© Borgis - Medycyna Rodzinna 1/2017, s. 41-47
Joanna Wawryka1, Amadeusz Teodorczyk1, Zygmunt Zdrojewicz2
Zastosowanie lecznicze siemienia lnianego
Medical use of flaxseed
1Wydział Lekarski, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
2Katedra i Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Leczenia Izotopami, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Summary
Flaxseed (Linum usitatissimum) is one of the oldest plant used in medical treatment. It is a rich source of micro- and macroelements (Ca, Mg, P, Cu, P, Zn), vitamins, soluble and insoluble dietary fiber, lignans and proteins relatively high in arginine, aspartic acid and glutamic acid whereas lysine, methionine and cystine are limiting amino acid. Thus, due to its nutritional composition it is a valuable potential component of the human diet. One of the most valuable components of flaxseed are polyunsaturated fatty acids (PUFA) with the highest content of α-linolenic acid (ALA). It belongs to fatty acids form of omega-3 family, which potential health benefits have been evaluated in many studies. In the organism it can be metabolized into docosahexaenoic acid (DHA) (ω-3) and eicosapentaenoic acid (EPA) (ω-3). α-linolenic acid (ALA) is beneficial in reducing cardio-vascular mortality and morbidity, reducing blood lipids, prevention of cancer, hypertension and diabetes mellitus. Flaxseed dietary fiber helps to keep better bowel movements and reduces the risk of constipation. It is also hypocholestermic agent. Lignans act as both antioxidants and phytoestrogens helping to prevent the osteoporosis, breast and ovarian cancer. It also have positive influence on blood lipid profile. The aim of the study was a review of literature on the nutritional composition of flaxseed, its health benefits, and influence to disease-prevention.
Wstęp
Len zwyczajny jest jedną z najstarszych roślin uprawianych od początku cywilizacji (okolice Morza Śródziemnego i Azji Zachodniej) dostarczających włókien i oleju tłoczonego z nasion. Jest to roślina jednoroczna o wysokiej, delikatnej łodydze zwieńczonej niebieskimi kwiatami (1). Nazwa łacińska Linum usitatissimum może być przetłumaczona jako „bardzo użyteczny”. Wykorzystanie lecznicze nasion lnu było opisywane już w VI wieku przed naszą erą przez medyków greckich i rzymskich w schorzeniach takich jak: zapalenie błon śluzowych, bóle podbrzusza czy biegunka (1-3). Każda część rośliny jest wykorzystywana komercyjnie – bezpośrednio lub po przetworzeniu. Łodygi stanowią dobrej jakości włókna o dużej wytrzymałości i trwałości. Nasiona lnu (siemię lniane) są drobne i płaskie, barwy brązowoszarej, w kontakcie z wodą pęcznieją i otaczają się śluzem. Tłoczy się z nich również olej roślinny o żółtym zabarwieniu i gorzkim smaku i zapachu (3-5).
Len był używany do lat 90. XX wieku głównie w przemyśle płóciennym i papierniczym.
Od dwóch dekad siemię lniane cieszy się wzmożonym zainteresowaniem w kręgu nauk dietetycznych i medycznych ze względu na korzyści zdrowotne wynikające z zawartości niektórych jego biologicznie aktywnych związków. Len stanowi również składnik stosowany w produkcji paszy dla zwierząt oraz w przemyśle chemicznym (1, 2, 4).
Wartości odżywcze
Nasiona lnu zawierają liczne aktywne biologicznie składniki o działaniu prozdrowotnym – wymienić należy przede wszystkim cenne z żywieniowego punktu widzenia kwasy tłuszczowe omega-3, białka, błonnik pokarmowy, lignany, witaminy (C, E, B1, B2, B3, B5, B6 oraz kwas foliowy) i składniki mineralne (Ca, Mg, P, Cu, P, Zn) (6, 7). Wartość odżywcza oraz zawartość składników bioaktywnych siemienia lnianego podane są w tabeli 1.
Tab. 1. Siemię lniane – zawartość poszczególnych składników dietetycznych (na podstawie 6, modyfikacja własna)
| Składniki odżywcze/bioaktywne | Zawartość w 100 g | Składniki odżywcze/bioaktywne | Zawartość w 100 g |
| Węglowodany | 29,0 g | Biotyna | 6 μg |
| Białko | 20,0 g | α-Tokoferol | 7 mg |
| Tłuszcze całkowite | 41,0 | δ-Tokoferol | 10 mg |
| Kwas linolenowy | 23,0 g | γ-Tokoferol | 552 mg |
| Błonnik pokarmowy | 28,0 g | Wapń | 236 mg |
| Lignany | 0,8 mg | Miedź | 1 mg |
| Kwas askorbinowy | 0,50 mg | Magnez | 431 mg |
| Tiamina | 0,53 mg | Mangan | 3 mg |
| Ryboflawina | 0,23 mg | Fosfor | 622 mg |
| Niacyna | 3,21 mg | Potas | 831 mg |
| Pirydoksyna | 0,61 mg | Sód | 27 mg |
| Kwas pantotenowy | 0,57 mg | Cynk | 4 mg |
| Kwas foliowy | 112 μg | | |
Siemię lniane składa się w 35-40% z lipidów i jest jednym z najbogatszych roślinnych źródeł kwasów tłuszczowych omega-3. Ich głównym przedstawicielem jest kwas α-linolenowy (ALA), będący w organizmie prekursorem ważnych kwasów nienasyconych: EPA i DHA. Inne kwasy tłuszczowe zawarte w roślinie to kwas oleinowy, linolowy (jednonienasycone) oraz palmitynowy i stearynowy (nasycone). Stosunek kwasów ω-6:ω-3 jest bardzo korzystny i wynosi 0,3:1 (8). Siemię lniane w postaci nieprzetworzonej jest również dobrym źródłem naturalnych lipidowych antyoksydantów – tokoferoli (9). Podczas przetwarzania znaczna część tych witamin ulega utlenieniu. Zawartość poszczególnych kwasów tłuszczowych w nasionach lnu przedstawiono w tabeli 2.
Tab. 2. Udział kwasów tłuszczowych w oleju lnianym (na podstawie 11, modyfikacja własna)
| Kwas tłuszczowy | Przedział (%) |
| Kwas palmitynowy (C16:0) | 4,90-8,00 |
| Kwas stearynowy (C18:0) | 2,24-4,59 |
| Kwas oleinowy (C18:1) | 13,44-19,39 |
| Kwas linolowy (C18:2) (ω-6) | 12,25-17,44 |
| Kwas α-linolenowy (C18:3) (ω-3) | 39,90-60,42 |
W diecie wegańskiej siemię lniane może zastąpić tran jako tradycyjne źródło kwasów tłuszczowych omega-3.
Zawartość białek w nasionach lnu waha się między 20-30%. Skład aminokwasowy jest porównywalny do nasion soi, z dominującą komponentą argininy i kwasu glutaminowego. Niemniej jednak białko lnu nie jest uważane za pełnowartościowe z uwagi na ograniczoną zawartość lizyny. Siemię lniane zawiera również bioaktywne peptydy uznane za czynniki obniżające ryzyko w chorobach układu sercowo-naczyniowego (10).
Siemię lniane stanowi doskonałe źródło błonnika pokarmowego. Składa się on z frakcji nierozpuszczalnej (celuloza i ligniny) oraz rozpuszczalnej w wodzie (pektyny, śluzy i gumy). Tylko 10 g siemienia lnianego w codziennej diecie zwiększa o 1 g dzienne spożycie błonnika rozpuszczalnego i o 3 g błonnika nierozpuszczalnego (12). Błonnik nierozpuszczalny ma właściwości przeczyszczające i zapobiegania zaparciom, głównie poprzez zwiększenie masy kału oraz skraca czas pasażu jelitowego. Natomiast błonnik rozpuszczalny w wodzie pomaga w utrzymaniu wyrównanego poziomu glikemii poposiłkowej i obniża poziom cholesterolu we krwi (13). Stosunek rozpuszczalnego do nierozpuszczalnego błonnika w nasionach lnu przyjmuje wartość ok. 40:60. Nasiona lnu zawierają około 800 razy większą ilość lignanów w porównaniu z innymi źródłami roślinnymi. Mają one zarówno właściwości antyoksydantów, jak i fitoestrogenów (14). Siemię lniane nie jest jednak pozbawione związków szkodliwych, ze względu na zawartość niewielkich ilości związków cyjanowych. Istotne jest więc dobowe dawkowanie spożywanych nasion lnu, spożywanie nadmiernych ilości w rzadkich przypadkach może prowadzić do zatrucia (15).
Wpływ oraz zastosowanie siemienia lnianego w profilaktyce i leczeniu wybranych schorzeń
Siemię lniane zawdzięcza swoje potencjalne prozdrowotne właściwości głównie dzięki zawartości trzech składników: po pierwsze wysokiej zawartości omega-3 – kwasu linolenowego (ALA), po drugie – dzięki bogactwu składu w rozpuszczalny i nierozpuszczalny błonnik pokarmowy, po trzecie – dzięki znaczącej zawartości lignanów wykazujących właściwości antyoksydacyjne i fitoestrogenowe.
Kwasy tłuszczowe omega-3 pełnią dwie główne funkcje – są strukturalnymi składowymi błon komórkowych, a także prekursorami prostaglandyn, które wykazują działanie mediacyjne na ciśnienie krwi, krzepnięcie, procesy odpornościowe i wiele innych fizjologicznych funkcji. Ludzki metabolizm modyfikuje 5-10% kwasu α-linolenowego do jego długołańcuchowych pochodnych – kwasów DHA i EPA (typowo pozyskiwanych z ryb lub alg). Wszystkie trzy wymienione kwasy omega-3 są istotne w prawidłowym funkcjonowaniu procesów fizjologicznych ludzkiego organizmu (16, 17).
Gonady i stężenia hormonów płciowych
Lignany, których bogatym źródłem jest siemię lniane, w organizmie człowieka wykazują działanie konkurencyjne w stosunku do endogennych estrogenów. Wspomagają utrzymanie homeostazy zarówno w przypadku nadmiaru, jak i niedoboru hormonów steroidowych. Wiążą wolne receptory estrogenowe, stymulując szlak przekaźnikowy, co redukuje negatywne skutki w przypadku niskiego endogennego poziomu hormonu. Działają także ochronnie w przypadku wysokiego stężenia estrogenów, obniżając prawdopodobnie ryzyko rozwoju nowotworów hormonozależynych, m.in. raka piersi i jajnika. W przypadku przeciwwskazań do hormonalnej terapii zastępczej po menopauzie lub jej nietolerancji, dolegliwości łagodzić mogą fitoestrogeny. Dlatego warto zalecić wzbogacenie diety właśnie o siemię lniane, zawarte w nim lignany przetwarzane są bowiem w przewodzie pokarmowym przez bakterie jelitowe w enterodiol i enterolakton, które wykazują słabe działanie estrogenowe w organizmie. Udowodniono również w badaniu klinicznym, że substancje zawarte w siemieniu lnianym zmniejszają objawy naczynioruchowe występujące u kobiet w okresie menopauzalnym w porównaniu z grupą kontrolną (18).
Gospodarka wapniowa i fosforanowa organizmu
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Vaisey-Genser M, Morris DH: Introduction: History of the cultivation and uses of flaxseed. [In:] Muir AD, Westcott ND (eds.): Flax: The Genus Linum. RCR Press, London and New York 2003: 1-21.
2. Tolkachev ON, Zhuchenko Jr AA: Biologically active substances of flax: Medicinal and nutritional properties (A review). Pharm Chem J 2000; 34(7): 360-367.
3. http://www.cukrzycaazdrowie.pl; http://www.cukrzycaazdrowie.pl/Files/file/Artyku%C5%82y/Lniana%20terapia.pdf (data dostępu: 04.05.2016).
4. Singh KK, Mridula D, Rehal J et al.: Flaxseed – a potential source of food, feed and fiber. Crit Rev Food Sci Nutr 2011; 51: 210-222.
5. Freeman TP: Structure of flaxseed. [In:] Cunnane SC, Thompson LU (eds.): Flaxseed in Human Nutrition. AOCS Press, Champaign Illinois 1995: 11-21.
6. Strona internetowa Flax Council of Canada: http://flaxcouncil.ca/food/nutrition/technical-nutrition-information/flax-a-health-and-nutrition-primer/ oraz http://flaxcouncil.ca/wpcontent/uploads/2015/03/FlxPrmr_4ed_Chpt1.pdf (data dostępu: 04.05.2016).
7. de Lourdes RM: Giada Food Applications for Flaxseed and its Components: Products and Processing. Recent Pat Food Nutr Agric 2010; 2: 181-186.
8. Pellizzon MA, Billheimer JT, Bloedon LT et al.: Flaxseed reduces plasma cholesterol levels in hypercholesterolemic mouse models. J Am Coll Nutr 2007; 26(1): 66-75.
9. Holstun J, Zetocha D: An analysis of flaxseed utilization in the health food industry. Institute for Business and Industry Development, North Dakota State University, Fargo 1994.
10. Udenigwe CC, Aluko RE: Antioxidant and angiotensin converting enzyme-inhibitory properties of a flaxseed protein derived high Fischer ratio peptide mixture. J Agric Food Chem 2010; 58(8): 4762-4768.
11. Zhang ZS, Wang LJ, Li D et al.: Characteristics of flaxseed oil from two different flax plants. Int J Food Prop 2011; 14(6): 1286-1296.
12. Greenwald P, Clifford CK, Milner JA: Diet and cancer prevention. Eur J Cancer 2001; 37: 948-965.
13. Kristensen M, Savorani F, Christensen A et al.: Flaxseed dietary fibers suppress postprandial lipemia and appetite sensation in young men. Nutr Metab Cardiovasc In press 2013; 23(2): 136-143.
14. Gryszczyńska A, Gryszczyńska B, Opala B, Łowicki Z: Zastosowanie roślin leczniczych w menopauzie. Cz. 1. Post Fitoter 2012; 2: 79-92.
15. Roseling H: Measuring effects in humans of dietary cyanide exposure to sublethalcyanogens from Cassava in Africa. Acta Hort 1994; 375: 271-283.
16. Best D: Low-carb revolution fuels innovation with flaxseed; http://newhope.com/health/low-carb-revolution-fuels-innovation-flaxseed 2004 (data dostępu: 04.05.2016).
17. Zdrojewicz Z, Adamek M, Machalski A, Wójcik E: Wpływ kwasów tłuszczowych (omega) zawartych w rybach na organizm człowieka. Med Rodz 2015; 3(18): 137-143.
18. Colli MC, Bracht A, Soares AA et al.: Evaluation of the efficacy of flaxseed meal and flaxseed extract in reducing menopausal symptoms. J Med Food 2012; 15: 840-845.
19. Prasad K: Secoisolariciresinol diglucoside from flaxseed delays the development of type 2 diabetes in Zucker rat. J Lab Clin Med 2001; 138: 32-39.
20. Prasad K: Suppression of phospoenolpyruvate carboxykinase gene expression by secoisolariciresinoldi glucoside (SDG), a new antidiabetic agent. Int J Angiol 2002; 11: 107-109.
21. Mani UV, Mani I, Biswas M et al.: An open-label study on the effect of flax seed powder (Linum usitatissimum) supplementation in the management of diabetes mellitus. J Diet Suppl 2011; 8(3): 257-265.
22. Kapoor S, Sachdeva R, Kochhar A: Efficacy of flaxseed supplementation on nutrient intake and other lifestyle pattern inmenopausal diabetic females. Ethnomedicine 2011; 5(3): 153-160.
23. Peckenpaugh N: Podstawy żywienia i dietoterapia. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2011.
24. McCullough RS, Edel AL, Bassett CMC et al.: The alpha linolenic acid content of flaxseed is associated with an induction of adipose leptin expression. Lipids 2011; 46: 1043-1052.
25. Tarpila A, Wennberg T, Tarpila S: Flaxseed as a functional food. Curr Top Nutraceuticals Res 2005; 3(3): 167-188.
26. Mason JK, Fu BM, Chen J, Thompson LU: Flaxseed oil enhances the effectiveness of trastuzumab in reducing the growth of HER2-overexpressing human breast tumors (BT-474). J Nutr Biochem 2015; 26: 16-23.
27. Mason JK, Chen J, Thompson LU: Flaxseedoil-trastuzumab interaction in breast cancer. Food Chem Toxicol 2010; 48: 2223-2226.
28. Sturgeon SR, Volpe SL, Puleo E et al.: Dietary intervention of flaxseed: effect on serum levels of IGF-1, IGF-BP3, and C-peptide. Nutr Cancer 2011; 63(3): 376-380.
29. Yusuf S, Hawken S, Ounpuu S et al.: Effect of potentially modifiable risk factors associated with myocardial infarction in 52 countries (the INTERHEART study): Case-control study. Lancet 2004; 364: 937-952.
30. Harris WS: N-3 fatty acids and serum lipoproteins: Human studies. Am J Clin Nutr 1997; 65 (suppl. 5): 1645-1654.
31. Bucher HC, Hengstler P, Schindler C et al.: N-3 polyunsaturated fatty acids in coronary heart disease: A meta-analysis of randomized controlled trials. Am J Med 2002; 112: 298-304.
32. Burdge GC, Calder PC: Dietary α-linolenic acid and health-related outcomes: A metabolic perspective. Nutr Res Rev 2006; 19: 26-52.
33. Whelan J, Rust C: Innovative dietary sources of n-3 fatty acids. Annu Rev Nutr 2006; 26: 75-103.
34. de Lorgeril M, Salen P, Martin JL et al.: Mediterranean diet, traditional risk factors, and the rate of cardiovascular complications after myocardial infarction: Final report of the Lyon Diet Heart Study. Circulation 1999; 99: 779-785.
35. Singh RB, Niaz MA, Sharma JP et al: Randomized, double-blind, placebo-controlled trial of fish oil and mustard oil in patients with suspected acute myocardial infarction; the Indian experiment of infarct survival-4. Cardiovasc Drugs Ther 1997; 11: 485-491.
36. Dupasquier CM, Dibrov E, Kostenuk AL et al.: Dietary flaxseed inhibits atherosclerosis in the LDL receptor deficient mouse in part through anti-proliferative and anti-inflammatory actions. Am J Physiol Heart Circ Physiol 2007; 293: H2394-2402.
37. Caughey GE, Mantzioris E, Gibson RA et al.: The effect on human tumor necrosis factor alpha and interleukin 1 beta production of diets enriched in n-3 fatty acids from vegetable oil or fish oil. Am J Clin Nutr 1996; 63: 116-122.
38. Zhang W, Wang X, Liu Y et al.: Dietary flaxseed lignan extract lowers plasma cholesterol and glucose concentrations in hypercholesterolaemic subjects. Br J Nutr 2008; 99: 1301-1309.
39. Bloedon LT, Szapary PO: Flaxseed and cardiovascular risk. Nutr Rev 2004; 62: 18-27.
40. Zhao G, Etherton TD, Martin KR et al.: Dietary alpha-linolenic acid reduces inflammatory and lipid cardiovascular risk factors in hypercholesterolemic men and women. J Nutr 2004; 134: 2991-2997.
41. Arjmandi BH, Khan DA, Juma S: Whole flaxseed consumption lowers serum LDL-cholesterol and lipoprotein(a) concentrations in postmenopausal women. Nutr Res 1998; 18: 1203-1214.
42. Seidelin KN, Jensen B, Haugaard SB et al.: Ischemic stroke and n-3 fatty acids. J Stroke Cereb Dis 1997; 6: 405-409.
43. Djoussè L, Folsom AR, Province MA et al.: Dietary linolenic acid and carotid atherosclerosis: The NHLBI Family Heart Study. Am J Clin Nutr 2003; 77: 819-825.
44. Djoussè L, Arnett DK, Pankow JS et al.: Dietary linolenic acid is associated with a lower prevalence of hypertension in the NHLBI Family Heart Study. Hypertension 2005; 45: 368-373.
45. Wang H, Wang J, Guo X et al.: Effect of germination on lignan biosynthesis and antioxidant and antiproliferative activities in flaxseed (Linum usitatissimum L.). Food Chem 2016 Aug 15; 205: 170-177.
46. Pohjanheimo TA, Hakala MA, Tahvonen RL et al.: Flaxseed in breed making, effects on sensory quality, aging, and composition of bakery products. J Food Sci 2006; 71: 5343-5348.
47. Dodin S, Lemay A, Jacques H et al.: The effects of flaxseed dietary supplement on lipid profile, bone mineral density, and symptoms in menopausal women: a randomized, double-blind, wheat germ placebo-controlled clinical trial. J Clin Endocrinol Metab 2005; 90(3): 1390-1397.
48. Ivanova S, Rashevskaya T, Makhonina M: Flaxseed additive application in dairy products production. Procedia Food Sci 2011; 1: 275-280.
49. Dodin S, Cunnane SC, Masse B et al.: Flaxseed on cardiovascular disease markers in healthy menopausal women: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Nutr 2008; 24(1): 23-30.
50. Lee RE, Manthey FA, Hall CA: Content and stability of hexane extractable lipid at various steps of producing macaroni containing ground flaxseed. J Food Process Preserv 2004; 28: 133-144.
51. Hall AA, Manthey FA, Lee RE et al.: Stability of α- linolenic acid and secoisolariciresinol diglucoside in flaxseed fortified macaroni. J Food Sci 2005; 70: C483-C489.
52. Mentes O, Bakkalbassi E, Ercan R: Effect of the use of ground flaxseed on quality and chemical composition of bread. Food Sci Technol Int 2008; 14(4): 299-306.
53. Alpaslan M, Hayta M: The effects of flaxseed, soy and corn flours on the textural and sensory properties of a bakery product. J Food Quality 2006; 29: 617-627.
