© Borgis - Nowa Pediatria 2/2016, s. 62-68
*Jakub S. Gąsior1, 2, Piotr Jeleń3, Mariusz Pawłowski1, 2, Paweł Ruszczuk4, Marcin Bonikowski2
Ocena skuteczności rozciągania mięśni jako formy rehabilitacji młodych pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcym – przegląd piśmiennictwa
Assessment of effectiveness of muscle stretching as a form of rehabilitation in young patients with cerebral palsy – a review
1Klinika Kardiologii Oddziału Fizjoterapii, II Wydział Lekarski, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. n. med. Marek Dąbrowski
2Oddział Neurologiczno-Rehabilitacyjny, Mazowieckie Centrum Neuropsychiatrii, Zagórze k/Warszawy
Kierownik Oddziału: dr n. med. Marcin Bonikowski
3Zakład Biofizyki i Fizjologii Człowieka, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Jacek Przybylski
4Klinika Neurochirurgii, II Wydział Lekarski, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. n. med. Waldemar Koszewski
Summary
This article presents a review of the literature concerning the use of the lower limb muscle stretching in rehabilitation process in young patients with cerebral palsy (CP). Medical databases were searched using keywords sequence: cerebral palsy, stretching exercises, muscle stretching, passive muscle stretching. The three papers that met our inclusion criteria were analyzed. The results were presented according to the International Classification of Functioning, Disability and Health at structure, activity and participation levels. Simple flow-chart that may help to make decision for implementation of this type of rehabilitation was presented. Current results on passive stretching in CP are not sufficient to support or refute the effectiveness of this kind of therapy on all ICF levels. Future studies should take into account the proper identification of the muscle activation pattern. It appears that the functional muscle stretching, i.e. performed during a specific activities of daily living may lead to satisfactory results in young patients with CP.
Wstęp
Mózgowe porażenie dziecięce (MPD) to zespół różnorodnych, nieprzemijających zaburzeń ruchu i postawy powodujących ograniczenia aktywności ruchowej (1). W zależności od rodzaju zaburzeń ruchu, biorąc pod uwagę nieprawidłowe, wygórowane napięcie mięśniowe i obecność ruchów mimowolnych wyróżnia się następujące formy MPD: spastyczną, dystoniczną, choreoatetotyczną lub ataksyczną (1, 2). Najczęściej występującą postacią MPD jest obustronne porażenie spastyczne (ang. spastic bilateral) (3).
Spastyczność, jako forma hipertonii, jest objawem nadmiarowym (4). Oznacza to, że jest efektem niezależnego od woli, nadmiernego, nieadekwatnego wzrostu aktywności mięśni (4). Spastyczność występuje u 80-90% pacjentów z MPD (5). Uważa się, że stanowi jedno z najbardziej rozpowszechnionych zaburzeń motorycznych w tej grupie pacjentów (6). Autorzy podkreślają zarówno negatywne, jak i pozytywne aspekty występowania spastyczności. Sugeruje się, że może ona zwiększać stabilność w pozycji siedzącej i stojącej, ułatwiać wykonywanie niektórych czynności dnia codziennego, zwiększać masę mięśniową, pomagając tym samym zapobiegać osteopenii oraz zwiększać powrót krwi żylnej i zmniejszać częstość zakrzepicy żył głębokich (7). Negatywną stroną spastyczności jest to, że może powodować ból, zmiany na poziomie struktury mięśni (8), a z czasem prowadzić do utrwalonych przykurczów oraz zmian deformacyjnych kości i stawów (9). Rezultatem negatywnych następstw spastyczności jest ograniczenie aktywności i uczestnictwa w życiu codziennym (10). Zadaniem interdyscyplinarnego zespołu terapeutycznego jest podjęcie decyzji o rozpoczęciu lub zaniechaniu terapii mającej na celu redukcję spastyczności (11). Decyzja ta powinna być podjęta na podstawie holistycznej oceny pacjenta na trzech poziomach Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (International Classification of Functioning, Disability and Health – ICF) proponującej opisywanie funkcjonowania człowieka w odniesieniu do struktury ciała ludzkiego, aktywności człowieka oraz jego uczestnictwa w życiu codziennym (12). W celu zredukowania spastyczności i zwiększenia zakresu ruchu w stawach wykorzystuje się różne formy rehabilitacji (13), leczenie farmakologiczne (14) czy zabiegi neurochirurgiczne (15). Rehabilitacja, a zwłaszcza rozciąganie mięśni spastycznych, jest najbardziej dostępną i najpowszechniej wykorzystywaną formą terapii spośród wymienionych powyżej (16, 17).
Cel pracy
Za cel niniejszej pracy przyjęto ustalenie na podstawie przeglądu piśmiennictwa, czy rozciąganie mięśni spastycznych jako rodzaj rehabilitacji może być skuteczną i bezpieczną formą terapii w grupie dzieci i młodzieży z MPD.
Metody
Wyszukiwanie literatury przeprowadzono używając słów kluczowych: „mózgowe porażenie dziecięce” (ang. cerebral palsy) w połączeniu z: „rozciąganie” (ang. stretching), „rozciąganie mięśni” (ang. muscle stretching), „bierne rozciąganie” (ang. passively stretching), znajdujących się w tytule i/lub streszczeniu artykułu. Przeszukano medyczne bazy danych PubMed i EMBASE. Prócz występowania słów kluczowych, dodatkowe kryteria włączenia pracy do analizy stanowiły: data publikacji od stycznia 2000 do stycznia 2016 roku oraz wiek pacjentów – do 18. roku życia. Do przeglądu włączono wszystkie rodzaje projektów badawczych dotyczące rozciągania grup mięśniowych kończyn dolnych samodzielnie przez pacjenta, terapeutę lub rodzica. Wyłączono publikacje, w których do rozciągania mięśni wykorzystywano dodatkowy sprzęt (szyny, gips czy zaopatrzenie ortopedyczne) oraz artykuły, w których w procesie terapii ćwiczenia rozciągające były porównywane lub połączone z inną formą leczenia czy rehabilitacji niestosowaną dotychczas w danej grupie pacjentów. Rezultaty rozciągania mięśni przedstawione w analizowanych publikacjach oceniono ze względu na poziomy klasyfikacji ICF: struktury ciała, aktywności/funkcji i partycypacji (12). Poziom dowodu naukowego włączonych do przeglądu prac został oceniony przy użyciu zmodyfikowanej skali Sacketta (18). Pierwszy (najwyższy) poziom tej skali dotyczy badań randomizowanych z punktacją w skali PEDro (Physiotherapy Evidence Database rating scale score) równą lub powyżej 6. Kolejny, drugi poziom odnosi się do badań randomizowanych z punktacją w skali PEDro poniżej 6, kontrolowanych badań prospektywnych oraz badań kohortowych. Trzeci poziom obejmuje badania kliniczno-kontrolne, czwarty poziom – badania typu pre-post lub postinterwencyjne oraz serie przypadków. Piąty poziom dotyczy takich typów badań, jak: opis przypadku, konsensus kliniczny i badania obserwacyjne (18). Szczegółowe wyniki badań przedstawiono w postaci graficznej („↑is” – istotny statystycznie wzrost wartości badanej zmiennej, „↓is” – istotny statystycznie spadek wartości badanej zmiennej, „-” – brak istotnych statystycznie zmian). Za symbolem graficznym w nawiasie podano procentową wartość zmiany wartości badanej zmiennej. Jeśli w badaniach występowały dwie grupy badane – kontrolna i eksperymentalna – oraz ich analiza porównawcza, to została ona również przedstawiona w tabeli, gdzie podano poziom istotności statystycznej danego porównania.
Wyniki
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Rosenbaum P, Paneth N, Leviton A et al.: A report: the definition and classification of cerebral palsy April 2006. Dev Med Child Neurol Suppl 2007; 109: 8-14. 2. NINDS Workshop on Classification and Definition of Disorders Causing Hypertonia in Childhood; http:/hvmw.ninds.nih.gov/news-and-events/Hypertonia_Meeting_2001.html. 3. Kułak W, Sobaniec W: Spectral analysis and EEG coherence in children with cerebral palsy: spastic diplegia. Przegl Lek 2003; 60 (suppl. 1): 23-27. 4. Sanger TD, Delgado MR, Gaebler-Spira D et al.: Classification and definition of disorders causing hypertonia in childhood. Pediatrics 2003; 111: e89-97. 5. Bar-On L, Aertbeliën E, Molenaers G, Desloovere K: Muscle activation patterns when passively stretching spastic lower limb muscles of children with cerebral palsy. PLoS One 2014; 9: e91759. 6. Novak I, McIntyre S, Morgan C et al.: A systematic review of interventions for children with cerebral palsy: state of the evidence. Dev Med Child Neurol 2013; 55: 885-910. 7. Adams MM, Hicks AL: Spasticity after spinal cord injury. Spinal Cord 2005; 43: 577-586. 8. Foran JR, Steinman S, Barash I et al.: Structural and mechanical alterations in spastic skeletal muscle. Dev Med Child Neurol 2005; 47: 713-717. 9. Graham HK, Selber P: Musculoskeletal aspects of cerebral palsy. J Bone Joint Surg Br 2003; 85: 157-166. 10. Beckung E, White-Koning M, Marcelli M et al.: Health status of children with cerebral palsy living in Europe: a multi-centre study. Child Care Health Dev 2008; 34: 806-814. 11. Tilton A: Management of spasticity in children with cerebral palsy. Semin Pediatr Neurol 2009; 16: 82-89. 12. Rosenbaum P, Stewart D: The World Health Organization International Classification of Functioning, Disability, and Health: A Model to Guide Clinical Thinking, Practice and Research in the Field of Cerebral Palsy. Semin Pediatr Neurol 2004; 11: 5-10. 13. Pin T, Dyke P, Chan M: The effectiveness of passive stretching in children with cerebral palsy. Dev Med Child Neurol 2006; 48: 855-862. 14. Bjornson K, Hays R, Graubert C et al.: Botulinum toxin for spasticity in children with cerebral palsy: a comprehensive evaluation. Pediatrics 2007; 120: 49-58. 15. Pawłowski M, Gąsior JS, Bonikowski M, Dąbrowski M: Selektywna rizotomia grzbietowa w leczeniu spastyczności u pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcym. Polski Przegląd Neurologiczny 2016; in press. 16. Wiart L, Darrah J, Kembhavi G: Stretching with children with cerebral palsy: what do we know and where are we going? Pediatr Phys Ther 2008; 20: 173-178. 17. Theis N, Korff T, Kairon H, Mohagheghi AA: Does acute passive stretching increase muscle length in children with cerebral palsy? Clin Biomech 2013; 28: 1061-1067. 18. Straus SE: Evidence-Based Medicine: How to Practice and Teach EBM. Third Edition. Elsevier Churchill Livingstone, Toronto 2005. 19. Theis N, Korff T, Mohagheghi AA: Does long-term passive stretching alter muscle-tendon unit mechanics in children with spastic cerebral palsy? Clin Biomech 2015; 30: 1071-1076. 20. Elshafey MA, Abd-Elaziem A, Gouda RE: Functional stretching exercise submitted for spastic diplegic children: a randomized control study. Rehabil Res Pract 2014; 2014: 814279. 21. Gąsior J, Pawłowski M, Bonikowski M et al.: Trening siłowy w rehabilitacji dzieci i młodzieży z mózgowym porażeniem dziecięcym: przegląd piśmiennictwa. Neurol Dziec 2013; 22: 33-50. 22. Gąsior J, Pawłowski M, Jeleń P et al.: Trening na bieżni w rehabilitacji dzieci i młodzieży z mózgowym porażeniem dziecięcym: przegląd piśmiennictwa. PJRR 2014; 1: 39-49. 23. Pawłowski M, Gąsior J, Bonikowski M, Błaszczyk J: Zastosowanie terapii wymuszonej aktywności ruchowej w mózgowym porażeniu dziecięcym – aktualny stan wiedzy. PJRR 2013; 4: 15-21. 24. Gorter JW, Becher J, Oosterom I et al.: To stretch or not to stretch in children with cerebral palsy. Dev Med Child Neurol 2007; 49: 797-800. 25. Damiano DL: Rehabilitative therapies in cerebral palsy: the good, the not as good, and the possible. J Child Neurol 2009; 24: 1200-1204. 26. Verschuren O, Darrah J, Novak I et al.: Health-enhancing physical activity in children with cerebral palsy: more of the same is not enough. Phys Ther 2014; 94: 297-305. 27. Colver A, Fairhurst C, Pharoah PO: Cerebral palsy. Lancet 2014; 383: 1240-1249. 28. Chang CH, Chen YY, Wang CJ et al.: Dynamic displacement of the femoral head by hamstring stretching in children with cerebral palsy. J Pediatr Orthop 2010; 30: 475-478. 29. Ostensjø S, Carlberg EB, Vøllestad NK: Motor impairments in young children with cerebral palsy: relationship to gross motor function and everyday activities. Dev Med Child Neurol 2004; 46: 580-589.
