© Borgis - Medycyna Rodzinna 2/2016, s. 75-82
Zygmunt Zdrojewicz1, Sylwia Wasiuk2, Monika Wróbel2
Rola soli w organizmie człowieka oraz fenomen sodowrażliwości i sodooporności
The role of salt in the man organism and phenomenon of sodium sensitivity and sodium resistance
1Katedra i Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Leczenia Izotopami, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
2Wydział Lekarski, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Summary
Table salt is one of the most used spice in the household and is widely used for therapeutic purposes. Vitamins and trace elements added to the salt during production, such as iodine, iron, fluorine and folic acid constitute a prophylaxis of its deficiency in the population. Salt obtained from the Dead Sea is used externally in the treatment of skin diseases, rheumatic diseases, respiratory diseases and allergies. Recommended by the WHO daily dose of salt consumption is 5 g/day. In many countries, as well as in Poland, consumption is exceeding even 2-3 times the recommended standard. Salt is the main source of sodium in the diet, which performs many important functions and is essential for the proper functioning of the human body. However, too high salt intake increases the risk of cardiovascular diseases, autoimmune diseases and diseases of the urinary tract. The influence of salt intake on the development of high blood pressure is not the same in all people, which is evidence for the phenomenon of salt sensitivity. The article widely discusses the role of salt and its oversupply on the man organism, and summarizes the current knowledge on the pathogenesis of salt sensitivity.
Wstęp
Sól ma bardzo szerokie zastosowanie w wielu dziedzinach życia, a w gospodarstwie domowym jest jedną z najczęściej stosowanych przypraw. W dawnych czasach należała do trudno dostępnych, a więc drogich towarów. Nazywana była „białym złotem” i służyła jako towar wymienny, a na jej stosowanie mogli pozwolić sobie tylko najbogatsi. W obecnych czasach powszechnie dostępna jest sól różnego pochodzenia. Jest ona głównym źródłem sodu i chloru w diecie, dlatego jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jednak należy pamiętać, że jej nadmierne spożycie ma niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka.
Sól kamienna
Sól kuchenna dostępna jest w handlu w postaci soli kamiennej lub soli warzonej. Sól kamienna jest produktem krystalizacji wód morskich lub słonych jezior. Na świecie głównym źródłem wydobycia soli kamiennej są kopalne złoża solne powstałe w wyniku odparowania dawnych zbiorników słonej wody, których wiek określany jest na wiele milionów lat. W tych miejscach sól może być pozyskiwana bezpośrednio ze złóż lub poprzez odparowywanie solanek. W Polsce w 2014 roku łącznie wydobyto 4190 tys. ton soli, a największe złoża tego surowca znajdują się na Kujawach, w Wielkopolsce, na Pomorzu oraz na Dolnym Śląsku (1). Niewątpliwie najbardziej znanym źródłem soli w Polsce jest kopalnia w Wieliczce, która funkcjonowała nieprzerwanie od czasów średniowiecza do końca XX wieku. Wokół tego miejsca owiana jest piękna legenda o pierścieniu św. Kingi, a sama kopalnia w 1994 roku została uznana za pomnik historii Polski.
Sól warzona
Sól warzona jest produktem wysokoprzetworzonym. Otrzymuje się ją przez oczyszczanie soli kamiennej i w rezultacie pozbawiona jest występujących w niej mikroelementów. Często wzbogaca się ją w substancje przeciwzbrylające oraz inne związki mające ważne znaczenie dla organizmu. Celem wzbogacania soli jest zapobieganie powszechnie występującym problemom zdrowotnym, głównie w krajach rozwijających się.
Najczęściej stosowanym dodatkiem do soli kuchennej jest jod w postaci jodku potasu lub jodanu potasu. Jodowanie soli kuchennej i jej spożywanie przyczyniło się w znacznym stopniu do zniwelowania chorób wynikających z niedoboru jodu. Zagadnienie to będzie szczegółowo omówione w dalszej części artykułu. W niektórych krajach, głównie w Indiach, stosuje się sól kuchenną wzbogaconą zarówno jodem, jak i żelazem, co ma na celu zapobieganie niedoborom obu pierwiastków. Należy zauważyć, że niedobór żelaza jest jednym z najczęściej występujących problemów zdrowotnych na świecie i przyczyną niedokrwistości z niedoboru żelaza (2). Dodatkiem do soli może być również kwas foliowy, szczególnie ważny dla kobiet w ciąży, gdyż niewystarczające ilości tej witaminy mogą doprowadzić do wystąpienia wad cewy nerwowej u płodu oraz anemii (3). Fluor w odpowiednich ilościach jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania kości i zębów. W ramach profilaktyki próchnicy zębów, w niektórych państwach podjęto decyzję o wzbogacaniu soli kuchennej fluorem, głównie w postaci fluorku potasu. Fluorowana sól jest uważana za ogólnodostępną i najtańszą metodę zapobiegania próchnicy (4). Wielu ludzi po raz pierwszy zetknęło się z fluorem w latach 50., kiedy zaczęto dodawać go do pasty do zębów. W Polsce w latach 60. zaczęto fluoryzować również wodę, a wśród miast, które przystąpiły do tego programu, był m.in. Wrocław.
Sól morska
Sól morska uważana jest za bardziej wartościową pod względem odżywczym i zdrowszą od popularnej soli kuchennej. Pozyskuje się ją poprzez odparowanie wody z mórz i oceanów, jest solą nierafinowaną, dlatego zawiera wszystkie składniki mineralne znajdujące się w wodzie, mikroskopijne żyjątka morskie i cząstki osadu. Odmienny skład minerałów wynika z różnych źródeł wody i wpływa na smak oraz kolor soli morskiej. Niestety sól pochodząca z mórz i oceanów może zawierać również niewielkie ilości metali ciężkich oraz zanieczyszczeń znajdujących się powszechnie w zbiornikach wodnych.
Sól himalajska
Krystaliczna sól himalajska wydobywana jest ze złóż w Pakistanie, u podnóża Himalajów, w miejscu, gdzie miliony lat temu znajdował się prehistoryczny ocean. Uważana jest za najzdrowszą i najczystszą sól na świecie. Posiada barwę od białej do jasnoróżowej i ciemnoczerwonej, w zależności od zawartości żelaza. Zawiera wiele cennych minerałów i pierwiastków śladowych, które nie występują w oczyszczonej soli kuchennej oraz pozbawiona jest wzbogaceń chemicznych i zanieczyszczeń często występujących w soli morskiej.
Spożycie soli w Polsce
Zalecana przez WHO dzienna dawka spożycia soli to 5 g/dobę, co odpowiada płaskiej łyżeczce do herbaty. Normy dotyczące spożycia soli dla dzieci i młodzieży są niższe niż dla dorosłych i wynoszą 1,9-3,75 g/dobę w zależności od wieku i zapotrzebowania energetycznego dziecka. Spożycie soli w wielu krajach przewyższa zalecaną normę, a w Polsce jest nawet 2-3 razy większe. Spowodowane jest to głównie faktem, że większość przyjmowanej soli znajduje się w produktach przetworzonych oraz konserwach, których spożycie w populacji sukcesywnie rośnie. Poza tym istotnym źródłem soli są chleb, szynka oraz ser (5). Instytut Żywności i Żywienia (IŻŻ) na bieżąco prowadzi monitoring spożycia soli w naszym kraju w oparciu o badania przeprowadzane każdego roku. Z badań wynika, że spożycie soli w Polsce spada. Dla porównania w 1998 r. utrzymywało się na poziomie nawet 15 g/dobę, w 2007 r. 13 g/dobę, a w 2015 r. już 11 g/dobę. Na opakowaniach produktów spożywczych rzadko podana jest zawartość soli, natomiast często podana jest zawartość sodu, dlatego warto wiedzieć, że 1 g sodu (Na) odpowiada 2,5 g soli (NaCl). Zgodnie z nowymi przepisami, od 13 grudnia 2016 roku producenci będą mieli obowiązek podawania zawartości soli na opakowaniach produktów spożywczych (6).
Zawartość sodu w wybranych wodach mineralnych
Dodatkowym źródłem sodu w diecie są wody mineralne. Jest to wartość znikoma w porównaniu do tej obecnej w produktach spożywczych, ale wiele wód mineralnych, uznawanych powszechnie za lecznicze, ma w swoim składzie znaczną ilość sodu. W badaniach przeprowadzonych w mieście Dhaka w Bangladeszu wykazano dodatnią korelację między zawartością sodu w wodzie spożywanej przez kobiety ciężarne a ryzykiem wystąpienia nadciśnienia ciążowego oraz stanu przedrzucawkowego (7). Zawartość sodu w wybranych wodach mineralnych została przedstawiona w tabeli 1.
Tab. 1. Porównanie zawartości sodu w wybranych wodach mineralnych
| Nazwa wody | Zawartość sodu (mg/l) |
| Żywiec Zdrój | 9,65 |
| Kinga Pienińska | 9,2 |
| Acqua Panna Toscana | 6,4 |
| Oaza | 5,71 |
| Woda źródlana lubię | 5,0 |
| Primavera | 2,1 |
| Dobrowianka | 2,0 |
| Staropolanka sport desire | 180,0 |
| Borjomi | 1200-1700 |
| Staropolanka | 111,0 |
| Cisowianka | 11,0 |
| Nałęczowianka | 10,0 |
| Muszynianka | 98,0 |
| Cechini Muszyna | 27,5 |
| Polaris | 6,76 |
| Muszyna Skarb Życia | 53,4 |
| Kropla Beskidu | 14,0 |
| Jurajska z magnezem | 0 |
| Jurajska z wapniem | 0 |
| Wielka Pieniawa | 59,0 |
| Woda lecznicza Franciszek | 4040,0 |
| Woda lecznicza Henryk | 1231,0 |
| Słotwinka | 330,0 |
| Zuber | 6495,0 |
Wpływ sodu na organizm człowieka
Zapotrzebowanie na sód zależy od wielu czynników. Ilość spożywanego sodu powinna uzupełnić jego straty z potem, moczem i kałem, a w przypadku dzieci i młodzieży umożliwić prawidłowy rozwój organizmu. Zalecana przez IŻŻ dzienna dawka sodu wynosi 115 mg i odpowiednio zwiększa się wraz ze wzrostem aktywności fizycznej i temperatury otoczenia. Sód obok chloru i potasu jest podstawowym elektrolitem organizmu, odpowiada za utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej oraz bierze udział w prawidłowym funkcjonowaniu mięśni i układu nerwowego. Niedobór sodu na tle żywieniowym obserwuje się niezwykle rzadko, ponieważ jest on wszechobecny w pożywieniu. Zbyt wysoka zawartość soli w diecie, zwłaszcza utrzymująca się długotrwale, prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych z powodu zwiększonego stężenia sodu w surowicy. Nadmiar sodu jest przyczyną nadciśnienia tętniczego, miażdżycy i zaburzeń rytmu serca. Poza tym powoduje większe wydalanie wapnia z moczem, a w konsekwencji powstawanie kamieni nerkowych. Duże spożycie soli związane jest także z występowaniem udarów mózgu oraz zwiększa ryzyko raka żołądka (6, 8).
Sól z morza martwego
Sól pochodząca z Morza Martwego ma szerokie zastosowanie w leczeniu różnych schorzeń występujących u znacznej części populacji. Przeprowadzono wiele badań, które potwierdziły pozytywny wpływ bogactwa Morza Martwego (klimatu, soli, wody i błota mineralnego) w łagodzeniu objawów i leczeniu wielu chorób, w tym chorób skóry (łuszczycy, atopowego zapalenia skóry, trądziku), chorób układu oddechowego, alergii oraz chorób reumatycznych.
Morze Martwe
Morze Martwe jest w istocie słonym jeziorem położonym w dolinie ryftowej na pograniczu Izraela i Jordanii. Jest unikalnym i bardzo cennym zbiornikiem wodnym z uwagi na bardzo duże zasolenie sięgające 28%, uwarunkowane szybkim odparowaniem wody i brakiem naturalnego odpływu z jeziora. Z tego też powodu lustro jeziora to obecnie najniżej położony punkt na Ziemi i ciągle się obniża. Morze Martwe jest najbogatszym źródłem minerałów i mikroelementów, które znajdują się w wodzie oraz w mineralnym czarnym błocie. Skład wody Morza Martwego znacząco różni się od wody pochodzącej z innych zbiorników wodnych. Należy podkreślić wysoką zawartość chlorku magnezu, chlorku potasu i bromków. Woda Morza Martwego zawiera również chlorek wapnia, chlorek sodu oraz inne jony: jodki, siarczany i węglany (9). Niewątpliwie ważnym aspektem są również wyjątkowe warunki klimatyczne panujące nad Morzem Martwym, dlatego wzdłuż wybrzeża położone są centra medyczne i hotele odwiedzane przez ludzi z całego świata w celach turystycznych i terapeutycznych. Niska wilgotność, pozbawione pyłków suche powietrze bogate w tlen i mikroelementy (bromki i magnez), wysokie nasłonecznienie oraz wysokie ciśnienie atmosferyczne to główne czynniki warunkujące lecznicze właściwości tego miejsca (10). Terapia nad Morzem Martwym polega na zażywaniu kąpieli wodnych i eksponowaniu skóry na działanie promieni słonecznych, a także okładaniu ciała leczniczym błotem mineralnym. Obecnie wytwarzanych jest wiele kosmetyków, które zawierają błoto i sól pochodzącą z tego regionu, jednak wciąż najskuteczniejsze jest odbycie terapii klimatycznej.
Wybrane lecznicze właściwości soli z Morza Martwego
Łuszczyca, atopowe zapalenie skóry
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Państwowy Instytut Geologiczny, http://geoportal.pgi.gov.pl/surowce/chemiczne/sol_kamienna. 2. Haas JD, Rahn M: Double-fortified salt is efficacious in improving indicators of iron deficiency in female Indian tea pickers. Journal of Nutrition 2014; 14(6): 957-964. 3. Yo L, Dosady LL, Wesley AS: Folic acid fortification through existing fortified foods: iodized salt and vitamin A – fortified sugar. Food and Nutrition Bulletin 2011; 32(1): 35-41. 4. Marthaler TM: Salt fluoridation and oral health. Acta Medica Academica 2013; 42(2): 140-155. 5. Delahaye F: Should we eat less salt? Archives of Cardiovascular Disease 2013; 106(5): 324-332. 6. Pozyskano ze strony Instytutu Żywności i Żywienia: http://www.izz.waw.pl/pl. 7. Khan AE, Scheelbeek PF: Salinity in drinking water and the risk of (pre)eclampsia and gestational hypertension in coastal Bangladesh: a case-control study. PLoS One 2014; 9(9): e108715. 8. Jarosz M (red.): Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2012. 9. Nissenbaum A: The microbiology and biogeochemistry of the Dead Sea. Microbial Ecology 1975; 2(2): 139-161. 10. Abels DJ: Bioclimatology at the Dead Sea in Israel. Clinics in Dermatology 1996; 14(6): 653-658. 11. Proksh E, Nissen HP: Bathing in a magnesium-rich Dead Sea salt solution improves skin barrier function, enhances skin hydratation, and reduces inflammation in atopic dry skin. International Journal of Dermatology 2005; 44(2): 151-157. 12. Schempp CM, Dittmar HC: Magnesium ions inhibit the antigen-presenting function of human epidermal Langerhans cells in vivo and in vitro. Involvement of ATPase, HLA-DR, B7 molecules and cytokines. Journal of Investigative Dermatology 2000; 115(4): 680-686. 13. Grzybowski G: Zastosowanie balneoterapii i balneofototerapii w leczeniu łuszczycy pospolitej. Postępy Dermatologii i Alergologii 2003; 20(5): 307-310. 14. Moses SW, David M: The Dead Sea, a unique natural health resort. The Israel Medical Association Journal 2006; 8(7): 483-488. 15. Friedman M, Vidyasagar R, Joseph N: A randomized, prospective, double-blind study on the efficacy of dead sea salt nasal irrigations. Laryngoscope 2006; 116(6): 878-882. 16. Ma’or Z, Henis Y: Antimicrobial properties of Dead Sea black mineral mud. International Journal of Dermatology 2006; 45(5): 504-511. 17. Steven P: Salt and autoimmune disease; review of studies. The Original Internist 2015; 22(3): 321-325. 18. WHO. Iodine Deficiency in Europe: a continuing public health problem. WHO, Geneva 2007. 19. Zimmermann MB, Galetti V: Iodine intake as a risk factor for thyroid cancer: a comprehensive review of animal and human studies. Thyroid Research 2015; 8(8), http://www.thyroidresearchjournal.com/content/8/1/8. 20. Gołkowski F, Szybiński Z, Rachtan J et al.: Iodine prophylaxis – the protective factor against stomach cancer in iodine deficient areas. European Journal of Nutrition 2007; 46(5): 251-256. 21. Szybiński Z: Sytuacja profilaktyki jodowej w Polsce w świetle ostatnich rekomendacji WHO dotyczących ograniczenia spożycia soli. Pediatric Endocrynology, Diabetology and Metabolism 2009; 15(2): 103-107. 22. Diosady LL: Stability of iodine in iodized salt used for correction of iodine-deficiency disorders. Food and Nutrition Bulletin 1997; 18(4): 388-396. 23. Czekalski S, Ciechanowicz A: Mechanizmy i znaczenie sodowrażliwości ciśnienia tętniczego. Postępy Nauk Medycznych 2004; 4: 4-11. 24. Burnier M: Proximal tubular function and salt sensitivity. Current Hypertension Reports 2006; 8(1): 8-15. 25. Negrusz-Kawecka M: Udział sodu w etiopatogenezie pierwotnego nadciśnienia tętniczego. Advances in Clinical and Experimental Medicine 2004; 13(1): 101-107. 26. Kokot F, Hyla-Klekot L: Czujniki sodowe macierzy płynu śródmiąższowego i śródbłonków naczyniowych – rola w regulacji pozanerkowej gospodarki sodowej i ciśnienia tętniczego. Nadciśnienie Tętnicze 2011; 15(1): 1-4. 27. Doroszko A: Dysfunkcja śródbłonka i ADMA w patogenezie nadciśnienia tętniczego. Nadciśnienie Tętnicze 2008; 12(3): 224-237. 28. Baudrand R: Aldosterone‘s mechanism of action: roles of lysin-specific demethylase 1, caveolin and striatin. Current Opinion in Nephrology and Hypertension 2014; 23(1): 32-37. 29. Januszewicz A, Sieradzki J, Więcek A: Nadciśnienie tętnicze i diabetologia w pytaniach i odpowiedziach. Medycyna Praktyczna, Kraków 2009. 30. Grodzicki T, Kocemba J, Gryglewska B: Nadciśnienie tętnicze u osób w wieku podeszłym. Via Medica, Gdańsk 2009. 31. Institute of medicine. Sodium Intake in Populations: Assessment of Evidence. The National Academies Press, Washington 2013. 32. Chacon-Lozsan FJ, Peinado-Acevedo JS: Effects of total table salt restriction on blood pressure. Cardiometry 2015; 6: 96-103, http://www.cardiometry.net/issues/no6-may-2015/total-table-salt-restriction. 33. Zdrojewicz Z, Adamek M, Machelski A, Wójcik E: Wpływ kwasów tłuszczowych (omega) zawartych w rybach na organizm człowieka. Med Rodz 2015; 3: 37-43.
