Próchnica zębów jest chorobą społeczną dotyczącą szerokiego spektrum społeczeństwa, dlatego też bardzo istotne jest właściwe przygotowanie studentów do przyszłej pracy stomatologa. Wykrywanie próchnicy i prawidłowa ocena oczyszczenia ubytku mogą być problematyczne i stanowić źródło niepowodzeń i powikłań podjętego leczenia. Jedną z najmniej inwazyjnych, prostych, a jednocześnie uznanych metod diagnozowania próchnicy jest stosowanie tzw. identyfikatorów – wskaźników próchnicy, czyli preparatów chemicznych wybarwiających próchnicowo zmienioną zębinę, które umożliwiają kontrolę stanu tkanek twardych i dokładniejsze określenie zasięgu próchnicy (1-6).

Zaliczamy do nich między innymi Caries Marker, firmy Voco – wskaźnik próchnicy zawierający w swoim składzie czteroetylorodaminę (czerwony barwnik), glikol propylenowy (nośnik chemiczny) i substancje powierzchniowo czynne. Mechanizm działania preparatu polega na wybarwieniu tylko zdemineralizowanej zębiny, w której doszło do uszkodzenia organicznej matrycy kolagenowej. Zdrowa niezdemineralizowana tkanka nie ulega wybarwieniu (2, 3, 5-7). Preparat aplikuje się do ubytku po usunięciu miękkiej i wyraźnie przebarwionej zębiny na czas 5-10 sekund (nie dłużej), a następnie wypłukuje wodą. Zabarwione obszary wymagają dalszego usuwania tkanki próchnicowej. Czynność można powtórzyć kilkakrotnie, aż do całkowitego oczyszczenia ubytku (6, 8). W warunkach klinicznych zastosowanie indykatora próchnicy ułatwia rozpoznanie miejsc objętych próchnicą w trudno dostępnych częściach ubytku lub w przypadku lekarzy z małym doświadczeniem klinicznym. Umożliwia wyraźne odgraniczenie zębiny zdemineralizowanej od obszarów zdrowych, a w szczególności od zębiny wtórnej, kontrolę doszczętnego usunięcia próchnicy, a także uwidacznia mikrorysy w wypełnieniach i na ich brzegach oraz mikropęknięcia w strukturze zębów (1, 3, 5, 8).

Celem pracy była ocena doszczętności usuwania zębiny próchnicowej przez studentów III oraz V roku stomatologii przy pomocy indykatora próchnicy i jego przydatności w procesie kształcenia przyszłych lekarzy dentystów.

W badaniach uczestniczyło 56 studentów III roku i 58 studentów V roku Wydziału Lekarsko-Stomatologicznego Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, którzy podczas zajęć klinicznych używali preparatu Caries Marker firmy Voco, w celu ułatwienia prawidłowej oceny preparacji ubytków próchnicowych. Do badania zakwalifikowano pacjentów w wieku od 18 do 65 lat zgłaszających się do Katedry i Zakładu Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu. Badanie składało się z: badania klinicznego pacjenta, w trakcie którego był wybierany ząb do leczenia, mechanicznego usunięcia próchnicy, kontroli doszczętności usunięcia zmienionej tkanki i badania kwestionariuszowego wypełnianego przez studentów po zakończeniu leczenia.

Z każdym pacjentem został przeprowadzony szczegółowy wywiad lekarski dotyczący ogólnego stanu zdrowia, stosowanych leków oraz preferencji pokarmowych, a także wywiad na temat zabiegów higienicznych pacjentów (częs-tości mycia zębów, czasu trwania tego zabiegu oraz innych sposobów utrzymania higieny jamy ustnej). Następnie oceniono stan uzębienia i higieny jamy ustnej za pomocą wskaźników API oraz OHI. Kryteriami włączającymi do badania były: próchnica pierwotna niepowikłana, brak dolegliwości bólowych, ubytki klas I, II, III i V wg klasyfikacji Blacka, a wyłączającymi: próchnica wtórna, zapalenie miazgi oraz zęby po leczeniu endodontycznym. Ubytki próchnicowe zostały wstępnie opracowane przy pomocy turbiny (otwarcie ubytku) i mikrosilnika (usuwanie zębiny próchnicowej). W razie konieczności leczenie odbywało się w znieczuleniu miejscowym lub przewodowym. Każdy student preparował jeden ubytek. Pierwotna ocena skuteczności preparacji odbywała się zarówno przez studenta, jak i asystenta, za pomocą wzroku (kolor zębiny) i dotyku (kryterium twardości dna ubytku za pomocą zgłębnika). Następnie preparacja była dwukrotnie weryfikowana przy pomocy wskaźnika próchnicy Caries Marker firmy Voco: po otwarciu ubytku oraz po usunięciu zmienionej próchnicowo zębiny. Trzecią aplikację stosowano tylko w przypadku, gdy po drugiej doszło do kolejnego wybarwienia tkanki. Preparat aplikowano za pomocą gąbek Pele-Tim przez 5 do 10 sekund, a następnie spłukiwano delikatnym strumieniem wody (zgodnie ze wskazówkami producenta). Mocniej zabarwione tkanki wskazywały na obecność zębiny próchnicowej w ubytku. W przeprowadzonym badaniu klinicznym, uwzględniając brak doświadczenia studentów w zakresie preparowania tkanek zębów, decyzję o wyborze postępowania w przypadku próchnicy głębokiej podejmował każdorazowo asystent nadzorujący pracę studenta. Po zakończeniu leczenia studenci obu lat wypełniali ankietę dotyczącą ocenianego preparatu i odpowiadali na następujące pytania:

1. Czy praca z preparatem Caries Marker ułatwia rozpoznanie zębiny próchnicowej?

2. Czy czujesz się pewniej usuwając zębinę próchnicową z identyfikatorami próchnicy?

3. Czy uważasz, że indykator próchnicy jest Ci potrzebny w codziennej pracy?

Skala odpowiedzi do pytań na temat przydatności zastosowania preparatu kształtowała się na poziomie od 0 do 3, gdzie 0 oznaczało niekoniecznie, 1 – tak, 2 – nie, 3 – trudno powiedzieć.

Kolejne pytania dotyczyły cech preparatu, tj.: konsystencja, kolor, łatwość aplikacji, stopień trudności usuwania preparatu z ubytku. Skala oceny indykatora wynosiła od 1 do 5, gdzie 1 oznaczało ocenę złą, 2 – ocenę przeciętną, 3 – ocenę dość dobrą, 4 – ocenę dobrą, 5 – ocenę bardzo dobrą.

W przeprowadzonych badaniach klinicznych indykator próchnicy Caries Marker zastosowano łącznie w 114 ubytkach. Na III roku opracowano 56 ubytków: 28 klasy I wg klasyfikacji Blacka, 18 klasy II, 5 klasy III i 5 klasy V. Natomiast na V roku opracowano 58 ubytków: 11 klasy I, 22 klasy II, 12 klasy III i 13 klasy V. Dane te przedstawiono w tabeli 1. Preparowane ubytki były o różnym stopniu zaawansowania próchnicy pierwotnej. Na III roku 33 ubytki opracowano z próchnicą głęboką, a 23 z próchnicą średnią, natomiast na V roku – 39 ubytków z próchnicą głęboką, a 19 z próchnicą średnią.