*Bartłomiej Górski1, Ewa Nargiełło2, Grzegorz Opolski2, Ewa Grabowska1, Renata Górska1
Korelacja pomiędzy utratą zębów a podwyższonym ryzykiem wystąpienia zawału mięśnia sercowego w grupie dorosłych Polaków poniżej 70. roku życia – badanie kliniczno-kontrolne
Correlation between tooth loss and an increased risk of myocardial infarction in adult Polish population below 70 years of age – a case-control study
1Department of Periodontology and Oral Diseases, Medical University of Warsaw
Head of Department: prof. Renata Górska, MD, PhD
2I Chair and Clinic of Cardiology, Public Central Teaching Hospital, Medical University of Warsaw
Head of Chair and Clinic: prof. Grzegorz Opolski, MD, PhD
Streszczenie
Wstęp. W krajach rozwiniętych choroby układu sercowo-naczyniowego stanowią główną przyczynę zgonów. Jednym z ich czynników ryzyka jest podwyższone stężenie ogólnoustrojowych markerów stanu zapalnego. Ponieważ próchnica zębów i choroby przyzębia są głównymi infekcyjnymi przyczynami utraty zębów, mała liczba zębów może świadczyć o długotrwałym narażeniu na procesy zapalne w jamie ustnej.
Cel pracy. Analiza zależności pomiędzy liczbą utraconych zębów a ryzykiem wystąpienia zawału mięśnia sercowego (MI).
Materiał i metody. Do grupy badanej włączono 151 pacjentów (35 kobiet, 116 mężczyzn) hospitalizowanych z powodu MI, o średniej wieku 55,1 ± 8,0 lat. Do grupy kontrolnej włączono 82 osoby bez przebytego MI w wywiadzie oraz w wieku poniżej 70 lat (19 kobiet, 63 mężczyzn; średnia wieku 54,2 ± 9,9 roku).
Wyniki. W grupie badanej pacjenci mieli przeciętnie 17 zębów, w grupie kontrolnej 24 zęby (p < 0,0001). Odsetek osób bezzębnych w grupie badanej i kontrolnej wyniósł 11,3 i 1,6% (p = 0,0401). Po uwzględnieniu wieku, płci, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, nikotynizmu i BMI wykazano istotną zależność między liczbą utraconych zębów a zwiększeniem ryzyka wystąpienia MI (OR = 1,09; 95% CI = 1,02-1,16; p = 0,0095).
Wnioski. Wśród dorosłych Polaków poniżej 70. roku życia liczba utraconych zębów koreluje z podwyższonym ryzykiem wystąpienia MI, niezależnie od klasycznych czynników ryzyka: wieku, płci, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, hipercholesterolemii, palenia tytoniu i otyłości.
Summary
Introduction. Cardio-vascular diseases (CVD) are the main cause of death in developed countries. High systemic levels of inflammatory markers are one of the risk factors for CVDs. Dental caries and periodontitis, which represent infectious diseases, are the main causes of tooth loss. Thus the small number of teeth can suggest chronic oral inflammatory processes in the past.
Aim. The analysis of a relationship between the number of lost teeth and the risk of myocardial infarction (MI).
Material and methods. The study group comprised 151 patients (35 females, 116 males) aged 55.1 ± 8.0 years, hospitalised due to MI. The control group included 82 patients blow 70 years of age, who had no history of MI (19 females, 63 males; mean age 54.2 ± 9.9 years).
Results. Patients in the study group had less teeth than subjects in the control group (17 vs. 24, p < 0.0001). Edentulousness rate was higher in the study group (11.3%) compared to the controls (1.6%, p = 0.0401). There was a significant correlation between the number of lost teeth and risk of MI after adjusting for age, gender, diabetes, hypertension, nicotine addiction and BMI (OR = 1.09; 95% CI = 1.02-1.16; p = 0.0095).
Conclusions. The number of lost teeth correlated with an increased risk of myocardial infarction among Poles under 70 years old, regardless of classic CVD risk factors, such as age, gender, diabetes, hypertension, smoking and obesity.
Wstęp
Choroby układu sercowo-naczyniowego (ang. cardiovascular diseases – CVD) należą do schorzeń społecznych i są najczęstszą przyczyną zgonów na świecie (1). Etiopatogeneza CVD jest wieloczynnikowa, a czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego, takie jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia, palenie tytoniu i zaburzenia masy ciała, są powszechnie znane od przeprowadzenia Framingham Heart Study (2). Jednak współistnienie klasycznych czynników ryzyka CVD nie wyjaśnia w pełni całkowitego ryzyka sercowo-naczyniowego u danego pacjenta (3).
W europejskich wytycznych dotyczących zapobiegania chorobom serca i naczyń w praktyce klinicznej z 2012 roku po raz pierwszy ujęto zapalenie tkanek przyzębia w grupie chorób przewlekłych związanych ze zwiększonym ryzykiem chorób układu sercowo-naczyniowego oraz uznano, że leczenie zapalenia tkanek przyzębia korzystnie wpływa na dysfunkcję śródbłonka, która jest jednym z najwcześniejszych objawów miażdżycy.
Już w poprzednim wieku infekcje zębopochodne i ekstrakcje zębów były łączone z etiopatogenezą infekcyjnego zapalenia wsierdzia (4). Problematyka zębopochodnych zakażeń ogniskowych ewoluowała na przestrzeni lat. Badane były różne parametry będące wykładnikiem zdrowia jamy ustnej, ubytki tkanek twardych zębów oraz wskaźniki periodontologiczne. Liczba zębów obecnych w jamie ustnej i liczba zębów utraconych również były traktowane jako potencjalne zmienne w badaniu relacji pomiędzy stanem jamy ustnej a CVD. Głównymi przyczynami ekstrakcji zębów u osób dorosłych są zaawansowane choroby przyzębia i powikłania próchnicy i chorób miazgi. Obie te grupy chorób mają charakter przewlekłego stanu zapalnego, ze wszystkimi jego konsekwencjami ogólnoustrojowymi.
Wyniki wcześniej opublikowanych badań naukowych są niejednoznaczne. Część z nich potwierdza związek pomiędzy liczbą utraconych zębów a ryzykiem wystąpienia choroby niedokrwiennej serca (ang. coronary heart disease – CHD) (5, 6), zawału mięśnia sercowego (ang. myocardial infarction – MI) (7-9) i udaru (10, 11). Z drugiej strony inni autorzy nie obserwowali zależności pomiędzy liczbą zębów a występowaniem CHD (12) i MI (13-15). Co najmniej kilka teorii próbuje wyjaśnić biologiczne aspekty związku pomiędzy miejscowymi procesami zapalnymi dotyczącymi jamy ustnej a zwiększonym ryzykiem sercowo-naczyniowym (16, 17). Coraz częściej mówi się o tle immunologiczno-zapalnym tych zależności. Jednak istnienie niezależnego i klinicznie istotnego związku pomiędzy liczbą utraconych zębów a ryzykiem wystąpienia MI budzi wiele wątpliwości i pozostaje kwestią sporną.
Problem ten ma olbrzymie znaczenie społeczne z perspektywy zdrowia publicznego ze względu na częste występowanie MI i braków zębowych w populacji oraz obciążenie systemów opieki zdrowotnej związane z leczeniem następstw obu schorzeń. W Polsce odsetek osób bezzębnych w wieku 65-74 lat w poszczególnych regionach kraju waha się w granicach od 5,3 do 76,9% (18). Średnia liczba zachowanych zębów u osób w przedziale wieku 35-44 lata wynosi 21,1 zęba, a w grupie 65-74 lata – 6,6 zęba (18). Rozbieżności wyników doniesień naukowych i brak zgodnego stanowiska ekspertów w kwestii związku liczby zębów z występowaniem MI nakazują prowadzenie badań w tym zakresie, tym bardziej, że taka ocena nie była jeszcze wykonana w Polsce, a mogłaby się przyczynić do bardziej skutecznej pierwotnej i wtórnej profilaktyki MI.
Cel pracy
Celem pracy była ocena związku pomiędzy liczbą utraconych zębów a ryzykiem wystąpienia MI w populacji dorosłych Polaków poniżej 70. roku życia.
Materiał i metody
Badanie prowadzono w I Klinice i Katedrze Kardiologii I Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (WUM) i w Zakładzie Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia Wydziału Lekarsko-Dentystycznego WUM w latach 2011-2013. Zrealizowano je z uwzględnieniem norm etycznych wynikających z Deklaracji Helsińskiej. Osoby w nim uczestniczące wyraziły zgodę na udział w projekcie przez podpisanie formularza świadomej zgody. Na prowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej przy WUM (numer zgody KB-145/2011).
Do grupy badanej włączono 151 pacjentów (35 kobiet, 116 mężczyzn) hospitalizowanych w I Katedrze i Klinice Kardiologii WUM z powodu zawału mięśnia sercowego. Średnia wieku tej grupy wynosiła 55,1 (± 8,0) roku. Warunkami kwalifikacji do badania były przebycie MI i wiek poniżej 70 lat. Do grupy kontrolnej włączono 82 osoby (19 kobiet, 63 mężczyzn), wyłonione przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych z populacji dorosłych Polaków, które zgłosiły się do Zakładu Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia WUM, a następnie poddane losowaniu warstwowemu, tak aby uzyskać strukturę wieku i płci analogiczną jak w grupie badanej (76,8% mężczyzn, 23,2% kobiet). Średnia wieku tej grupy wynosiła 54,2 (± 9,9) roku. Warunkami włączenia do grupy kontrolnej były brak przebytego MI w wywiadzie i wiek poniżej 70 lat. W badaniu zastosowano następujące kryteria wyłączenia: 1) chorobę nowotworową, 2) chorobę reumatyczną, 3) chorobę autoimmunologiczną, 4) przewlekłe schorzenia wątroby, 5) przewlekłą chorobę nerek w IV i V stadium, 6) przebyty udar mózgu.
Dane socjodemograficzne zbierano za pomocą odpowiednio skonstruowanego kwestionariusza. Wykształcenie kategoryzowano jako podstawowe, średnie i wyższe. Dochód określono na podstawie dochodu na członka rodziny miesięcznie: < 800 PLN, 800-1500 PLN, > 1500 PLN. Nikotynizm zdefiniowano jako: obecny (palenie 10 i więcej papierosów dziennie nieprzerwanie od co najmniej 5 lat), palenie w przeszłości i nigdy.
Badanie kliniczne było prowadzone przez jednego lekarza kardiologa (EN). MI rozpoznawano za pomocą charakterystycznych zmian w elektrokardiogramie i podwyższonego stężenia osoczowych markerów uszkodzenia mięśnia sercowego. Cukrzycę rozpoznawano, jeśli stężenie glukozy we krwi na czczo przekraczało 126 mg/dl, w oznaczeniu przygodnym było powyżej 200 mg/dl lub w przypadku przyjmowania przez pacjenta leków z powodu wcześniejszego rozpoznania cukrzycy. Nadciśnienie tętnicze stwierdzano, gdy pacjent miał ciśnienie skurczowe krwi ≥ 140 mmHg lub rozkurczowe ≥ 90 mmHg albo przyjmował leki hipotensyjne. Wskaźnik masy ciała (BMI) określano przy użyciu masy ciała i wzrostu (dzieląc masę ciała [kg] przez wzrost [m2]). Nadwagę rozpoznawano, gdy BMI wynosił 25-29,9 kg/m2, a otyłość w przypadku, gdy BMI ≥ 30 kg/m2.
Badanie stomatologiczne było prowadzone przez jednego lekarza dentystę (BG). Określono liczbę zębów obecnych w jamie ustnej i wskaźnik bezzębia. W badaniu nie uwzględniano trzecich zębów trzonowych. Zebrano także informacje dotyczące przyczyn utraty zębów.
Analizę statystyczną zgromadzonych danych przeprowadzono przy użyciu oprogramowania PQStat wersja 1.4.4. Wykorzystano test χ2 w przypadku zmiennych kategorycznych oraz test U Manna-Whitneya w przypadku zmiennych ciągłych. Skonstruowano modele uwzględniające najważniejsze czynniki ryzyka MI: wiek, płeć, cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, palenie tytoniu, BMI i liczbę utraconych zębów. Analizę wieloczynnikową przeprowadzono wykorzystując regresję logistyczną, obliczając iloraz szans (ang. odds ratio – OR) wystąpienia MI i 95% przedział ufności (ang. confidence interval – CI) w zależności od liczby utraconych zębów. Uznawano za znaczące statystycznie p ≤ 0,05.
Wyniki
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. World Health Organization: World Health Statistics. 2014. http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/112738/1/9789240692671_eng.pdf?ua=1. World Health Organization. Geneva, France. 2. Wilson PW, Castell WP, Kannel WB: Coronary risk prediction in adults: the Framingham Heart Study. Am J Cardiol 1987; 59: 91-94. 3. Hackam DG, Anand S: Emerging risk factors for atherosclerotic vascular disease: a critical review of the evidence. JAMA 2003; 290: 932-940. 4. Miller WD: The human mouth as a focus of infection. Dent Cosmos 1891; 33: 689-713. 5. Morrison HI, Ellison LF, Taylor GW: Periodontal disease and risk of fatal coronary heart and cerebrovascular diseases. J Cardiovasc Risk 1999; 6: 7-11. 6. Medina-Solis CE, Pontigo-Loyola AP, Pèrez-Campos E et al.: Association between edentulism and angina pectoris in Mexican adults aged 35 years and older: a multivariate analysis of a population-based survey. J Periodontol 2013; 85: 406-416. doi: 10.1902/jop.2013.130186. 7. Andriankaja OM, Genco RJ, Dorn J et al.: The use of different measurements and definitions of periodontal disease in the study of the association between periodontal disease and risk of myocardial infarction. J Periodontol 2006; 77: 1067-1073. 8. Holmlund A, Holm G, Lind L: Severity of periodontal disease and number of remaining teeth are related to the prevalence of myocardial infarction and hypertension in a study based on 4,254 subjects. J Periodontol 2006; 77: 1173-1178. 9. Dietrich T, Jimenez M, Krall Kaye EA et al.: Age-dependent associations between chronic periodontitis/edentulism and risk of coronary heart disease. Circulation 2008; 117: 1668-1674. doi: 10.1161/CIRCULATIONAHA.107.711507. 10. AbnetCC, Qiao YL, Dawsey SM et al.: Tooth loss is associated with increased risk of total death and death from upper gastrointestinal cancer, heart disease, and stroke in a Chinese population-based cohort. Int J Epidemiol 2005; 34: 467-474. 11. Lee HJ, Garcia RI, Janket SJ et al.: The association between cumulative periodontal disease and stroke history in older adults. J Periodontol 2006; 77: 1744-1754. 12. Hujoel PP, Dragsholt M, Spiekerman C, Deroquen TA: Examining the link between coronary heart disease and the elimination of chronic dental infections. J Am Dent Assoc 2001; 132: 883-889. 13. Buhlin K, Gustafsson A, Håkansson J, Klinge B: Oral health and cardiovascular disease in Sweden. Results of a national questionnaires study. J Clin Periodontol 2002; 29: 254-259. 14. López R, Oyarzún M, Naranjo C et al.: Coronary heart disease and periodontitis – a case control study in Chilean adults. J Clin Periodontol 2002; 29: 468-473. 15. Syrjälä AMH, Ylöslo P, Hartikainen S et al.: Number of teeth and myocardial infarction and stroke among elderly never smokers. J Negat Results Biomed 2009; 8: 6. doi: 10.1186/1477-5751-8-6. 16. Schenkein HA, Loos BG: Inflammatory mechanisms linking periodontal diseases to cardiovascular diseases. J Periodontol 2013; 84 (suppl. 4): 51-69. doi: 10.1902/jop.2013.134006. 17. Reyes L, Herrera D, Kozarov E et al.: Periodontal bacterial invasion and infection: contribution to atherosclerotic pathology. J Periodontol 2013; 84 (suppl. 4): 30-50. doi: 10.1902/jop.2013.1340012. 18. Jodkowska E: The condition of dentition status of adults Polish citizens in years 1998-2009 (in Polish). Przegl Epidemiol 2010; 64: 571-576. 19. Petersen PE, Kjøller M, Christensen LB, Krustrup U: Changing dentate status of adults, use of dental health services, and achievement of National Dental Health Goals in Benmark by the year 2000. J Public Health Dent 2004; 64: 127-135. 20. Wożakowska-Kapłon B, Włosowicz M, Gorczyca-Michta I, Górska R: Oral health status and the occurrence and clinical course of myocardial infarction in hospital phase: a case-control study. Cardiol J 2013; 20: 370-377. 21. Bochniak M, Sadlak-Nowicka J, Rynkiewicz A, Kusiak A: Relationship between periodontal status and the incidence of acute myocardial infarction. J Stoma 2011; 64: 579-597.
