© Borgis - Medycyna Rodzinna 3/2016, s. 111-118
Monika Binkowska-Bury1, Sylwia Wierzbińska-Karakuła1, Joanna Burzyńska1, Mariusz Małecki2, Paweł Januszewicz1
Wszechstronność opieki w podmiotach leczniczych podstawowej opieki zdrowotnej regionu Polski południowo-wschodniej w opiniach pacjentów
Comprehensive care in primary health care entities in the region of southeast Poland in patients’ opinions
1Instytut Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Wydział Medyczny, Uniwersytet Rzeszowski
2Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Sokrates”, Rzeszów
Summary
Introduction. The opportunities offered by planned studies of patient knowlegde and a wide range of services in primary care enables faster and effective treatment, better adaptation to the changing needs of beneficiaries and help patients increase their satisfaction.
Aim. The aim of this study was to assess the knowledge of primary care patients about care delivery in the category – comprehensive care and the access to information about this implementation.
Material and methods. The study was performed between January and February 2013 at randomly selected 150 primary care units with the use of an interview questionnaire among 1000 patients. The study used chi-square test of independence.
Results. Most respondents know that doctors’ home visits (77.3%), nurses and midwives (6.5%) are carried out but a small percentage of patients use them (once a month: 5.1%, annually: 12.4%). More than half of respondents (52.0%) have insufficient knowledge about availability of health plans for the vaccination, screening programs and educational activities aimed at changing the lifestyle. It has been shown that women are more oriented in the above-mentioned issues. The patients’ biggest objections concerned the inability of getting advice over the phone.
Conclusions. Patients from the south-eastern Poland report lack of knowledge of most aspects of the 6 realized in primary health care units in the category – comprehensive care. The results suggest the management to disseminate information about the possibility of obtaining medical advice by phone, as well as improving the system of informing patients about the implementation by the health activities in the field of health promotion and prevention.
Wstęp
Podstawowa opieka zdrowotna (POZ) to jeden z obszarów wejścia do systemu opieki zdrowotnej. To miejsce pierwszego i często jedynego kontaktu pacjenta z systemem opieki zdrowotnej (1). Zgodnie z wynikami cyklicznych badań prowadzonych przez zespół prof. Janusza Czaplińskiego („Diagnoza społeczna”), można szacować, że większość osób zapisanych do lekarza POZ ma z nim kontakt co najmniej 1 raz w roku, a prawie wszyscy w okresie 3 lat (2).
W świetle przepisów obowiązujących w Polsce świadczenia POZ mają bardzo szeroki zakres. Obejmują świadczenia profilaktyczne, diagnostyczne, lecznicze, rehabilitacyjne oraz pielęgnacyjne, a zakład opieki zdrowotnej jest tworzony i utrzymywany w celu udzielania świadczeń zdrowotnych i promocji zdrowia (3). Lekarz rodzinny, pielęgniarka środowiskowa i położna sprawują całościową i ciągłą opiekę nad pacjentami przez cały okres ich życia (2). Dlatego też, szczególnie ważna w tej części sektora opieki zdrowotnej jest jakość usług i ich kompleksowość. Potwierdza to fakt, iż sprawne i skuteczne funkcjonowanie przychodni ma wpływ na poprawę i utrzymanie dobrego stanu zdrowia jednostek i rodzin (4).
Wysoka jakość produktów i usług jest jednym z priorytetowych celów każdego przedsiębiorstwa. Od 1999 roku dotyczy to również zakładów świadczących usługi medyczne, gdy za sprawą ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym do systemu zdrowotnego wprowadzono elementy rynkowe, w tym także konkurencję (5, 6). Dzisiaj, spośród wielu podmiotów oferujących usługi medyczne, pacjent wybiera te, które świadczą usługi na najwyższym poziomie (7). Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż są to usługi bardzo specyficzne, gdyż dotyczą szeroko pojętego obszaru zdrowia. Pacjent w następstwie ich uzyskania nie otrzymuje dobra materialnego, ale poczucie satysfakcji, zaspokojenia pewnych potrzeb lub poprawy komfortu życia. To nie tylko proces leczenia, ale wiele dodatkowych subiektywnych elementów, które oddziałują na pacjenta. Na jego ocenę wpływają m.in. nastrój, towarzyszące chorobie emocje, wyobrażenia o usłudze, wcześniejsze doświadczenia, a nawet charakter czy wykształcenie (6-9). Zapewnienie wysokiej jakości świadczonych usług powinno być wartością priorytetową dla zakładów opieki zdrowotnej, gdyż przekłada się na zdrowie, zaufanie, bezpieczeństwo, a także życie pacjenta. W tym sektorze nie należy dopuścić do pogorszenia jakości świadczonych usług (10-12). Dlatego konieczne jest, by każda placówka medyczna dokonywała wśród swoich pacjentów systematycznych pomiarów poziomu satysfakcji z oferowanych usług (7, 13).
Jedną z metod umożliwiających pacjentom wybór odpowiedniej dla nich placówki zdrowotnej, a zakładom opieki zdrowotnej zdobycie zaufania świadczeniobiorców, jest akredytacja. Jest to element zewnętrznej i bezpośredniej oceny jakości podstawowej opieki zdrowotnej (5). Standardy akredytacyjne, według których oceniany jest zakład, są wzorem charakteryzującym właściwy stan jednostek służby zdrowia, oparty na kompleksowej i wiarygodnej ocenie placówki w 8 kategoriach. Wśród nich znalazły swoje miejsce m.in. kwestie praw pacjenta, wszechstronności opieki, promocji i edukacji zdrowotnej oraz poprawy jakości. W obszarze wszechstronności opieki, będącej przedmiotem zainteresowania niniejszej pracy, standardy akredytacyjne obejmują: ciągłość opieki, domową opiekę lekarza, pielęgniarki i położnej środowiskowej, możliwość uzyskania porady przez telefon, prowadzenie działań z zakresu promocji zdrowia, edukację pacjentów i ich rodzin, realizację planów szczepień ochronnych oraz badań profilaktycznych (14).
W artykule, opierając się na zgłoszonej przez pacjentów wiedzy oraz dostępnych dlań informacjach, poruszono problem wywiązywania się przez placówki POZ z wyżej wymienionych zadań, które są również regulowane odrębnymi przepisami prawa. Należą do nich m.in. Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej z 1991 r., Ustawa o zawodach lekarza i dentysty z 1996 r., Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z 2011 r. (3, 15, 16). Dodatkowo o obowiązku zapobiegania chorobom i działalności na rzecz promocji zdrowia wspomina także Kodeks Etyki Lekarskiej i Kodeks Etyki Zawodowej Pielęgniarki i Położnej (17, 18). Kwestie doboru szczepionek oraz terminów ich podawania reguluje aktualizowany co roku Program Szczepień Ochronnych (19). Świadczenia zdrowotne na rzecz zachowania zdrowia, zapobiegania chorobom i wczesnego wykrywania chorób przysługują wszystkim osobom ubezpieczonym w Narodowym Funduszu Zdrowia (20).
Konieczność monitorowania wiedzy pacjentów i prowadzenie badań jakościowych w tym względzie wiąże się z prawidłowym zorganizowaniem należycie funkcjonujących placówek opieki zdrowotnej – z zastosowaniem respektowanych standardów oraz jasnym określeniem oczekiwań – i zapewnia osiągnięcie zamierzonego celu, jakim jest właściwa i pełna opieka nad pacjentem, rodziną i społecznością (21). Badanie wiedzy pacjentów może służyć poprawie jakości świadczeń w tej części systemu usług zdrowotnych i tym samym wpłynąć na lepszy stan zdrowia społeczeństwa.
Cel pracy
Celem niniejszej pracy było zbadanie wiedzy pacjentów POZ na temat realizacji opieki w kategorii: wszechstronność opieki oraz dostępu do informacji o sposobie tej realizacji.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono od 3 stycznia do 28 lutego 2013 roku. Próbę stanowiło 1000 świadczeniobiorców (dorosłych pacjentów POZ) wpisanych na listy aktywne lekarzy/pielęgniarek/położnych ze 150 losowo wybranych placówek POZ zlokalizowanych na terenie 25 powiatów regionu Polski południowo-wschodniej. Liczba respondentów z poszczególnych podmiotów zawierała się w granicach od 5 do 10 osób. Dobór do badanej grupy został dokonany na podstawie losowania warstwowego. Warstwę stanowiły wszystkie podmioty POZ, które w 2013 roku realizowały kontrakt z Podkarpackim Oddziałem NFZ w liczbie 300 należących do województwa podkarpackiego (dane: Narodowy Fundusz Zdrowia). Prawdopodobieństwo wylosowania placówki było wprost proporcjonalne do liczby mieszkańców miejscowości objętych ubezpieczeniem Narodowego Funduszu Zdrowia.
Kryteria włączające dla populacji otwartej:
– świadczeniobiorcy korzystający ze świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej wpisani na listę aktywną do lekarza POZ,
– osoby w wieku powyżej 18 lat,
– mieszkańcy terenów województwa podkarpackiego (Polski południowo-wschodniej).
Zapewniono proporcjonalną reprezentację wszystkich grup społecznych południowo-wschodniego obszaru Polski, charakteryzującego się niską liczbą lekarzy i dużymi odległościami w dotarciach do podmiotów leczniczych. Warto wspomnieć, że obszar województwa podkarpackiego na dzień 31.12.2012 roku zamieszkiwało 2130,0 tys. osób (dane: US Rzeszów). Grupa badana licząca 1000 osób jest na tyle duża, że ma niewielki wpływ na błąd szacunku.
Celem uzyskania wstępnej wiedzy i opracowania ostatecznej wersji kwestionariusza w grudniu 2012 roku przeprowadzono badanie próbne wśród 50 pacjentów POZ. Pilotaż pozwolił na sprawdzenie stopnia rozumienia zawartych w nim pytań oraz wyeliminowanie niejasnych sformułowań. Wyniki badań pilotażowych nie wykazały wad strukturalnych narzędzia. Analiza statystyczna na tym etapie również nie wykazała nieprawidłowości. Po korekcie stylistycznej zostało ono przygotowane i powielone do badań właściwych.
Materiał badawczy pozyskano drogą ankietowania z wykorzystaniem kwestionariusza wywiadu przygotowanego na podstawie analizy literatury przedmiotu i zestawu standardów akredytacyjnych w POZ opracowanych przez Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia w 2011 roku, utworzonego na potrzeby badania. Udział w badaniach był dobrowolny i anonimowy, a materiał badawczy poufny. Badani pacjenci zostali poinstruowani ustnie oraz pisemnie o procedurze i celu badania. Wypełnione ankiety oddawali – w przygotowanych uprzednio, oznakowanych przez badaczy zamkniętych kopertach – wskazanym odbiorcom w placówkach. Następnie materiał odsyłany był drogą listowną do Instytutu Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu Wydziału Medycznego Uniwersytetu Rzeszowskiego i przekazywany badaczom. Wypełnione kwestionariusze ankiet stanowiły zgodę na udział w badaniu. Do analizy zakwalifikowano poprawnie wypełnione ankiety.
Kwestionariusz składał się z czterech części tematycznych: wszechstronności opieki, praw pacjenta, organizacji i infrastruktury w POZ i metryki. Część pierwsza (wszechstronność opieki), której dotyczy niniejszy artykuł, zawierała 12 pytań o charakterze zamkniętym. Pytania dotyczyły sześciu aspektów wszechstronności opieki: 1. prowadzenia przez lekarzy, pielęgniarki/położne wizyt domowych („Czy lekarze POZ prowadzą wizyty domowe?”, „Jak często korzysta Pan/i z lekarskiej wizyty domowej?”, „Czy przychodnia analizuje przyczyny wezwania do odbycia wizyty domowej?”, „Czy przychodnia zapewnia domową opiekę pielęgniarki i położnej środowiskowej?”, „Jak często korzysta Pan/i z pielęgniarskiej wizyty domowej?”); 2. możliwości uzyskania porady przez telefon („Czy ma Pan możliwość uzyskania porady przez telefon?”); 3. dysponowania przez przychodnię planem szczepień („Czy przychodnia posiada plan szczepień, który obejmuje zarówno szczepienia obowiązkowe, jak i dobrowolne?”, „Czy przychodnia przeprowadza szczepienia ochronne zgodnie z przyjętym planem?”); 4. realizacji programu badań przesiewowych („Czy przychodnia realizuje program badań przesiewowych, które przeprowadza się w celu jak najszybszego wykrycia choroby?”); 5. prowadzenia zaplanowanych działań zmierzających do nauki zdrowego stylu życia i zmiany niezdrowych nawyków („Czy przychodnia prowadzi zaplanowane działania, zmierzające do nauki zdrowego stylu życia i zmiany niezdrowych nawyków”); 6. prowadzenia poradnictwa i edukacji pacjentów z zakresu wybranych schorzeń („Czy przychodnia prowadzi edukację pacjentów i ich rodzin na tematy dotyczące wybranych schorzeń?”, „Czy na terenie przychodni dostępne są schematy, ilustracje postępowania w przypadkach zagrożenia życia?”, „Czy przychodnia oferuje materiały edukacyjne dla kształcenia pacjentów?”).
Zebrany materiał poddano analizie statystycznej za pomocą pakietu statystycznego STATISTICA 10.0. Do analizy zmiennych jakościowych wykorzystano test niezależności chi-kwadrat.
Przeprowadzenie badań było finansowane zgodnie z Zarządzeniem Rektora Uniwersytetu Rzeszowskiego Nr 3/2010 z działalności statutowej Wydziału Medycznego Uniwersytetu Rzeszowskiego. Badanie przeprowadzono w ramach projektu „Przyrodniczo-Medyczne Centrum Badań Innowacyjnych” realizowanego przez Uniwersytet Rzeszowski w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013, nr umowy UDA-RPPK.01.03.00-18-004/12-00.
Wyniki
W badanej grupie było 667 (66,7%) kobiet i 333 (33,3%) mężczyzn. Rozkład procentowy w poszczególnych grupach wiekowych był zbliżony, choć najmniej liczną reprezentację wiekową stanowiły osoby powyżej 70 lat (tab. 1).
Tab. 1. Struktura badanej grupy pacjentów według wieku
| Wiek | Liczność | Procent |
| 18-30 | 230 | 23,0 |
| 31-40 | 178 | 17,8 |
| 41-50 | 240 | 24,0 |
| 51-60 | 160 | 16,0 |
| 61-70 | 119 | 11,9 |
| powyżej 70 | 73 | 7,3 |
Połowa respondentów to mieszkańcy wsi (52,7%), co czwarty zamieszkuje małe miasta do 50 tys. mieszkańców (27,9%), a pozostali – miasta powyżej 50 tys. mieszkańców (19,4%). Respondenci legitymowali się w najwyższym odsetku wykształceniem wyższym (37,5%), następnie: średnim (32,7%), zawodowym (19,8%) i podstawowym (10,0%).
Większość ankietowanych to osoby aktywne zawodowo (58,8%), emeryci i renciści niepracujący stanowili 25,7% zbiorowości, a 15,5% respondentów to uczniowie i studenci.
Na uzyskane wyniki wpływ miały zmienne socjodemograficzne, takie jak: wiek, płeć, status zawodowy, wykształcenie oraz miejsce zamieszkania.
W celu zbadania wszechstronności opieki rozpoczęto od wywiadu dotyczącego realizacji przez podmioty wizyt domowych. Jak wynika z uzyskanych danych, zdecydowana większość ankietowanych pacjentów (77,3%) potwierdziła swoją wiedzę nt. prowadzenia lekarskich wizyt domowych w jednostkach leczniczych, z których świadczeń korzystają. Duża grupa (18,4%) nie potrafiła jednoznacznie odpowiedzieć na ten temat. 4,3% badanych wskazało, że według ich wiedzy w przychodni nie ma możliwości zgłaszania wizyt domowych.
Następnie zapytano respondentów, czy osobiście korzystali z tego typu usługi. 7,7% pacjentów prosiło lekarza o wizytę domową 1-2 razy w roku, 5,6% raz na kilka miesięcy, a 2,8% zamawiało wizytę co miesiąc.
Podobnie jak w przypadku wizyt lekarskich, pacjenci potwierdzili, że pielęgniarki, do których są wpisani na listy, aktywnie prowadzą wizyty domowe (61,5%). Przeciwnej odpowiedzi udzieliło 7,4% badanych. Brak wiedzy w tym zakresie prezentowało 31,3% respondentów.
Domowe wizyty pielęgniarek są zamawiane sporadycznie. Korzystało z nich tylko 9,1% pacjentów: 1,1% raz w tygodniu, 2,2% raz w miesiącu, a 5,8% raz na kilka miesięcy. 67,8% badanych nigdy nie miało takiej potrzeby, a pozostali byli zmuszeni do tego typu działań mniej niż 1 raz w roku (18,3%) lub 1 do 2 razy w roku (4,7%).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Stefanowicz A, Kulik TB, Pacian J et al.: Rola placówek podstawowej opieki zdrowotnej w realizacji profilaktyki nowotworów w opinii lekarzy rodzinnych. MONZ 2013; 19(2): 168-172. 2. Woynarowska B: Edukacja Zdrowotna. Podręcznik akademicki. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012: 259. 3. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. 1991 nr 91 poz. 408). 4. Łukomska A, Szrajda J, Nowakowska I: Satysfakcja osób starszych z usług świadczonych przez lekarza rodzinnego. Gerontol Pol 2012; 20(2): 68-72. 5. Maciąg A, Sakowska I: Rola i prawa pacjenta w obszarze jakości usług zdrowotnych. Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW 2006; 1: 50-62. 6. Korczyńska A: Jakość usług medycznych oraz metody jej pomiaru. Ann Acad Med Siles 2012; 66(5): 67-70. 7. Łukomska A, Nowakowska I: Satysfakcja pacjenta jako wskaźnik jakości usług zdrowotnych. Pielęg Pol 2011; 2(40): 102-105. 8. Łukomska A, Rość D, Faleńczyk K: Satisfaction of patients who are treated by a family doctor. Fam Med Primary Care Rev 2008; 10(2): 167-172. 9. Marcinowicz L, Chlabicz S, Grebowski R: Understanding patient satisfaction with family doctor care. J Eval Clin Pract 2010; 16(4): 712-715. 10. Rybarczyk A, Marczak M: Quality assessment of health care services in patients’ and medical staff’s opinion. Zdr Publ 2011; 121(2): 111-116. 11. Kędra E, Chudak B: Jakość usług medycznych a efektywność medyczna. Piel Zdr Publ 2011; 1(1): 83-87. 12. Rybarczyk A, Marczak M: Quality assessment of health care services in patients’ and medical staff’s opinion. Zdr Publ 2011; 121(2): 111-116. 13. Marcinowicz L, Chlabicz S, Grebowski R: Patient satisfaction with healthcare provided by family doctors: primary dimensions and an attempt at typology. BMC Health Serv Res 2009; 9: 63. 14. Program akredytacji podstawowej opieki zdrowotnej. Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia, Kraków 2011. 15. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (Dz. U. 1997 nr 28 poz. 152). 16. Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. 2011 nr 174 poz. 1039). 17. Kodeks etyki lekarskiej (seria online), 2003. http://www.nil.org.pl/__data/assets/pdf_file/0003/4764/Kodeks-Etyki-Lekarskiej.pdf (data dostępu: 10.02.2016). 18. Kodeks etyki zawodowej pielęgniarki i położnej Rzeczypospolitej Polskiej (seria online), 2003. http://www.nipip.pl/index.php/samorzad/informacje-o-samorzadzie/2135-kodeks-etyki-zawodowej-pielegniarki-i-poloznej-rzeczypospolitej-polskiej (data dostępu: 10.02.2016). 19. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 13 marca 2015 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2015 (Dz. Urzęd. M.Z. z 13 marca 2015 r. poz. 14). 20. Ustawa z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (Dz. U. 2003 nr 45 poz. 391). 21. Kurpas D, Steciwko A: Jakość usług medycznych w podstawowej opiece zdrowotnej. Adv Clin Exp Med 2005; 14(3): 603-608. 22. Centrum Badania Opinii Społecznej. Komunikat z badań. Opinie o Funkcjonowaniu Systemu Opieki Zdrowotnej. Warszawa 2012. 23. Główny Urząd Statystyczny. Ochrona zdrowia w gospodarstwach domowych w 2013 r. Warszawa 2014. 24. Kemicer-Chmielewska E, Żułtak-Bączkowska K, Rottera I et al.: Wpływ wybranych czynników na częstość korzystania z wizyt u lekarza POZ. Fam Med Primary Care Rev 2012; 14(2): 163-165. 25. Mroczek B, Gawłowska-Lichota K, Rotter I et al.: Realizacja programów profilaktycznych finansowanych ze środków publicznych. Stan faktyczny i propozycje rozwiązań w pielęgniarstwie środowiskowym/rodzinnym. Fam Med Primary Care Rev 2011; 13(1): 27-34. 26. Chantal S: Health promotion in primary care. InnovAiT: The RCGP Journal Associates 2012; 5: 725-731. 27. Calderon C, Balague L, Cortada JM et al.: Health promotion in primary care: How should we intervene? A qualitative study involving both physicians and patients. BMC Health Serv Res 2011; 11: 62. 28. Bollars C, Kok H, van der Broucke S et al.: European Quality Instrument for Health Promotion with user manual. The Getting Evidence into Practice Project (GEP) 2005: 15-18. 29. Manson JE, Skerrett PJ, Greenland P et al.: The escalating pandemics of obesity and sedentary lifestyle. A call to action for clinicians. Arch Intern Med 2004; 164(3): 249-258. 30. McManus A: Health promotion in primary health care. Australas Med J 2013; 6(1): 15-18. 31. Rezner A, Rezner W, Kosecka J: Edukator zdrowia w podstawowej opiece zdrowotnej jako szansa na podniesienie poziomu promocji zdrowia i profilaktyki w Polsce. Probl Hig Epidemiol 2013; 94(3): 407-412. 32. Kubica A, Andruszkiewicz A, Grześk G et al.: Edukacja zdrowotna jako metoda poprawy realizacji programu terapeutycznego. Folia Cardiol 2010; 5(2): 93-99.
