© Borgis - Nowa Pediatria 4/2016, s. 143-148
Mirosława Sielska-Wojtaszek1, Tomasz Wolańczyk2, *Bożena Werner3
Ocena rozwoju fizycznego i układu sercowo-naczyniowego u chłopców z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej
Evaluation of the physical development and cardiovascular system in boys with attention deficit hyperactivity disorder
1Poradnia Kardiologiczna, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny, Warszawski Uniwersytet Medyczny
2Klinika Psychiatrii Wieku Rozwojowego, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. n. med. Tomasz Wolańczyk
3Klinika Kardiologii Wieku Dziecięcego i Pediatrii Ogólnej, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. n. med. Bożena Werner
Summary
Introduction. The Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) belongs to one of the most frequent pathologies in childhood with the prevalence between 3 and 10%. The disorder is characterized as a triad of symptoms: attention deficit, hyperactivity and impulsivity.
Aim. The aim of the study was to assess the physical development and circulatory system in boys with ADHD.
Material and methods. The study group consisted of 36 boys aged from 7 to 17 years, average 11.3 ± 2.6 years in whom ADHD was recognized based on DSM-5 criteria. Diagnostic methods included: anthropometric (weight, height, body mass index), heart rate, standard blood pressure measurements, chest X-ray, ECG and two-dimensional echocardiography.
Results. The body weight in 61.1% boys was above 50th percentile and the height was above 50th percentile in 63.8%. The physical development was harmonious in 35 patients only 1 was overweight. The values both of systolic and diastolic pressure were within limits, in majority below 50th percentile (systolic in 75% and diastolic in 94.4% of the boys under study). No significant abnormalities in chest X-ray, ECG or echocardiography were found.
Conclusions. The boys with ADHD present harmonious physical development, in the majority the body weight and height distribution is above the 50th percentile. Their arterial blood pressure is in lower percentile charts. ECG is within normal limits. No abnormalities in the cardiovascular system which could have an impact on the decisions about pharmacotherapy in ADHD, were substantiated.
Wstęp
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ang. attention deficit hyperactivity disorder – ADHD) jest zaburzeniem, którego częstość występowania waha się od 3 do 10%, częściej występuje u chłopców (1). Charakteryzują go trwałe wzorce zachowania, które były obecne przed 12. rokiem życia, utrzymują się co najmniej 6 miesięcy i układają w triadę objawów: zaburzenia uwagi, nadruchliwość i impulsywność, według kryteriów diagnostycznych klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-5 (2). Zgodnie z rekomendacjami Amerykańskiej Akademii Pediatrii ADHD należy uznać za chorobę przewlekłą.
Pacjenci z ADHD pozostają w kręgu zainteresowań pediatry i kardiologa dziecięcego ze względu na obserwowane u nich zaburzenia równowagi autonomicznego układu nerwowego oraz fakt, że w leczeniu farmakologicznym zespołu stosuje się leki, które mogą wywierać działanie na układ krążenia (3, 4).
Cel pracy
Celem pracy była ocena parametrów antropometrycznych oraz układu sercowo-naczyniowego u pacjentów z ADHD.
Materiał i metody
Badaniami objęto 36 chłopców z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej w wieku od 7 do 17 lat (średnia wieku 11,3 ± 2,6 roku) mieszkających w województwie mazowiec-kim, których skierowano z Poradni Zdrowia Psychicznego dla Dzieci, Młodzieży i ich Rodzin SPDSK w Warszawie.
Wszyscy spełniali kryteria diagnostyczne według klasyfikacji DSM-5. W momencie badania nie byli leczeni farmakologicznie.
Ze względu na stopień dojrzałości płciowej, tempo wzrastania, rozwój cech motorycznych oraz rozwój psychospołeczny chłopców podzielono na trzy podgrupy. Do podgrupy I włączono 12 chłopców w wieku 7-10 lat, podgrupę II stanowiło 18 chłopców w wieku 11-13 lat, a podgrupę III 6 chłopców w wieku 14-17 lat.
Badania diagnostyczne u chłopców z ADHD obejmowały: badanie podmiotowe i przedmiotowe, 12-odprowadzeniowe badanie elektrokardiograficzne, badanie radiologiczne klatki piersiowej oraz przezklatkowe dwuwymiarowe badanie echokardiograficzne (5, 6).
Wywiad od rodziców lub opiekunów prawnych dotyczył chorób występujących w rodzinie (szczególnie w zakresie schorzeń psychiatrycznych i układu krążenia, w tym nagłych zgonów) i aktywności fizycznej.
W badaniu przedmiotowym oceniano rozwój fizyczny (wysokość, masę ciała) oraz stan odżywienia. Na podstawie pomiarów antropometrycznych obliczano BMI (wskaźnik masy ciała) według wzoru: BMI = stosunek masy ciała do kwadratu wysokości (kg/m2). U wszystkich oceniono czynność serca oraz przeprowadzono pomiary ciśnienia tętniczego manometrem sprężynowym metodą Korotkowa według metodyki podanej w IV Raporcie Grupy Roboczej ds. kontroli ciśnienia u dzieci (7). Uzyskane wyniki były odnoszone do siatek centylowych opracowanych dla dzieci i młodzieży uwzględniających płeć, wiek i wysokość ciała.
W przeglądowym zdjęciu radiologicznym klatki piersiowej oceniono położenie i wielkość sylwetki serca oraz rysunek naczyniowy płuc. W standardowym 12-odprowadzeniowym zapisie EKG analizowano: rytm serca i jego częstość, poszczególne załamki, odcinki, ich morfologię, okres repolaryzacji oraz zaburzenia rytmu (jeśli zostały zarejestrowane) zgodnie z zaleceniami dotyczącymi stosowania rozpoznań elektrokardiograficznych (8).
Czas trwania odstępu RR, zespołu QRS i odstęp QT mierzono w II odprowadzeniu kończynowym. Skorygowany czas QT (QTc) wyliczano przy użyciu wzoru Bazetta (8, 9).
U wszystkich pacjentów wykonano również dwuwymiarowe badanie echokardiograficzne z badaniem przepływów konwencjonalną metodą dopplerowską i z kolorowym odwzorowaniem.
Analizę statystyczną uzyskanych wyników przeprowadzono za pomocą testów: t-studenta i Shapiro-Wilka.
Wyniki
Na podstawie wywiadu od rodziców lub opiekunów uzyskano informacje, że badani chłopcy z ADHD brali udział jedynie w zajęciach wychowania fizycznego w szkole oraz w domowych, niezorganizowanych zabawach ruchowych. Nie uprawiali sportu wyczynowego w ramach zorganizowanych zajęć pozalekcyjnych. Wszyscy badani byli w dobrym stanie ogólnym. Prezentowali objawy charakterystyczne dla zespołu nadpobudliwości psychoruchowej pod postacią zaburzeń uwagi, nadruchliwości i impulsywności.
Dane antropometryczne badanych chłopców z ADHD w poszczególnych podgrupach przedstawiono w tabeli 1.
Tab. 1. Dane antropometryczne badanych chłopców z ADHD w poszczególnych podgrupach (wartości średnie ± SD)
| | Liczebność | Wiek
(lata) | Masa ciała
(kg) | Wysokość ciała (cm) | BMI
(kg/m2) |
Podgrupa I
7-10 lat | 12 | 9,0 ± 0,3 | 37,2 ± 2,6 | 138,9 ± 2,7 | 19,1 ± 1,0 |
Podgrupa II
11-13 lat | 18 | 12,1 ± 0,2 | 46,1 ± 3,3 | 155,0 ± 43,0 | 18,6 ± 0,7 |
Podgrupa III
14-17 lat | 6 | 15,5 ± 0,4 | 61,2 ± 5,5 | 173,0 ± 4,7 | 20,3 ± 1,2 |
Analiza statystyczna rozkładu wartości centylowych masy ciała, wysokości i BMI testem Shapiro-Wilka wykazała we wszystkich podgrupach rozkład zbliżony do normalnego tylko dla BMI, natomiast masa i wysokość ciała w podgrupach I, II i III nie miały rozkładu normalnego, przeważały wartości z wyższych przedziałów centylowych.
Jak wynika z analizy danych centylowych, masa ciała u 38,9% (n = 14) badanych chłopców mieściła się poniżej 50. centyla, u 16,7% badanych (n = 6) pomiędzy 50. a 75. centylem, u 13,8% badanych (n = 5) pomiędzy 75. a 90. centylem, a u 30,6% badanych (n = 11) przekraczała 90. centyl. Łącznie 61,1% badanych chłopców z ADHD (n = 22) miało masę ciała powyżej 50. centyla, a 63,8% (n = 23) wysokość ciała powyżej 50. centyla, w tym u 27,8% (n = 10) chłopców wysokość przekraczała 90. centyl.
Wskaźnik BMI u 41,7% (n = 15) badanych chłopców mieścił się poniżej 50. centyla, u 19,4% chłopców (n = 7) pomiędzy 50. a 75. centylem, u 16,7% (n = 6) pomiędzy 75. a 90. centylem, a u 22,2% (n = 8) badanych chłopców przekraczał 90. centyl. Nadwagę (BMI = 26,4 kg/m2) stwierdzono u jednego chłopca w wieku 13 lat o masie ciała 81 kg i wysokości 175 cm. Łącznie 58,3% badanych chłopców (n = 21) miało BMI powyżej 50. centyla.
Ocena rozwoju fizycznego i stanu odżywienia badanych chłopców z ADHD nie wykazała istotnych odchyleń od normy, poza wspomnianym powyżej jednym przypadkiem nadwagi. W badaniu przedmiotowym układu oddechowego, krążenia oraz palpacyjnym jamy brzusznej nie stwierdzono nieprawidłowości.
Spoczynkowe wartości średniej częstości skurczów serca i ciśnienia tętniczego krwi w podgrupach wiekowych przedstawiono w tabeli 2.
Tab. 2. Częstość skurczów serca (HR) oraz skurczowe (SBP) i rozkurczowe (DBP) ciśnienie tętnicze (wartości średnie ± SD)
| | HR (skurczów/min) | SBP
(mmHg) | DBP
(mmHg) |
Podgrupa I
7-10 lat (n = 12) | 90,0 ± 3,3 | 102,0 ± 1,8 | 60,0 ± 1,1 |
Podgrupa II
11-13 lat (n = 18) | 88,0 ± 3,5 | 108,0 ± 1,9 | 61,0 ± 0,7 |
Podgrupa III
14-17 lat (n = 6) | 70,0 ± 4,1 | 108,0 ± 2,9 | 60,0 ± 0,0 |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Wolańczyk T, Komender J: Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci. [W:] Pisula A, Wolańczyk T (red.): Zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005: 215-235. 2. Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders. 4th ed. (DSM-IV). American Psychiatry Association, Washington 1994. 3. MacIntosh BJ, Swardfager W, Crane DE: Cardiopulmonary fitness correlates with regional cerebral grey matter perfusion and density in men with coronary artery diseases. PLoS ONE 2014, 9(3): e91251. DOI: 10.1371/journal.pone.0091251. 4. Deslandes A: The biological clock keeps ticking, but exercise may turn it back. Arq Neuropsiquiatr 2013; 71: 113-118. 5. Sielska-Wojtaszek M: Diagnostyka kardiologiczna. Mag Med 1996; 7(8): 13-14. 6. Sielska-Wojtaszek M: Anons o kardiologii dziecięcej. Mag Med 1996; 7(6): 53-54. 7. National High Blood Pressure Education Program Working Group on High Blood Pressure in Children and Adolescents: The fourth report on the diagnosis, evaluation and treatment of high blood pressure in children and adolescents. Pediatrics 2004; 114(2): 555-576. 8. Baranowski R, Wojciechowski D, Maciejewska M: Zalecenia dotyczące stosowania rozpoznań elektrokardiograficznych. Dokument opracowany przez Grupę Roboczą powołaną przez Zarząd Sekcji Elektrokardiologii Nieinwazyjnej i Telemedycyny Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Kardiol Pol 2010; 68 (supl. VI): 336-389. 9. Dąbrowska B, Dąbrowski A: Odstęp QT, zaburzenia przewodzenia. [W:] Dąbrowska B, Dąbrowski A: Podręcznik elektrokardiografii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005: 73-75, 170-179. 10. WHO: Noncommunicable Diseases Report, Health Topics, Physical activity. 2014. 11. Steinberg N, Nemet D, Zeev A et al.: Posturography characteristics of obese children with and without associated disorders. Percept Mot Skills 2013; 116(2): 564-580. 12. van Egmond-Frohlich AW, Weghuber D, de Zwaan M: Association of symptoms of attention-deficit/hyperactivity disorder with physical activity, media time, and food intake in children and adolescents. PLoS ONE 2012; 7(11): e49781. 13. Khalife N, Kantomaa M, Glover V et al.: Childhood attention-deficit/hyperactivity disorder symptoms are risk factors for obesity and physical inactivity in adolescence. JAACAP 2014; 53(4): 425-436. 14. Choudhry Z, Sengupta SM, Grizenko N et al.: Body weight and ADHD: examining the role of self-regulation. PLoS ONE 2013; 8(1): e55351. 15. Mahon AD, Woodruff ME, Horn MP et al.: Effect of stimulant medication use by children with ADHD on heart rate and perceived exertion. Adapt Phys Act Q 2012; 29(2): 151-160. 16. Curley MAQ: Pediatric cardiac dysrhythmias. Appleton-Lange, Norwalk 1985. 17. Sielska-Wojtaszek M, Werner B, Wolańczyk T: Zmiany w badaniu elektrokardiograficznym u pacjentów z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej leczonych trójcyklicznymi lekami antydepresyjnymi. Ped Pol 2007; 82(4): 323-328. 18. Giardina EG, Bigger JT Jr, Glassman AH et al.: The electrocardiographic and antiarrhythmic effects of imipramine hydrochloride at therapeutic plasma concentrations. Circulation 1979; 60(5): 1045-1052. 19. Krzyżaniak A: Zdrowie poznańskich uczniów. Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2009. 20. Nazar K, Kaciuba-Usciłko H, Ziemba W et al.: Physiological characteristics and hormonal profile of young normotensive men with exaggerated blood pressure response to exercise. Clin Physiol 1997; 17(1): 1-18. 21. Oblacińska A, Jodkowska M: ABC badań bilansowych w pediatrii. Bilans zdrowia ucznia III klasy szkoły podstawowej. Medycyna Praktyczna – Pediatria 2015; 2(98). 22. Hötting K, Röder B: Beneficial effects of physical exercise on neuroplasticity and cognition. Neurosci Biobehav Rev 2013; 37(9): 2243-2257. 23. Pontifex MB, Saliba BJ, Raine LB et al.: Exercise improves behavioral, neurocognitive, and scholastic performance in children with attention deficit hyperactivity disorder. J Pediatr 2013; 162(3): 543-551. 24. Pontifex MB, Fine JG, Da Cruz K et al.: The role of physical activity in reducing barriers to learning in children with developmental disorders. Monogr Soc Res Child Dev 2014; 79(4): 93-118.
