© Borgis - Nowa Pediatria 3/2016, s. 87-91
Krzysztof Ślączka, *Lidia Zawadzka-Głos
Zapalenie nagłośni w erze szczepień przeciw Haemophilus influenzae typu b
Acute epiglottitis in the era of anti-Hib type b vaccination
Klinika Otolaryngologii Dziecięcej, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Kliniki: dr hab. n. med. Lidia Zawadzka-Głos
Summary
Vaccination, progressively introduced in 80’s and 90’s of the last century led to an unprecedented shift in previous epidemiology of Haemophilus influenzae type b related diseases. Widespread use of vaccination made it possible to nearly eradicate some of these diseases. Poland, as a one of WHO members began with its national vaccination program in 2007, with a 20 year delay. All available research papers on the subject stressed the important efficacy of vaccination against such medical conditions as meningitis, pneumonia and epiglottitis. Epiglottitis was, before the vaccination era, a disease with a serious risk of developing life-threatening complications, that led to necessity of intensive care treatment in most cases. Reduction of epiglottitis incidence in Poland was confirmed since our country had introduced obligatory and free vaccinations. Nowadays supraglottitis cases are extremely rare but may have streptococcal origin in adults or occur in non vaccinated children and among pediatric patients with immunological deficiency. Therefore, clinicians should still remember about epiglottitis when dealing with a child with a sudden infectious upper airway obstruction.
Wstęp
Haemophilus influenzae jest bakterią Gram-ujemną, względnie beztlenową, występującą powszechnie na błonach śluzowych górnych dróg oddechowych. Bakterię wyizolowano ze zwłok ludzi zmarłych podczas epidemii grypy w 1892 roku i była ona początkowo identyfikowana z patogenem odpowiedzialnym za rozwój tego wirusa. Pomimo definitywnej zmiany w postrzeganiu etiopatogenezy grypy po zidentyfikowaniu jej wirusa w 1933 roku, pozostawiono historyczną nazwę bakterii, która funkcjonuje również w polskojęzycznym odpowiedniku (pałeczka grypy). Klasyfikacja, ze względu na wytwarzanie otoczki polisacharydowej, wyróżnia podtypy otoczkowe (a, b, c, d, e, f) oraz bezotoczkowe (o wspólnej nazwie NTHi) (1). Haemophilus influenzae jest bakterią oportunistyczną, bytującą na błonie śluzowej górnych dróg oddechowych u ludzi, która w normalnych warunkach nie powoduje rozwoju choroby. Natomiast w efekcie wcześniejszego zakażenia wirusowego, wrodzonych lub nabytych zaburzeń odporności, dochodzi do osłabienia miejscowych mechanizmów odpornościowych nabłonka urzęsionego, co pozwala na wniknięcie i rozwinięcie zakażenia bakteryjnego. Większość zazwyczaj niegroźnych zakażeń wywoływana jest przez bakterie bezotoczkowe, które są jedną z najczęstszych przyczyn zapaleń bakteryjnych ucha środkowego, zatok przynosowych, oskrzeli i płuc zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Natomiast sporadyczne zakażenia podtypami otoczkowymi (typem b w 95%) należą do najniebezpieczniejszych infekcji bakteryjnych u dzieci. Stąd w 1977 roku opracowano szczepionkę przeciw H. influenzae typ b (Hib), którą w zmienionej, unowocześnionej wersji wprowadzono do powszechnego użycia w krajach uprzemysłowionych pod koniec lat 80. XX wieku.
Zapalenie nagłośni przed wprowadzeniem szczepień
Większość ostrych zapaleń górnych dróg oddechowych u dzieci ma przebieg łagodny. Tylko niewielka grupa pacjentów pediatrycznych rozwija infekcje będące potencjalnym zagrożeniem dla życia. Noworodki i małe dzieci są szczególnie narażone na rozwój obrzękowych zmian zapalnych w obrębie górnych dróg oddechowych z uwagi na odmienności anatomiczne wieku rozwojowego. Po pierwsze, krtań położona jest dużo wyżej niż u dorosłych (w bliskim sąsiedztwie jamy ustnej i nasady języka), co predysponuje do ciągłego jej oziębiania przy oddychaniu i rozwoju zakażeń zstępujących. Po drugie, część nadgłośniowa krtani (nagłośnia i fałdy nalewkowo-nagłośniowe) jest wiotka oraz przybiera kształt litery ?, co sprzyja rozwojowi obrzęków zapalnych i przemieszczaniu się nagłośni w stronę szpary głośni (2).
Ostre zapalenie nagłośni (łac. epiglottitis, supraglottitis) jest chorobą rzadką, która nawet w okresie przed wprowadzeniem szczepień występowała w Polsce z częstością ok. 8,7-14,7/100 tys. (dane szacunkowe – brak rejestracji zachorowań wywoływanych przez Hib) (3). Najczęstsze występowanie raportowano u dzieci od O do 4 lat na terenie Szwajcarii (30/100 tys.) (4). W Szwecji zapalenie nagłośni występowało z niemalże równą częstością jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (28/100 tys.) (5), a w Australii – 20/100 tys. (6). Znacznie niższą (3,2/100 tys.) zapadalność zaobserwowano w Japonii (7). Patogenem odpowiedzialnym za rozwój większości z tych zakażeń w tamtym okresie był Haemophilus influenzae typ b (Hib), rzadziej Streptococcus pneumonie, Moraxella catarrhalis, Staphylococcus aureus. Ostre zapalenie nagłośni jest chorobą o nagłym przebiegu, często prowadzącą do ostrej niewydolności oddechowej. Podobnie jak w pozostałych zapaleniach krtani u dzieci, w tym przypadku występują typowe objawy prodromalne, choroba rozwija się błyskawicznie, często bez uchwytnego okresu zakażenia wirusowego. W przebiegu zstępującego zakażenia bakteryjnego górnych dróg oddechowych dochodzi do rozpulchnienia podnabłonkowej tkanki łącznej okolicy nagłośni i fałdów nalewkowo-nagłośniowych, masywnego zwiększenia jej objętości i przesunięcia obciążonych obrzękiem struktur nadgłośniowych krtani w kierunku szpary głośni. W ciągu kilku godzin dochodzi do niemal całkowitej niedrożności górnych dróg oddechowych na poziomie krtani, spłycenia i wyrównawczego przyspieszenia oddechu. Pojawia się stridor w fazie wdechowej, dziecko siedzi spokojnie w pozycji ułatwiającej oddychanie (pochylone do przodu z głową odchyloną do tyłu). Towarzyszą temu: wysoka gorączka, duży ból gardła nasilający się przy przełykaniu oraz znaczne ślinienie (3). Typowe dla innych zapaleń krtani objawy, takie jak kaszel i chrypa, na ogół nie występują, chociaż głos może być zniekształcony i stłumiony (tzw. barani głos). Niemowlęta mogą mieć objawy jedynie w postaci gorączki i zaburzeń oddychania. Z kolei u dzieci starszych i dorosłych choroba może mieć łagodniejszy przebieg bez duszności.
Choroba ma niemalże w każdym przypadku przebieg ciężki, a pacjenci mogą wymagać leczenia w warunkach OIT. W doświadczeniach naszej Kliniki w latach 2003-2014 z powodu zapalenia nagłośni leczono 12 dzieci, z czego 11 wymagało natychmiastowej intubacji i leczenia anestezjologicznego. Z doniesień Kliniki łódzkiej 82% dzieci leczonych wymagało intubacji (8). W doświadczeniach japońskich intubacji wymagało tylko 30,4% pacjentów (7). Nie odnotowaliśmy przypadków śmiertelnych w tej grupie (9). Natomiast w rozległym badaniu oceniającym 808 przypadków choroby w Szwecji obserwowano śmiertelność w 2% przypadków (10).
Wprowadzenie szczepień przeciw Hib
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Pittman M: Variation and type specificity in the bacterial species Haemophilus influenzae. J Exp Med 1931; 53: 471. 2. Ślączka K, Zawadzka-Głos L: Stany zagrożenia życia w ostrych zapaleniach krtani u dzieci – ocena epidemiologii i postępowania. Nowa Ped 2014; 1: 8-14. 3. Grzegorowski M: Ostre zapalenie krtani. [W:] Gryczyńska D (red.): Otolaryngologia dziecięca. Wyd. 1. Alfa Medica Press, Łódź 2007: 374-381. 4. Mühlemann K, Alexander ER, Pepe M et al.: Invasive Haemophilus influenzae disease and epiglottitis among Swiss children from 1980 to 1993: evidence for herd immunity among older age groups. The Swiss Haemophilus Influenzae. Study Group. Scand J Infect Dis 1996; 28(3): 265-268. 5. Claesson B, Trollfors B, Ekström-Jodal B et al.: Incidence and prognosis of acute epiglottitis in children in a Swedish region. Pediatr Infect Dis 1984 Nov-Dec; 3(6): 534-538. 6. Gilbert GL, Clements DA, Broughton SJ: Haemophilus influenzae type b infections in Victoria, Australia, 1985 to 1987. Pediatr Infect Dis J 1990 Apr; 9(4): 252-257. 7. Takeuchi M, Yasunaga H, Horiguchi H, Fushimi K: The burden of epiglottitis among Japanese children before the Haemophilus influenzae type b vaccination era: an analysis using a nationwide administrative database. J Infect Chemother 2013 Oct; 19(5): 876-879. 8. Malicka M, Piotrowski A, Ebner K, Zakrzewska A: Ocena przebiegu i postępowania w ostrym zapaleniu nagłośni u dzieci. Otorynolaryngologia 2008; 7(4): 191-195. 9. Ślączka K, Basiewicz-Ślączka E, Zawadzka-Głos L, Mierzewska-Schmidt M: Zapalenia krtani o ciężkim przebiegu u dzieci. Nowa Ped 2015; 1: 9-14. 10. Berg S, Trollfors B, Nylèn O et al.: Incidence, aetiology, and prognosis of acute epiglottitis in children and adults in Sweden. Scand J Infect Dis 1996; 28(3): 261-264. 11. Wysocka M: Szczepienia przeciw zakażeniom wywoływanym przez Haemophilus influenzae typu b. Nowa Ped 2001; 2: 3-5. 12. Chandran A, Watt JP, Santosham M: Haemophilus influenzae vaccines. [In:] Plotkin SA, Orenstein WA, Offit PA (eds.): Vaccines. 6th ed. Saunders-Elsevier, Philadelphia 2013: 560-621. 13. Wenger JD, Hightower AW, Facklam RR et al.: Bacterial meningitis in the United States, 1986: report of a multistate surveillance study. The Bacterial Meningitis Study Group. J Infect Dis 1990; 162: 1316-1323. 14. Cochi SL, Broome CV, Hightower AW: Immunization of U.S. children with Haemophilus influenzae type b polysaccharide vaccine: a cost-effectiveness model of strategy assessment. JAMA 1985; 253: 521-519. 15. Peltola H, Kayhty H, Sivonen A, Makela H: Haemophilus influenzae type b capsular polysaccharide vaccine in children. a double-blind field study of 100 000 vaccinees 3 months to 5 years of age in Finland. Pediatrics 1977; 60: 730. 16. Peltola H: Haemophilus influenzae type b disease and vaccination in Europe: lessons learned. Pediatr Infect Dis J 1998; 17: S126-S132. 17. Kelly DF, Moxon ER, Pollard AJ: Haemophilus influenzae type b conjugate vaccines. Immunology 2004 Oct; 113(2): 163-174. 18. Adams WG, Deaver KA, Cochi SL et al.: Decline of childhood Haemophilus influenzae type b (Hib) disease in the Hib vaccine era. JAMA 1993; 269(2): 221-226. 19. Bisgard KM, Kao A, Leake J et al.: Haemophilus influenzae invasive disease in the United States, 1994-1995: near disappearance of a vaccine-preventable childhood disease. Emerg Infect Dis 1998; 4(2): 229-237. 20. MacNeil JR, Cohn AC, Farley M et al.: Current epidemiology and trends in invasive Haemophilus influenzae disease – United States, 1989-2008. Clin Infect Dis 2011 Dec; 53(12): 1230-1236. 21. Eskola J, Takala A, Kayahty H et al.: Experience in Finland with Haemophilus influenzae type b vaccines. Vaccine 1991; 9: 14-16. 22. Alho OP, Jokinen K, Pirila T et al.: Acute epiglottitis and infant conjugate Haemophilus influenzae type b vaccination in Northern Finland. Arch Otolaryngol Head Neck Surg 1995; 121(8): 898-902. 23. Obonyo CO, Lau J: Efficacy of Haemophilus influenzae type b vaccination of children: a meta-analysis. Eur J Clin Microbiol Infect Dis 2006 Feb; 25(2): 90-97. 24. Dworkin MS, Park L, Borchardt SM: The changing epidemiology of invasive Haemophilus influenzae disease, especially in persons > or = 65 years old. Clin Infect Dis 2007; 44(6): 810-816. 25. Bender JM, Cox CM, Mottice S et al.: Invasive Haemophilus influenzae disease in Utah children: an 11-year population-based study in the era of conjugate vaccine. Clin Infect Dis 2010; 50(7): e41-46. 26. Peltola H: Worldwide Haemophilus influenzae Type b Disease at the Beginning of the 21st Century: Global Analysis of the Disease Burden 25 Years after the Use of the Polysaccharide Vaccine and a Decade after the Advent of Conjugates. Clin Microbiol Rev 2000 Apr; 13(2): 302-317. 27. Garpenholt O, Hugosson S, Fredlund H et al.: Epiglottitis in Sweden before and after introduction of vaccination against Haemophilus influenzae type b. Pediatr Infect Dis J 1999 Jun; 18(6): 490-493. 28. Briem B, Thorvardsson O, Petersen H: Acute epiglottitis in Iceland 1983-2005. Auris Nasus Larynx 2009 Feb; 36(1): 46-52. 29. Faden H: The dramatic change in the epidemiology of pediatric epiglottitis. Pediatr Emerg Care 2006 Jun; 22(6): 443-444. 30. http://www.mp.pl/szczepienia/specjalne/100016,ostre-zapalenie-naglosni-na-lubelszczyznie. 31. McEwan J, Giridharan W, Clarke RW, Shears P: Paediatric acute epiglottitis: not a disappearing entity. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 2003 Apr; 67(4): 317-321. 32. Damm M, Eckel HE, Jungehülsing M, Roth B: Airway endoscopy in the interdisciplinary management of acute epiglottitis. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 1996 Dec 5; 38(1): 41-51. Review. 33. Westerhuis B, Bietz MG, Lindemann J: Acute epiglottitis in adults: an under-recognized and life-threatening condition. S D Med 2013 Aug; 66(8): 309-311, 313. 34. Ge R, Mao Y, Zhang XL, Zheng SQ: Cervical necrotizing fasciitis and a descending mediastinal abscess caused by acute epiglottitis with diabetes mellitus: a life-threatening complication. Diabetes Res Clin Pract 2012 Feb; 95(2): e31-33. 35. Mochizuki T, Kamio Y, Hosokawa S et al.: Brain infarction after dissection of the intrathoracic arteries secondary to acute epiglottitis. J Emerg Med 2013 Feb; 31(2): 463.e3-5. 36. Hindy J, Novoa R, Slovik Y et al.: Epiglottic abscess as a complication of acute epiglottitis. Am J Otolaryngol 2013 Jul-Aug; 34(4): 362-365. 37. Pöyhönen M, Bizaki A, Rautiainen M: Supraglottitis in adults at a single center experience 1989-2009. Duodecim 2013; 129(15): 1598-1603. 38. Isakson M, Hugosson S: Acute epiglottitis: epidemiology and Streptococcus pneumoniae serotype distribution in adults. J Laryngol Otol 2011 Apr; 125(4): 390-393.
