© Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2016, s. 91-96
*Ewa Witkowska-Banaszczak, Marcin Szymański, Łukasz Działakiewicz, Wiesława Bylka
Ziele nostrzyka – działanie, zastosowanie, stan badań
Herb of sweet clover – activity, therapeutic use, review of research
Katedra i Zakład Farmakognozji, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. n. farm. Wiesława Bylka
Summary
The genus of Melilotus belongs to the family Fabaceae and includes 25 species of annual or biennial, occurring throughout the world. For centuries species of this genus provide the raw material used in medicine. Raw materials were obtained from both the yellow sweet clover (Melilotus officinalis), and white sweet clover (M. alba). Polish Pharmacopoeia IX provides a source of medicinal raw material only M. officinalis. In the herb of sweet clover, Meliloti herba, coumarins are mainly found; moreover, phenolic acids, flavonoids, triterpene saponins, tannins and urea derivatives are also present.
The herb of sweet clover has been applied in classical, traditional medicine in the treatment of thrombophlebitis, venous leg ulcers, hemorrhoids, lymphangitis, skin inflammation, ulcers and boils, rheumatic pain, as well as contusions, joint dislocations and sprains. In homeopathy, it has been used to alleviate angioneurotic symptoms and headaches as well as to treat hemorrhoids. The results of pre-clinical studies have pointed to antioxidant, anti-inflammatory, analgesic, anti-oedematous, cytotoxic, adaptogenic, immunostimulant and antianemic activity. Analgesic, anti-oedematous and cytotoxic activity has been confirmed in clinical studies.
Wstęp
Nazwa rodzaju Melilotus wywodzi się z greckich słów meli – miód, słodycz oraz lotos – pasza, koniczyna, co wynika z szerokiego zastosowania gatunków tego rodzaju jako roślin wybitnie miododajnych i pastewnych (1). Rodzaj Melilotus należy do rodziny Fabaceae (Bobowate) i obejmuje około 25 gatunków. Są to rośliny zielne jednoroczne lub dwuletnie rozpowszechnione na całym świecie (1). Występują jako rodzime na terenie Eurazji od Hiszpanii, aż po Chiny i Indie (2). Zadomowiły się także na kontynencie północno-amerykańskim, w całych Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, sięgając Alaski i koła podbiegunowego (3). Gatunki z tego rodzaju są również obecne w Ameryce Południowej (4), Australii (5) oraz w północnej Afryce (np. Etiopia) (1). Według Szafera i wsp. (6) na terenie całej Polski, za wyjątkiem Karpat i Sudetów, występują 4 gatunki z tego rodzaju: M. dentatus Waldst. & Kit. (nostrzyk ząbkowany), M. altissimus Thuill. (nostrzyk wyniosły), M. officinalis L. (nostrzyk żółty) i M. alba Medik. (nostrzyk biały).
Nostrzyk żółty (M. officinalis) znany jest pod synonimowymi nazwami łacińskimi M. arvensis Wallr., M. vulgaris Hill, Trifolium officinale L. oraz polskimi: nostrzyk lekarski, nostrzyk zwyczajny, tatarska trawa, nozderek (7). Nostrzyk biały występuje także pod synonimami M. albus Desr. ex Lam. (3). Oba gatunki rozpowszechnione są w wielu regionach świata. M. officinalis należy do najszerzej rozpowszechnionych gatunków na świecie (8).
Farmakopea Polska VI dopuszcza pozyskiwanie ziela do celów leczniczych z dwóch gatunków: M. officinalis i M. altissimus (9). Monografia Meliloti herba zawarta w Farmakopei Polskiej VIII i Farmakopei Polskiej IX podaje jako źródło surowca leczniczego tylko gatunek M. officinalis (10, 11).
Skład chemiczny
Związkami charakterystycznymi dla gatunków z rodzaju Melilotus są kumaryny: kumaryna, melilotyna, melilotozyd. Obecność wolnej kumaryny w nostrzyku warunkuje jego charakterystyczny zapach. W świeżej roślinie jej zawartość może być niska. Rozdrabnianie lub inne uszkodzenia mechaniczne tkanki roślinnej powodują uwolnienie zmagazynowanych w wakuolach β-glukozydów kwasów cis(Z)- i trans(E)-o-kumarowych. Kolejno, wskutek działania endogennej β-glukozydazy, której substratem może być tylko izomer cis(Z), odłącza się cząsteczka cukru i powstaje niestabilny kwas cis-o-kumarowy, natychmiast kondensujący do kumaryny. Kwas trans(E)-o-kumarowy może uczestniczyć w tych przemianach po izomeryzacji do formy cis(Z) pod wpływem promieni UV (12, 13). W gnijącym zielu nostrzyka występuje także dikumarol. Powstaje on pod wpływem działania grzybów Penicillium, Aspergillus, Mucor spp., z kwasu cis-o-dihydrokumarynowego, który przekształcany jest do 4-hydroksykumaryny, a następnie dikumarolu (13, 14). Oprócz kumaryn, w M. officinalis i M. alba zidentyfikowano: kwasy fenolowe, flawonoidy, saponiny triterpenowe oraz garbniki, ponadto kwas alantoinowy, alantoinę, witaminę C, sole mineralne. Dane na temat składu chemicznego M. officinalis i M. alba przedstawiono w tabeli 1.
Tab. 1. Skład chemiczny M. officinalis i M. alba
| Gatunek | Grupa związków | Źródło |
| Kumaryny |
| M. officinalis | Kumaryna, 0,3-0,8%
3,4-Dihydrokumaryna (melilotyna) 0,2%
Melilotozyd (glukozyd kwasu o-hydroksycynamonowego) 0,4%
Dikumarol, ok. 0,2%
Skopoletyna
Umbeliferon (7-hydroksykumaryna)
Herniaryna
4-Oksykumaryna | 18-20 |
| M. alba | Kumaryna
3,4-Dihydrokumaryna
Dikumarol
Umbeliferon
Eskulina
Glikozydy kumaryn | 21, 22 |
| Kwasy fenolowe |
| M. officinalis | Kwas dihydro-o-kumarynowy (melilotowy) 0,2%
Kwas kawowy 0,1%
Kwas ferulowy
Kwas o- i p-kumarowy
Kwas salicylowy
Kwas chlorogenowy
Kwas cynamonowy
Kwas elagowy
Kwas wanilinowy
Kwas p-hydroksybenzoesowy | 18, 20 |
| M. alba | Kwas o- i p-kumarowy
Kwas dihydro-o-kumarynowy (melilotowy)
Meliloester | 22, 23 |
| Flawonoidy |
| M. officinalis | Rutyna
Hyperozyd
Hesperydyna
Witeksyna
Luteolina
Kwercetyna
Robinina
3-O-Galaktozylo-(1→6) glukozyd 7-O-ramno-ramnozydu kemferolu
3-Ramnozylo-(1→6) – galaktozyd 7-O-arabino-ramnozydu kwercetyny
3-O-β-Glukopiranozyd kemferolu
Genisteina | 18, 20, 24, 25 |
| M. alba | Robinina
3-O-Galaktozylo-(1→6) glukozyd 7-O-ramno-ramnozydu kemferolu
3-Ramnozylo-(1→6) – galaktozyd 7-O-ramnozydu kwarcetyny | 26 |
| Saponiny triterpenowe pentacykliczne |
| M. officinalis | Kwas oleanolowy
Sojasaponina I
Wistariasaponina D
Astragalozyd VIII
Melilotus-saponina O2
Azukisaponina II
Karboksylan azukisaponiny V
Sojasapogenol A i B
Melilotigenina
Kwas betulinowy
Lupeol
Lupanon | 18, 24, 27 |
| M. alba | Glikozydy pochodne sojasapogenolu B: melilotozyd A, B, C | 21 |
| Inne |
| M. officinalis | Garbniki
Kwas moczowy
Kwas alantoinowy
Alantoina
Witamina C
Sole mineralne | 13, 16 |
Przeprowadzono za pomocą HPLC oznaczanie zawartości kumaryn dla 15 gatunków z rodzaju Melilotus, w tym M. officinalis (27 próbek) i M. alba (34 próbki). Surowiec do analizy pobierano w czasie 90% kwitnienia, z roślin wysianych z nasion pozyskanych z różnych krajów. Według autorów (5) dla M. officinalis i M. alba obserwowano dużą zmienność zawartości kumaryn; 0,16-0,61% w M. officinalis oraz 0,17-1,3% w M. alba. W przeliczeniu na suchą masę nostrzyk żółty zawierał średnio 0,33% kumaryn, a nostrzyk biały 0,52%. Dane z innego źródła podają zawartość kumaryn w M. officinalis w wysokości 0,46%, a w M. alba w wysokości 0,49% (15).
Badania Krzakowej i Grzywacza (16) dotyczyły porównania składu ekstraktów z dwumiesięcznych siewek M. officinalis i M. alba. Analizę wykonano metodą dwukierunkowej chromatografii cienkowarstwowej. Na chromatogramach obu gatunków zaobserwowano 66 plam związków występujących w obu gatunkach oraz 15 plam związków charakterystycznych dla M. alba i 16 charakterystycznych dla M. officinalis.
Miliauskas i wsp. (17) oznaczali zawartość polifenoli w ekstraktach z roślin występujących w centralnej oraz wschodniej Europie, w tym otrzymanych z M. officinalis. Do badań użyto wysuszonego ziela nostrzyka zebranego w początkowym okresie kwitnienia. Suma związków fenolowych oznaczona metodą Folin-Ciocalteu w ekstrakcie metanolowym wynosiła 4,3 mg/g (0,43%), w przeliczeniu na kwas galusowy. Zawartość flawonoidów oraz flawonoli w przeliczeniu na rutynę była odpowiednio na poziomie 1 mg/g (0,1%) oraz 0,1 mg/g (0,01%).
Badania in vitro
Działanie przeciwutleniające
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Brown D. Wielka encyklopedia ziół. Muza SA 1999; 157. 2. Rogers ME, Colmer TD, Frost K i wsp. Diversity in the genus Melilotus for tolerance to salinity and waterlogging. Plant Soil 2008; 304:89-101. 3. Spellman B, Wurtz T. Invasive sweetclover (Melilotus alba) impacts native seedling recruitment along floodplains of interior Alaska. Biol Inv 2011; 13:1779-90. 4. Wolf JJ, Beatty SW, Seastedt TR. Soil characteristics of Rocky Mountain National Park grasslands invaded by Melilotus officinalis and M. alba. J Biogeogr 2004; 31:415-24. 5. Nair RM, Whittall A, Hughes SJ i wsp. Variation in coumarin content of Melilotus species grown in South Australia. New Zealand J Agric Res 2010; 53(3):201-13. 6. Szafer W, Kulczyński S, Pawłowski B. Rośliny polskie. PWN, Warszawa 1976; 353-4. 7. Duke J. The Handbook of Medicinal Herbs. CRC Press 2002; 806. 8. Pacanoski Z. Biology, ecology, agricultural importance and managment of yellow sweetclover (Melilotus officinalis). Herbol 2010; 11(2):25-35. 9. Farmakopea Polska VI. Pol Tow Farm, Warszawa 2002. 10. Farmakopea Polska VIII. Pol Tow Farm, Warszawa 2008. 11. Farmakopea Polska IX. Pol Tow Farm, Warszawa 2011. 12. Dewick PM. Medicinal Natural Products. A biosynthetic approach. John Willey and Sons 2001; 142-5. 13. Matławska I, Bylka W, Gawron-Gzella A i wsp. Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji. Wyd Nauk Uniw Med im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 2008; 184-6. 14. Knight A, Walter RA. Guide to plant poisoning of animals in North America. Teton New Media 2001; 192-4. 15. Plesca-Manea L, Parvu AE, Parvu M i wsp. Effects of Melilotus officinalis on acute inflammation. Phytother Res 2002; 16:316-9. 16. Krzakowa M, Grzywacz E. Phenolic compounds pattern in sweet clover (Melilotus officinalis) vs white clover (M. alba) revealed by 2D TLC (two-dimentional thin-layer chromatography) and its taxonomic significance. Herba Pol 2010; 56(3):53-62. 17. Miliauskas G, Venskutonisa PR, Van Beek TA. Screening of radical scavenging activity of some medicinal and aromatic plant extracts. Food Chem 2004; 85:231-7. 18. Bradley P. British Herbal Compendium, Vol. 2. Brit Herb Med Ass 2006; 270-5. 19. Ożarowski A. Ziołolecznictwo. PZWL, Warszawa 1982; 183-5. 20. Bubenchikov VN, Drozdova IL. HPLC analysis of phenolic compounds in yellow sweet-clover. Pharm Chem J 2004; 38(4):195-6. 21. Khodakov GH, Akimov YA, Shashkov AS i wsp. Triterpene and steroid glycosides of the Melilotus genus and their genins I. Melilotosides A, B and C from the roots of Melilotus albus. Chem Nat Comp 1994; 30(6):704-8. 22. Davies EG, Ashton WM. Coumarin and related compounds of Anthoxanthum puelii and Melilotus alba and dicoumarol formation in spoilt sweet vernal and sweet clover hay. J Sci Food Agric 1964; 15(11):733-8. 23. Khatoon R, Saba N, Zahoor A i wsp. Meliloester, a new melilotic ester from Melilotus alba. Nat Prod Commun 2012; 7(1):61-2. 24. Suhail Anwer M, Mohtasheem M, Azhar I i wsp. Chemical constituents from Melilotus officinalis. J Basic Appl Sci 2008; 4(2):89-94. 25. Hanganu D, Vlase L, Olah N. LC/MS analysis of isoflavones from Fabaceae species extracts. Farmacia 2010; 58(2):177-83. 26. Nicollier GF, Thompson AC. Phytotoxic compounds from Melilotus alba (white sweet clover) and isolation and identification of two new flavonoids. J Agric Food Chem 1982; 30(4):760-4. 27. Hirakawa T, Okawa M, Kinjo J, Nohara T. A new oleanene glucuronide obtained from the aerial parts of Melilotus officinalis. Chem Pharm Bull 2000; 48:286-7. 28. Hołderna-Kędzia E, Kędzia B, Mścisz A. Poszukiwanie wyciągów roślinnych o wysokiej aktywności antybiotycznej. Post Fitoter 2009; (1):3-11. 29. Kostova I. Synthetic and natural coumarins as cytotoxic agents. Curr Med Chem Anti-Cancer Agents 2005; 5:29-46. 30. Weber U, Steffen B, Siegers CP. Antitumor-activities of coumarin, 7-hydroxy-coumarin and its glucuronide in several human tumor cell lines. Res Commun Molec Pathol Pharmacol 1998; 99(2):193-206. 31. Dragomir OG, Ceapa CD, Bodea LG i wsp. The effect of Melilotus officinalis extract rich in coumarins on human breast cancer cells MDA-MB 231 and MDA-MB 435. 2nd European Conference on Chemistry for Life Sciences 4-8 September, Wrocław 2007; 160. 32. Trouillas P, Calliste CA, Allais DP i wsp. Antioxidant, anti-inflammatory and antiproliferative properties of sixteen water plant extracts used in the Limousin countryside as herbal teas. Food Chem 2002; 80:399-407. 33. Tao J-Y, Zheng G-H, Zhaox L i wsp. Anti-inflammatory effects of ethyl acetate fraction from Melilotus suaveolens Ledeb. on LPS-stimulated RAW264.7 cells. J Ethnopharmacol 2009; 123:97-105. 34. Podkoizin AA, Dontsov VI, Syehev IA i wsp. Immunomodulating, antianemic, and adaptogenic effects of polysaccharides from Plaster Clover (Melilotus officinalis). Bull Exper Biol Med 1996; 6:597-9. 35. Mazzocchi B, Andrei A, Bonifazi VF i wsp. Trattamento con estratto di Melilotus officinalis della mastodinia ciclicae non ciclica delle donnea fferenti presso un Ambulatorio Senologico. Gazz Med Ital – Arch Sci Med 1997; 156:221-4. 36. http://www.ema.europa.eu/docs/en_GB/document_library/Herbal_HMPC_assessment_report/2010/01/WC500059266.pdf (08.2012) Community herbal monograph on Melilotus officinalis. 37. Stefanini L, Gigli P, Galassi A i wsp. Trattamento farmacologico e/o balneoterapico dell’insufficienza venosacronica. Gazz Med Ital – Arch Sci Med 1996; 155:179-85. 38. Aloisi D, Scondotto G. Efficacia dell’estratto cumarinico di Meliloto negliedemi da stasiflebolinfantica. Minerva Cardioangiol 1999; 47:196-8. 39. Loprinzi CH, Kugler JW, Sloan JA i wsp. Lack of effect of coumarin in women with lymphedema after treatment for breast cancer. N Engl J Med 1999; 340(5):346-50. 40. Ganz PA. The quality of life after breast cancer – solving the problem of lymphedema. N Engl J Med 1999; 5:340. 41. Martignani A, Ferrari F, Aloisi D i wsp. Terapia farmacologica del linfedema con estratto naturale di Meliloto. Gazz Med Ital – Arch Sci Med 1997; 156:85-9. 42. Muraca MG, Baroncelli TA. I linfedemi degliartisuperiori post-mastectomia. Trattamento con l’estratto di meliloto officinale. Gazz Med Ital – Arch Sci Med 1999; 158:133-6. 43. Dexeus FH, Logothetis CJ, Sella A i wsp. Phase II study of coumarin and cimetidine in patients with metastatic renal cell carcinoma. J Clin Oncol 1990; 8(2):325-9. 44. Kokron O, Maca S, Gasser G i wsp. Cimetidine and coumarin therapy of renal cell carcinoma. A pilot study. Oncol 1991; 48(2):102-6. 45. Marshall ME, Butler K, Hermansen D. Treatment of hormone-refractory stage D carcinoma of prostate with coumarin (1,2-benzopyrone) and cimetidine: a pilot study. Prostate 1990; 17(2):95-9. 46. Thornes RD, Lynch G, Sheehan MV. Cimetidine and coumarin therapy of melanoma. Lancet 1982; 8293(2):328. 47. Völker E. Klinische und kreislauf analytische Über prüfungeines Melilotus präparates. Med Klin 1961; 20. 48. Mayer W, Sukthaworn K. Zur Frage der Zirkulations förderung durch Steinklee – (Melilotus) Extrakt in der unteren Extremität von Unfallverletzten. Arzneim Forsch 1963; 13:335-8. 49. Janiec W. Farmakodynamika. Tom 1. PZWL,Warszawa 2008; 526-7. 50. De Marque D, Jouanny J, Poiteuin B i wsp. Homeopatyczna Materia Medica, Boiron-Cedy 2005; 401-2.
