się, że ułatwia to proces mielinizacji centralnego układu nerwowego oraz działa protekcyjnie, chroniąc przed wysokim poziomem cholesterolu we krwi w wieku dorosłym (14, 22).
Ważną rolę w procesach mielinizacyjnych odgrywają także fosfolipidy oraz nienasycone kwasy tłuszczowe mleka kobiecego. Około 80% kwasów tłuszczowych mleka kobiecego stanowią kwasy tłuszczowe średniołańcuchowe. Szczególnie znaczącą rolę przypisuje się frakcji wielonienasyconych kwasów tłuszczowych PUFA: kwasowi linolowemu oraz linolenowemu, a także ich pochodnym długołańcuchowym (kwas dokozaheksanowy DHA, arachidonowy i eikozapentaenowy AA), które są swoiste dla mleka ludzkiego. Kwasy te są materiałem do budowy błon komórkowych. Uważa się, że są one niezbędne do prawidłowego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego oraz tkanki płucnej szczególnie u wcześniaków, a także dla prawidłowego rozwoju siatkówki i ostrości widzenia. Wykazano związek podaży DHA z rozwojem funkcji poznawczych i uczenia. W mleku matek, które urodziły przedwcześnie zawartość PUFA jest wyższa. W ostatnich latach badacze podkreślają, że zawartość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w mleku matek jest zależna od ich poziomu w surowicy krwi i koreluje z dietą ciężarnych (23).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Gajewska E. i wsp.: O karmieniu naturalnym raz jeszcze. Klin Pediat 2001, 8, 357-61. 2.Pawlus B., Walczak M., Pilarska K.: Stężenie czynnika wzrostu nabłonka (EGF) w krwi pępowinowej noworodków urodzonych przedwcześnie oraz w mleku ich matek. Pediat Współcz 2003, 5(2), 57-60. 3.Goldman A.S. et al.: Spectrum of immunomodulating agents in human milk. J. Pediatr. Hematol. Onkol., 1997, 4, 491-7. 4.Kolodowsky O.: Hormonally active peptides in human milk. Acta Pediatr., 1994, 402, 89-93. 5.Garafalo R.P, Goldman A.S.: Cytokines, chemokines, and colony-stimulating factors in human milk. Biol. Neonate., 1998, 74, 134-42. 6.Hamosh M.: Bioactive factors in human milk. Pediatr. Clin. North. Am., 2001, 48, 69-86. 7.Kolodowsky O.: Hormones and growth factors in milk. Ann. Nestle, 1996, 54, 105-12. 8.Carver J.D., Barness L.A.: Trophic factors for the gastrointestinal tract. Clin Perinatol 1996, 23, 265-85. 9.Goldman A.S.: Modulation of the gastrointestinal tract of infants by human milk. Interfaces and Interactions. An evolutionary perspective. J. Nutr., 2000, 130, 426-31. 10.Hamosh M.: Digestion in the neonate. Clin. Perinatol., 1996, 23, 191. 11.Polk D.H.: Do breast milk derived hormones play a role in neonatal development? Early Hum. Dev., 1992, 29, 329-31. 12.Sioda T.: Znaczenie sutka w reprodukcji człowieka. Klin. Perinatol. Gin., 1994, 12, 24-44. 13.Villalpando S., Hamosh M.: Early and late effects of breast-feeding: Does breast-feeding really matter? Biol. Neonate., 1998, 74, 177-91. 14.Samojłowicz P.: Dlaczego niemowlę powinno być karmione piersią? Przegl. Pediatr., 1994, 24, 121-9. 15.Bernt K.M., Walker W.A.: Human milk as a carrier of biochemical messages. Acta Pediatr. Suppl., 1999, 430, 27-41. 16.Garafalo R.P., Goldman A.S.: Expression of functional immunomodulating and antiinflamatory factors in human milk. Clin. Perinatol., 1999, 26, 361. 17.Sanchez L. et al.: Biological role of lactoferrin. Arch. Dis. Child., 1992, 67, 657-61. 18.Horwood L.J., Ferguson D.M.: Brestfeeding and later cognitive and academic outcomes. Pediatrics 1998, 101, 9. 19.Szczepański M., Wasilewska J.: Enzymy mleka kobiecego - rola biologiczna. Przegl. Pediatr., 1994, 24, 155-62. 20.Kassur-Siemieńska B.: Czy w żywieniu wcześniaka może być coś lepszego niż pokarm matki? Post. Neonatol., 1997, 8, 72-77. 21.Rodriges-Palmero M. et al.: Nutritional and biochemical properties of human milk: II. Lipids, micronutritients, and bioactive factors. Clin. Perinatol., 1999, 26, 335-59. 22.Macias C., Schweiger F.J.: Changes in concentrations of carotenoids, vitamin A, alpha-tocopherol and total lipids in human milk throught early lactation. Ann. Nutr. Metab., 2001, 45, 82-5. 23.Xiang M. et al.: Long-chain polyunsaturated fatty acids in human milk and brain growth during early infancy. Acta. Pediatr., 2000, 9, 142-7. 24.Buts J.P.: Bioactive factors in milk. Arch. Pediatr., 1998, 5, 298-306. 25.Strabak V.: Hormones and bioactive substances in milk: a rudiment or a message? Mater. Med. Pol., 1992, 24, 209-14. 26.Armand M. et al.: Effect of human milk or formula on gastric function and fat digestion in the premature infant. Pediatr. Res., 1996, 40, 429-37. 27.Burrin D.G.: Key nutrients and growth factors for the neonatal gastrointestinal tract. Clin. Perinatol., 2002, 29, 65-96. 28.Ucar B. et al.: Breast milk leptin concentrations in initial and terminal milk samples: relationships to maternal and infant plasma leptin concentrations, adiposity, serum glucose, insulin, lipid and lipoprotein levels. J. Pediatr. Endocrinol. Metab., 2000, 13, 149-56. 29.L´Abbe M.R., Friel J.K.: Superoxide dismutase and glutathione peroxidase content of human milk from mothers of premature and fill-term infants during the first 3 months of lactation. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2000, 31, 270-4. 30.Diaz-Gomez N.M. et al.: Breast-feeding and growth factors in preterm newborn infants. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 1997, 24, 322-7. 31.Kanda Y. et al.: Growth factor from human milk: purification and characterization. Life Sci., 1994, 55, 1509-20. 32.Buescher E.S., Malinowska I.: Soluble receptors and cytokine antagonists in human milk. Pediatr. Res., 1996, 40, 839-44. 33. Fukushima N. et al.: Fibronectin synthesis bioactivity in human breast milk. Biol. Neonate., 1994, 65, 77-84. 34.Illerova H. et al.: Melatonin rhythm in human milk. J. Clin. Endocrinol. Metab., 1993, 77, 838-41. 35.Kling P.J. et al.: Human milk as a potential enteral source of erythropoietin. Pediatr. Res., 1998, 43, 216-21. 36.Rapa A. et al.: Leptin levels in breast milk, lactating women and sucklings one month after delivery. Horm. Res., 1999, 51, 14. 37. Resto M. et al.: Leptin levels in preterm human breast milk and infant formula. Pediatrics 2001, 108: 15.
