Miażdżyca tętnic obwodowych (ang. peripheral arterial diseases – PAD) jest schorzeniem przewlekle postępującym, występującym średnio u 12-14% osób w populacji ogólnej, dotyczy częściej osób w podeszłym wieku i wiąże się ze zwiększoną chorobowością i śmiertelnością z powodu chorób układu krążenia oraz ryzykiem amputacji kończyn dolnych (1). Cukrzyca i nikotynizm są najsilniejszymi czynnikami ryzyka PAD. Do innych czynników zalicza się: nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemie, zwiększony poziom białka C-reaktywnego (CRP), fibrynogenu, homocysteiny, apolipoproteiny B, lipoproteiny (a) (2, 3). Chromanie przestankowe jest dominującym objawem, ale dotyczy osób w zaawansowanej fazie choroby. Rozpoznanie choroby na podstawie objawów podmiotowych związanych z chromaniem przestankowym wiąże się z dużym ryzykiem niewykrycia do 90% chorych zagrożonych rozwojem choroby bez objawów klinicznych (4, 5). Pacjent z PAD wymaga szczególnie wnikliwej diagnostyki: u około 40-60% osób z tej grupy współistnieje choroba niedokrwienna serca, często bezobjawowa, u 25-50% obecne są zmiany w naczyniach domózgowych, a u 60% populacji pacjentów z PAD – choroba niedokrwienna serca lub choroba naczyń mózgowych (6).

Pomimo coraz nowszych technik diagnostycznych i rosnącej złożoności naczyniowych praktyk chirurgicznych, od 46 lat, gdy w 1970 roku S. Yao dokonał za pomocą wskaźnika oceny zaawansowania miażdżycy tętnic kończyn dolnych, wskaźnik kostka-ramię (ang. ankle-brachial index – ABI lub ankle-brachial pressure index – ABPI) stał się podstawowym, nieinwazyjnym, obiektywnym badaniem w ostrym i przewlekłym niedokrwieniu kończyn dolnych (7).

ABI pozostaje kamieniem węgielnym w nieinwazyjnej ocenie pacjenta z objawową chorobą tętnic obwodowych. Jest uważany za podstawowe badanie we wstępnej ocenie chorego zarówno w podstawowej, jak i specjalistycznej opiece zdrowotnej, służy do różnicowania bólu kończyn dolnych pojawiającego się podczas wysiłku, który nie ma podłoża niedokrwiennego (8). Ponadto wykorzystanie wskaźnika ABI może odgrywać kluczową rolę w badaniach przesiewowych skierowanych wobec osób z bezobjawową PAD, którzy są w grupie wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego, nie prezentując przy tym objawów choroby, a chcą zmienić styl życia i minimalizować rozwój choroby (9).

Celem badań była ocena ryzyka niedokrwienia kończyn dolnych za pomocą wskaźnika ABI w populacji otwartej mieszkańców powiatu rzeszowskiego uczestniczących w profilaktycznej akcji zdrowotnej.

W trakcie dwudniowej prozdrowotnej akcji społecznej „Festiwal zdrowia w sercu miasta” w Rzeszowie związanej z propagowaniem zdrowego stylu życia i profilaktyką chorób cywilizacyjnych, przeprowadzono edukację zdrowotną w formie dyskusji i instruktarzu oraz dokonano nieinwazyjnych badań antropometrycznych i pomiarów wśród kilkuset uczestników dotyczących profilaktyki chorób układu krążenia i cukrzycy. Do badań kwalifikowano osoby wyrażające zgodę, powyżej 30. roku życia, bez obwodowej niewydolności krążenia w wywiadzie. Dane socjodemograficzne oraz ogólne informacje o stylu życia dokumentowano w kwestionariuszu wywiadu. Badanym osobom w wyznaczonym punkcie medycznym dokonano pojedynczego pomiaru: wzrostu, masy ciała, ciśnienia tętniczego krwi oraz wskaźnika kostka-ramię (ABI). Przed oceną wskaźnika badany w czasie 5 minut przebywał w pozycji horyzontalnej na przygotowanej w tym celu kozetce, następnie dokonywano czterech pomiarów Dopplerem z wykorzystaniem manometru zegarowego do mierzenia pośredniego ciśnienia tętniczego krwi. Pomiaru ciśnienia skurczowego dokonywano na tętnicy ramiennej prawej i lewej oraz na tętnicy piszczelowej tylnej prawej i lewej, ze względu na trudności związane z oceną ciśnienia na tętnicy grzbietowej zrezygnowano z tego pomiaru. Średni czas jednego badania wynosił około 10 minut. Spośród 127 przebadanych osób w wieku 30-86 lat do analizy statystycznej zakwalifikowano 92 badanych w wieku 32-83 lata, zamieszkujących w obrębie powiatu rzeszowskiego. Pomiary zostały przeprowadzone przez osobę z wyższym wykształceniem medycznym, posiadającą doświadczenie w posługiwaniu się aparaturą pomiarową. Pomiar wskaźnika ABI przeprowadzono Dopplerem Multi Dopplex II MD2 z głowicą VP5HS (35 mm) 5 MHz, wykorzystano również manometr zegarowy do pomiaru pośredniego ciśnienia krwi „Novama” z bezstopniowym mechanizmem igłowym i precyzyjnym mechanizmem sterującym. Przyjęto następujące normy wskaźnika ABI:

0,90-1,30 – prawidłowe ukrwienie kończyny dolnej,

0,89-0,60 – łagodna choroba tętnic obwodowych,

0,59-0,40 – umiarkowana choroba tętnic obwodowych,

pon. 0,39 – ciężka choroba tętnic obwodowych (4, 9-11).

W opracowaniu statystycznym weryfikacji różnic między zmiennymi dokonano przy użyciu testu Manna-Whitneya (porównania dwóch kategorii) i testu Kruskala-Wallisa (porównania więcej niż dwóch kategorii). W pracy przyjęto poziom istotności p < 0,05. Obliczeń dokonano przy użyciu programu IBM SPSS Statistics 20.

Badana grupa liczyła 92 osoby, w tym 63,0% kobiet i 37,0% mężczyzn w wieku 32-83 lata (średnia wieku – 63 ± 10,93 roku). Większość badanych (70,7%) pozostawała w związku małżeńskim. Wykształcenie średnie deklarowało 47,8% osób, zawodowe – 22,8% i wyższe – 19,6%. Dominowali badani (82,6%) mieszkający w obszarze miasta Rzeszowa. Większość osób (64,1%) to emeryci, tylko co piąta osoba (20,7%) była aktywna zawodowo (tab. 1). Wśród badanych dominowały osoby z nadwagą (37,0%) i otyłością (30,4%), deklarujące przeciętną aktywność fizyczną (51,1%) (dystans lokomocji do 3 tys. kroków na dobę) i wysoką aktywnością fizyczną (28,3%) (do 10 tys. kroków na dobę), głównie niepalące (91,3%). Występowanie chorób w badanej grupie rzadkie, 75% nie podawało chorób przewlekłych, z powodu których byliby leczeni. Najczęściej wymieniane schorzenia to: nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, niewydolność serca, nerek.