© Borgis - Nowa Stomatologia 2/2017, s. 63-72
Natalia Dacyna1, Magdalena Trzaska1, Anna Zawadzka1, Dariusz Gozdowski2, Weronika Jończyk3, *Angelika Kobylińska3
Wskaźniki wysokiej liczebności bakterii kariogennych u kobiet ciężarnych
Indicators of high levels of cariogenic bacteria in pregnant women
1Student’s Scientific Club, Department of Paediatric Dentistry, Medical University of Warsaw
Student’s Scientific Club supervisor: Anna Turska-Szybka, MD, PhD
2Department of Experimental Design and Bioinformatics, Faculty of Agriculture and Biology, Warsaw University of Life Sciences
Head of Department: Krzysztof Pawłowski, PhD
3Department of Paediatric Dentistry, Medical University of Warsaw
Head of Department: Professor Dorota Olczak-Kowalczyk, MD, PhD
Streszczenie
Wstęp. Wysokie miano bakterii próchnicotwórczych Streptococcus mutans (SM) i Lactobacillus spp. (LA) w ślinie matki jest czynnikiem ryzyka próchnicy wczesnego dzieciństwa. Ocena liczebności kolonii bakterii próchnicotwórczych nie jest rutynowym elementem badania stomatologicznego, dlatego ważne jest podjęcie próby wyodrębnienia klinicznych i behawioralnych wskaźników ich wysokiej liczebności.
Cel pracy. Określenie klinicznych i behawioralnych wskaźników wysokiej liczebności kariopatogenów w ślinie kobiet ciężarnych.
Materiał i metody. Do badania włączono 47 spośród 91 kobiet, które wyraziły świadomą zgodę. Wszystkie pochodziły z dużego miasta. Kobiety były w wieku od 20 do 39 lat (średnio 29,9 ± 4,4 roku); średni wiek ciążowy – 27,96 ± 8,48 tygodnia. Uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej WUM nr KB/93/2015 z dn. 5/05/2015 roku. Badanie obejmowało: kwestionariusz (dane demograficzne, nawyki higieniczne i żywieniowe, historia leczenia stomatologicznego), przedmiotowe badanie kliniczne (stan błony śluzowej, uzębienia, dziąseł, higieny) oraz oznaczenie miana SM i LA w ślinie przy użyciu testu CRT Bacteria (Ivoclar Vivadent). Wysokie miano stwierdzano przy wartościach SM > 105 i/lub LA > 105 CFU. Zebrane dane poddano analizie statystycznej (współczynnik korelacji rang Spearmana; STATISTICA 10, Statsoft; p < 0,05).
Wyniki. Wysokie miano bakterii SM odnotowano u 15 (31,91%) kobiet, LA u 21 (44,68%). Wykazano dodatnią korelację SM > 105 z wartością wskaźnika PUWZ oraz jego składowymi PZ i UZ oraz ujemną ze spożyciem substytutów cukru, żuciem gumy z ksylitolem i stosowaniem szczoteczki elektrycznej oraz odbyciem kontrolnej wizyty stomatologicznej w ciągu 6 miesięcy poprzedzających ciążę. LA > 105 było ujemnie skorelowane ze stosowaniem nici dentystycznych i dodatnio z SM > 105.
Wnioski. Klinicznym wskaźnikiem wysokiej liczebności SM jest obecność ubytków próchnicowych. Stosowanie suplementów cukru oraz właściwe zabiegi higieniczne, zwłaszcza z użyciem szczoteczki elektrycznej i nici dentystycznej, są wskaźnikami niskiej liczebności kariopatogenów.
Summary
Introduction. High maternal salivary levels of cariogenic bacteria, Streptococcus mutans (SM) and Lactobacillus spp. (LA), are a risk factor of early childhood caries. Routine dental examination does not involve an evaluation of cariogenic bacteria counts; therefore it is important to try to specify clinical and behavioural indicators of their high levels.
Aim. The aim of the study was to determine clinical and behavioural indicators of high salivary levels of cariopathogens in pregnant women.
Material and methods. The study enrolled 47 out of 91 recruited women from a large urban area, who gave an informed consent to participate in the research. They were aged between 20 and 39 years (mean age 29.9 ± 4.4 years); the mean gestational age was 27.96 ± 8.48 weeks. Approval of the WUM Bioethics Committee was obtained (no. KB/93/2015 dated 5/05/2015). The study used a self-administered questionnaire (demographic data, hygienic and nutritional habits, dental treatment history), clinical examination (condition of the oral mucosa, dentition, gingivae and hygiene) and an assessment of SM and LA salivary levels using CRT Bacteria test (Ivoclar Vivadent). High counts of bacteria were found at SM > 105 and/or LA > 105 CFU. The collected data were analysed statistically (Spearman correlation coefficient; STATISTICA 10, Statsoft; p < 0.05).
Results. High levels of SM were observed in 15 (31.91%), while high LA levels were observed in 21 (44.68%) women. A positive correlation was shown between SM > 105 and the DMFT value and its components, DT and MT. A negative correlation was found with the consumption of dietary sugar substitutes, xylitol chewing gum, the use of powered toothbrush and a dental check-up within 6 months prior to pregnancy. LA > 105 was negatively correlated with the use of dental floss and positively correlated with SM > 105.
Conclusions. The presence of carious cavities is a clinical indicator of high SM levels. The use of dietary sugar substitutes and proper oral hygiene, especially with the use of powered toothbrush and dental floss, are indicators of low cariopathogen counts.
Wstęp
W ciąży dochodzi do wielu fizjologicznych zmian w organizmie kobiety, wynikających głównie z wahań poziomu hormonów – estrogenu i progesteronu. Jest również okresem predysponującym do wystąpienia choroby próchnicowej, erozji szkliwa oraz chorób przyzębia. Udowodniono wzrost liczebności kariopatogenów w ślinie ciężarnych w III trymestrze ciąży oraz jej zmniejszenie w okresie połogu, a następnie powrót do stanu wyjściowego (1, 2). Zmiany, jakie zachodzą w jamie ustnej, są konsekwencją nie tylko zwiększenia liczebności bakterii oraz nadreaktywnej odpowiedzi ze strony układu immunologicznego, lecz także zmiany nawyków higienicznych i żywieniowych ciężarnej. Większa liczba posiłków, częste podjadanie, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, np. refluks żołądkowo-przełykowy, zwiększone wydzielanie kwasu żołądkowego, niestrawność i wymioty, a także zmiany składu, ilości, pH oraz zdolności buforowych śliny, widoczne zwłaszcza w I i II trymestrze ciąży, mogą zwiększać ryzyko wystąpienia choroby próchnicowej i kwasowej erozji tkanek zmineralizowanych (3-6).
Niedopuszczenie do powstawania lub eliminacja obecnych w jamie ustnej ciężarnej ognisk zapalnych, jakie stanowią choroby tkanek przyzębia, sprzyja prawidłowemu przebiegowi ciąży oraz zmniejsza ryzyko przedwczesnego porodu i niskiej masy urodzeniowej noworodka (7, 8). Obniżenie liczebności kolonii bakterii próchnicotwórczych zmniejsza ryzyko ich wczesnej transmisji do jamy ustnej dziecka. Zarówno niska masa urodzeniowa, jak i wczesna transmisja kariopatogenów do jamy ustnej dziecka są czynnikami ryzyka próchnicy wczesnego dzieciństwa (9-17). Berkowitz i wsp. udowodnili, że odsetek dzieci zakażonych Streptococcus mutans (SM), których matki miały wysokie miano > 105 CFU, był 9-krotnie wyższy niż w przypadku matek z mianem SM < 103 (18). Chaffee i wsp. zaś w prospektywnym badaniu par matka-dziecko wykazali, że wysokie miano SM i Lactobacillus spp. (LA) u matki jest nie tylko wyznacznikiem zwiększonego ryzyka wczesnej kolonizacji dziecka, ale także zwiększonej częstości występowania próchnicy wczesnego dzieciństwa (19). Zatem wyodrębnienie grupy kobiet obciążonych wysokim ryzykiem SM > 105 i LA > 105 na podstawie wywiadu i badania przedmiotowego pozwoliłoby na wprowadzenie działań profilaktyczno-leczniczych i tym samym obniżenie ryzyka wczesnej kolonizacji jamy ustnej dziecka i próchnicy wczesnego dzieciństwa.
Cel pracy
Celem pracy było określenie wskaźników wysokiego miana bakterii próchnicotwórczych Streptococcus mutans i Lactobacillus spp. w ślinie kobiet ciężarnych.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w Zakładzie Stomatologii Dziecięcej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz na Oddziale Patologii Ciąży I Katedry i Kliniki Położnictwa i Ginekologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej WUM nr KB/93/2015 z dn. 5/05/2015 roku. Badania prowadzono od grudnia 2015 do kwietnia 2016 roku.
Do badań kwalifikowano kobiety pomiędzy 12. a 40. tygodniem ciąży, które wyraziły świadomą pisemną zgodę na udział w badaniu.
Badanie składało się z trzech części: badania ankietowego, przedmiotowego badania stomatologicznego oraz oznaczenia miana bakterii próchnicotwórczych Streptococcus mutans i Lactobacillus spp. w ślinie. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej (STATISTICA 10, Statsoft; współczynnik korelacji rang Spearmana, p < 0,05). Podczas badania każdej pacjentce udzielono instruktażu higieniczno-dietetycznego.
Ankieta zawierała pytania dotyczące: danych socjoekonomicznych, ogólnego stanu zdrowia, przebiegu ciąży, nawyków żywieniowych i higieny jamy ustnej kobiety oraz historii leczenia stomatologicznego.
W badaniu przedmiotowym przeprowadzonym w warunkach sztucznego oświetlenia z użyciem lusterka i sondy periodontologicznej oceniano:
– stan uzębienia z zastosowaniem wskaźnika PUWZ (20), gdzie PZ – ząb objęty aktywnym procesem próchnicowym/ząb z próchnicą wtórną, UZ – ząb usunięty z powodu próchnicy, WZ – ząb z prawidłowym wypełnieniem,
– stan higieny jamy ustnej z zastosowaniem wskaźnika OHI-S (ang. Simplified Oral Hygiene Index) według Greene’a i Vermilliona (21) oraz PLI (ang. Plaque Index) według Silness i Löe (22),
– stan dziąseł z zastosowaniem wskaźnika dziąsłowego GI (ang. Gingival Index) według Silness i Löe (23).
Miano bakterii próchnicotwórczych Streptococcus mutans i Lactobacillus spp. w ślinie kobiet ciężarnych oznaczano testem CRT Bacteria (Ivoclar Vivadent). Próbki śliny pobierano w godzinach porannych, bez uprzedniego szczotkowania zębów, minimum 2 godziny od ostatniego posiłku, minimum 12 godzin od ewentualnego użycia przez uczestniczkę płukanki do jamy ustnej. Ślinę stymulowaną 5-minutowym żuciem bloczka parafinowego nanoszono na podłoże mikrobiologiczne, następnie inkubowano w warunkach beztlenowych przez 48 godzin w temperaturze 37°C. Otrzymane próbki porównano z wzorcowymi rycinami dostarczonymi przez producenta.
Zebrane dane poddano analizie statystycznej: statystyka opisowa, współczynnik korelacji rang Spearmana, przy poziomie istotności p < 0,05 (STATISTICA 10, Statsoft).
Wyniki
Do badania włączono 47 spośród 91 kobiet ciężarnych z dużego miasta (44 odmówiło udziału w badaniu), w wieku od 20 do 39 lat (średni wiek 29,9 ± 4,4 roku), w tym 2 (4,26%) w I trymestrze, 16 (34,04%) w II trymestrze oraz 29 (61,70%) w III trymestrze ciąży (średni wiek ciążowy 27,96 ± 8,48 tygodnia). U 45 (95,74%) pacjentek ciąża przebiegała prawidłowo, natomiast u 2 (4,26%) występowały powikłania o charakterze zatrucia ciążowego.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Dasanayake AP, Li Y, Wiener HW et al.: The effect of pregnancy on the oral microbial flora [abstract 1812]. J Dent Res 1999; 78: 332.
2. Li Y, Lu Z, Dasanayake AP et al.: Prospective study of the oral microbiota within an African American female population [abstract 1451]. J Dent Res 1998; 77: 287.
3. Olczak-Kowalczyk D, Wagner L: Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci – zapobieganie pierwotnie pierwotne. [W:] Olczak-Kowalczyk D, Wagner L (red.): Zapobieganie i leczenie choroby próchnicowej. Borgis, Warszawa 2013: 25-32.
4. Ciężka E, Wender-Ożegowska E, Surdacka A: Kliniczna ocena stanu jamy ustnej kobiet w ciąży powikłanej cukrzycą. Czas Stomatol 2008; 61(8): 554-563.
5. Borakowska-Siennicka M, Górska R: Choroba przyzębia a poród przedwczesny i niska masa urodzeniowa noworodków w świetle badań klinicznych i mikrobiologicznych. Dent Med Probl 2002; 39(1): 39-46.
6. Bugaj J, Matyjasek A, Borakowska-Siennicka M: Ocena świadomości wśród lekarzy ginekologów i kobiet w ciąży dotycząca wpływu chorób przyzębia na przebieg ciąży. Nowa Stomat 2014; 3: 119-123.
7. Konopka T, Rutkowska M, Hirnle L: Zapalenia przyzębia jako czynnik ryzyka przedwczesnego zakończenia ciąży i niskiej wagi urodzeniowej dziecka w wybranej populacji kobiet Dolnego Śląska. Czas Stomatol 2003; 12: 799-808.
8. Offenbacher S, Katz V, Fertik G et al.: Periodontal infection as possible risk factor for preterm low birth weight. J Periodontol 1996; 67: 1103-1113.
9. Köhler B, Andreen I, Jonsson B: The effect of caries-preventive measures in mothers on dental caries an the oral presence of the bacteria Streptococcus mutans and lactobacilli in their children. Arch Oral Biol 1984; 29: 879-883.
10. Köhler B, Andreen I: Mutans streptococci and caries prevalence in children after early maternal caries prevention: a follow-up at 19 years of age. Caries Res 2012; 46: 474-480.
11. Brambilla E, Felloni A, Gagliani M et al.: Caries prevention during pregnancy: results of a 30 month study. J Am Dent Assoc 1998; 129: 871-877.
12. Söderling E, Isokangas P, Pienihäkkinen K, Tenovuo J: Influence of maternal xylitol consumption on acquisition of mutans streptococci by infants. J Dent Res 2000; 79: 882-887.
13. Isokangas P, Söderling E, Pienihäkkinen K, Alanen P: Occurrence of dental decay in children after maternal consumption of xylitol chewing gum: a follow-up from 0-5 years of age. J Dent Res 2000; 79: 1885-1889.
14. Thorild I, Lindau B, Twetman S: Caries in 4-year-old children after maternal chewing of gums containing combinations of xylitol, sorbitol, chlorhexidine and fluoride. Eur Arch Paediatr Dent 2006; 7: 241-245.
15. Söderling EM: Xylitol, mutans streptococci, and dental plaque. Adv Dent Res 2009; 21: 74-78.
16. Tenovuo J, Hakkinen P, Paunio P, Emilson CG: Effects of chlorhexidine-fluoride gel treatments in mothers on the establishment of mutans streptococci in primary teeth and the development of dental caries in children. Caries Res 1992; 26: 275-280.
17. Nakai Y, Shinga-Ishihara C, Kaji M et al.: Xylitol gum and maternal transmission of mutans streptococci. J Dent Res 2010; 89(1): 56-60.
18. Berkowitz RJ, Turner J, Green P: Maternal salivary levels of Streptococcus mutans: the primary oral infection in infants. Arch Oral Biol 1981; 26: 147-149.
19. Chaffee BW, Gansky SA, Weintraub JA et al.: Maternal oral bacterial levels predict early childhood caries development. J Dent Res 2014; 93(3): 238-244.
20. Oral Health Surveys. Basic Methods. 5th ed. WHO Geneva 2013.
21. Greene JC: The simplified oral hygiene index – development and uses. J Periodontol 1967; 38: 625-637.
22. Silness J, Löe H: Periodontal disease in pregnancy. II. Correlation between oral hygiene and periodontal condition. Acta Odontol Scand 1964; 22: 121-135.
23. Löe H, Silness J: Periodontal disease in pregnancy. Prevalence and severity. Acta Odontol Scand 1963; 21: 533-551.
24. Herrera GCL, Pantoja FP, Saiazar N et al.: Microbiologic and molecular diagnostic of cariogenic bacteria in pregnant women from the Araucania Region of Chile. Rev Chilena Infectol 2007; 24(4): 270-275.
25. Merglova V, Hecova H, Stehlikova J, Chaloupka P: Oral health status of women with high-risk pregnancies. Biomed Pap Med Fac Univ Palacky Olomouc Czech Repub 2012; 156(4): 337-341.
26. Durand R, Gunselman EL, Hodges JS et al.: A pilot study of the association between cariogenic oral bacteria and preterm birth. Oral Diseases 2009; 15: 400-406.
27. Reisine S, Douglass J, Aseltine R: Prenatal nutrition intervention to reduce mutans streptococci among low-income women. J Public Health Dent 2012; 72(1): 75-81.
28. Dubielecka-Kittel M, Rusyan E: Stan próchnicy i potrzeby lecznicze kobiet w ciąży uczestniczących w kursach przygotowawczych szkoły rodzenia. Stom Współcz 2002; 9(6): 41-45.
29. Klepacz-Szewczyk J, Pawlicka H: Ocena stanu uzębienia i stomatologicznych potrzeb leczniczych pacjentek w okresie okołoporodowym oraz zachowań prozdrowotnych kobiet ciężarnych. Mag Stomatol 2013; 11: 86-90.
30. Beighton, D, Adamson A, Rugg-Gunn A et al.: Associations between dietary intake, dental caries experience and salivary bacterial levels in 12-year-old English schoolchildren. Arch of Oral Biol 1996; 41: 271-280.
31. Nordblad A, Suominen-Taipale L, Murtomaa H et al.: Smart Habit Xylitol campaign, a new approach in oral health promotion. Community Dent Health 1995; 12(4): 230-234.
32. Caglar E, Kavaloglu SC, Kuscu OO et al.: Effect of chewing gums containing xylitol or probiotic bacteria on salivary mutans streptococci and lactobacilli. Clin Oral Investig 2007; 11(4): 425-429.
33. Runnel R, Mäkinen KK, Honkala S et al.: Effect of three-year consumption of erythritol, xylitol and sorbitol candies on various plaque and salivary caries-related variables. J of Dent 2013; 41(12): 1236-1244.
34. Takayama N, Emori Y, Takayama M, Koizumi H: Oral environment of pregnant women and factors associated with the presence of Streptococcus mutans. Gen Med 2013; 14(1): 48-56.
