© Borgis - Postępy Fitoterapii 1/2017, s. 60-65
*Justyna Baraniak
Aktywność biologiczna i terapeutyczna szypulatki słodkiej (Hovenia dulcis Thunb.)
Biological and therapeutic activity of Hovenia dulcis Thunb.
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich, Poznań
Dyrektor Naukowy Instytutu: prof. dr hab. n. techn. Ryszard Kozłowski
Streszczenie
Szypulatka słodka (Hovenia dulcis Thunb.) ma we wschodniej Azji długą historię stosowania jako suplement diety i powszechny środek leczniczy. W medycynie tradycyjnej wykorzystywana była w leczeniu chorób wątroby oraz w przypadku zatrucia alkoholem. Szypulatka słodka zawiera wiele substancji aktywnych biologicznie, jak saponiny, flawonoidy, terpeny, polisacharydy, kwasy organiczne, a także witaminy i związki mineralne. Ekstrakty z owoców i liści wykazują szerokie spektrum aktywności farmakologicznej: działanie ochronne na wątrobę w przypadku jej uszkodzenia, przeciwutleniające, przeciwdrobnoustrojowe i przeciwcukrzycowe. Dla lepszego zrozumienia roli i mechanizmu działania rośliny, jako potencjalnego czynnika terapeutycznego w leczeniu chorób wątroby oraz uszkodzeń wątroby na skutek nadmiernego spożywania alkoholu, wymagane są szczegółowe badania dotyczące aktywności farmakologicznej rośliny oraz badania kliniczne z wykorzystaniem ekstraktów z Hovenia dulcis w populacji europejskiej. Producenci żywności zainteresowani są zwłaszcza hepatoochronnym działaniem tej rośliny. Brak jednak przekonujących danych z piśmiennictwa naukowego, że przetwory z Hovenia dulcis Thunb. były powszechnie stosowane jako żywność w krajach członkowskich Unii Europejskiej przed 15 maja 1997 roku.
Summary
Hovenia dulcis Thunb. has a long history of using as a food supplement and popular medicinal drug in East Asia. It has been used in traditional herbal medicine for the treatment of liver diseases and in case of intoxication due to alcohol poisoning. Hovenia dulcis contains a lot of biologically active constituents as: saponins, flavonoids, terpenes, polysaccharides, organic acids and also vitamins and minerals. Extracts from fruits and leaves possess wide spectrum of pharmacological properties: protective effect on hepatic injury, antioxidative, antimicrobial and antidiabetic. More detailed researches concerning pharmacological activity of this plant and also systematic clinical studies on Hovenia dulcis extracts in European population are needed to better understand the role and mechanism of action of this plant as potential terapeutic factor in hepatic disorders and also in alcohol –induced liver injury. Manufacturers of food are especially interested in hepatoprotective activity of this plant. There are lack of convinced research data that preparations from Hovenia dulcis Thunb. were consumed to a significant degree in the European Union prior to 15 May 1997.
Wstęp
W ostatnim czasie obserwuje się duże zainteresowanie producentów suplementów diety oraz innych środków zawierających w swoim składzie substancje roślinne, a także dystrybutorów środków spożywczych, rośliną znaną pod nazwą szypulatka słodka (Hovenia dulcis Thunb.). Zainteresowanie to związane jest przede wszystkim z doniesieniami opublikowanymi w piśmiennictwie naukowym o aktywności hepatoochronnej tej rośliny oraz jej korzystnym działaniu w zatruciu alkoholowym. Zatrucie alkoholem następuje bezpośrednio po jego spożyciu i manifestuje się zaburzeniami zachowania, pojmowania, reagowania oraz problemami z pamięcią, które wynikają z jego wpływu na organizm człowieka. Reakcja organizmu na alkohol nie jest w każdym przypadku taka sama i zazwyczaj jest wypadkową wielu różnych czynników: psychologicznych, uwarunkowań genetycznych i środowiskowych oraz fizjologii danego organizmu. Leczenie choroby alkoholowej jest procesem bardzo skomplikowanym, który powinien obejmować nie tylko leczenie farmakologiczne, ale przede wszystkim psychoterapię i terapię społeczną.
Wiele roślin leczniczych lub pojedynczych związków biologicznych w nich występujących uznaje się za potencjalnie aktywne w leczeniu choroby alkoholowej lub jej zapobieganiu. Uwaga badaczy skupiona jest między innymi na następujących roślinach: kudzu (Pueraria lobata Willd. Ohwi), dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum L.), szałwia czerwonokorzeniowa (Salvia miltiorrhiza Bunge), żeń-szeń koreański (Panax ginseng C.A. Meyer), wiesiołek dwuletni (Oenothera biennis L.), męczennica cielista (Passiflora incarnata L.), tymianek pospolity (Thymus vulgaris L.), kozieradka pospolita (Trigonella foenum-graecum L.) czy imbir lekarski (Zingiber officinale Roscoe). W niniejszej pracy przedstawiono informacje dotyczące aktywności farmakologicznej szypulatki słodkiej (Hovenia dulcis Thunb.) dostępne w piśmiennictwie naukowym.
Opis rośliny oraz jej związki biologicznie aktywne
Hovenia dulcis Thunb., nazywana szypulatką słodką (syn. Hovenia dulcis var. glabra Makino, Hovenia pubescens Sweet), pochodzi z rodziny Rhamnaceae. Inne nazwy tej rośliny powszechnie stosowane w krajach anglojęzycznych to Chinese Raisin Tree lub Oriental Raisin Tree. Szypulatka słodka jest drzewem pochodzącym ze wschodniej Azji, które występuje w stanie naturalnym w Japonii, Chinach, Północnej i Południowej Korei, północnej części Tajlandii i w Wietnamie (1). Roślina preferuje jasne stanowiska, dobrze rozwija się nawet na wysokości ponad 2000 metrów nad poziomem morza. Jest szeroko uprawiana w Chinach, Japonii, w Korei, Indiach, Brazylii, na Kubie, w północnej Afryce, południowej części Europy. Świeże liście Hovenia dulcis Thunb. są powszechnie stosowane w Korei jako warzywo sezonowe, zaś owoce rośliny także w innych krajach jej pochodzenia je się na surowo lub po obróbce cieplnej. Wysuszone owoce mają wygląd rodzynek (1). Ponadto, w Japonii, Chinach i Korei ekstrakty z Hovenia dulcis są składnikiem suplementów diety i popularnych napojów orzeźwiających (2). Hovenia dulcis Thunb. jest natomiast mało znana w krajach europejskich (2).
Części rośliny Hovenia dulcis zawierają wiele związków biologicznie aktywnych. Są to między innymi saponiny triterpenowe (hodulozydy I-VI), liczne flawonoidy (np. howenodulinol, howenityna, dihydrokemferol, kwercetyna, dihydromirycetyna), alkaloidy, cukry (glukoza, fruktoza) (2, 3), kwasy organiczne (np. kwas ferulowy, wanilinowy) (1), terpeny oraz polisacharydy (3, 4). W owocach i liściach znajdują się również związki mineralne (potas, wapń, magnez, sód, mangan) oraz witaminy. Nasiona rośliny zawierają około 8% oleju, w którym obecne są wielonienasycone kwasy tłuszczowe (1).
Aktywność farmakologiczna
Hovenia dulcis Thunb.
Korzystne działanie ochronne na wątrobę
W medycynie tradycyjnej krajów azjatyckich Hovenia dulcis Thunb. ma długą historię stosowania jako środek pomocny w leczeniu chorób wątroby oraz zatrucia organizmu powodowanego nadmiernym spożyciem alkoholu (5). W Chinach Hovenia dulcis, obok wyciągu z korzeni kudzu (Radix Puerariae) i kwiatów kudzu (Flos Puerariae), to jeden z bardziej znanych surowców roślinnych wykorzystywanych w medycynie tradycyjnej do leczenia alkoholizmu (6). Znanych jest wiele badań naukowych opisujących hepatoochronną aktywność owoców lub ekstraktów z owoców Hovenia dulcis oraz ich korzystne działanie w przypadku zatrucia alkoholowego lub uszkodzeń wątroby powodowanych nadużywaniem alkoholu (5, 7-11). Należy jednak jasno zaznaczyć, że badania wymienione wyżej są badaniami in vitro lub z udziałem zwierząt laboratoryjnych.
Fang i wsp. (12) oceniali wpływ etanolowego ekstraktu z owoców Hovenia dulcis na mysim modelu ostrego zapalenia wątroby wywoływanym czterochlorkiem węgla (CCl4). CCl4 w ilości 0,1 ml/10 g masy ciała podawano myszom dwa razy w tyg. przez 9 tyg. Przez cały czas trwania eksperymentu myszom podawano także ekstrakt z owoców rośliny. Wyniki badań histologicznych wykazały, że podawanie ekstraktu z owoców Hovenia dulcis łagodziło proces włóknienia wątroby i obumierania komórek wątrobowych. Przewlekłe podawanie CCl4 powoduje u myszy uszkodzenie wątroby, które manifestuje się także zwiększoną ekspresją adenozylotransferazy metioninowej (MAT2A). Podawanie ekstraktu zmniejszało poziom ekspresji tego genu. Wykazano, że etanolowy ekstrakt z owoców Hovenia dulcis zmniejsza uszkodzenia wątroby u myszy powstałe na skutek podawania zwierzętom czterochlorku węgla (12).
Podobnie, Kim i wsp. (8) podjęli się oceny aktywności hepatoochronnej ekstraktu z Hovenia dulcis w przypadku ostrego oraz przewlekłego uszkodzenia wątroby wywołanego alkoholem u myszy lub CCl4 u szczurów. Myszom podawano ekstrakt z Hovenia dulcis w dawce 60 i 200 mg/kg per os przed podaniem i po podaniu alkoholu. Alkohol podawano zwierzętom w płynnej diecie przez 4 tyg. W przypadku szczurów otrzymywały one dootrzewnowo CCl4 w pojedynczej dawce (2 ml/kg w oleju z oliwek). Ekstrakt z Hovenia dulcis w ilości 30, 100 i 300 mg/kg podawano szczurom przed podaniem i po podaniu CCl4. Po zakończeniu doświadczenia dokonano pomiaru poziomu aminotransferazy asparaginianowej (AST) i aminotransferazy alaninowej (ALT) oraz gamma-glutamylotranspeptydazy (γ-GTP) w surowicy krwi zwierząt doświadczalnych. U szczurów obserwowano znaczące obniżenie poziomu enzymów wątrobowych w porównaniu z grupą kontrolną. Podobnie jak u szczurów, u myszy także wykazano zmniejszenie poziomu AST, ALT oraz γ-GTP w surowicy krwi w porównaniu do grupy kontrolnej zwierząt. Uzyskane wyniki badań sugerują, że ekstrakt z rośliny można uznać za potencjalny czynnik hepatoochronny. U zwierząt laboratoryjnych z uszkodzeniami wątroby powodowanymi przez alkohol oraz CCl4 ekstrakt z badanej rośliny wykazywał działanie ochronne na wątrobę.
W innym badaniu, przeprowadzonym przez Du i wsp. (11), także oceniano hepatoochronne właściwości ekstraktu z nasion Hovenia dulcis u myszy z ostrym uszkodzeniem wątroby spowodowanym przez podawanie alkoholu. Myszy podzielono na cztery grupy, każda z nich liczyła dziesięć osobników. Trzem grupom podawano dożołądkowo przez 4 dni odpowiednio 150, 300, 600 mg/kg/dzień ekstraktu, grupie kontrolnej podawano vehiculum. Alkohol 60% w ilości 10 ml/kg podano wszystkim osobnikom; wprowadzano go myszom sondą do żołądka po podaniu ostatniej dawki ekstraktu. Po 6 godz. od podania alkoholu przeprowadzano wybrane badania biochemiczne. Oceniano aktywność przeciwutleniającą i stopień peroksydacji lipidów oraz poziom enzymów: aminotransferazy asparaginianowej (AST) i aminotransferazy alaninowej (ALT) w surowicy krwi. Wykazano, że ekstrakt z nasion Hovenia dulcis w stężeniu 300 i 600 mg/kg obniżał poziom alkoholu we krwi myszy. Podawanie ekstraktu zmniejszało także w sposób zależny od stężenia poziom AST i ALT w surowicy krwi. Podanie wszystkich dawek ekstraktów wraz z alkoholem zwiększyło aktywność enzymów przeciwutleniających w wątrobie. Wyniki badań pozwalają na stwierdzenie, że ekstrakt z nasion rośliny jest potencjalnym czynnikiem hepatoochronnym w przypadku ostrego uszkodzenia wątroby na skutek spożywania alkoholu.
Dodatkowo, przeprowadzono badania toksyczności. Wyniki badań wykazały, że pojedyncza dawka ekstraktu z nasion rośliny (do 22 g/kg) nie jest letalna oraz nie powoduje żadnych oznak toksyczności u myszy podczas 14-dniowej obserwacji (12).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Lim TK. Edible medicinal and non-medicinal plants. Vol 5: Fruits. Springer Sci Business Media, Dordrecht 2013.
2. Hyun TK, Eom SH, Yu CY i wsp. Hovenia dulcis – an Asian traditional herb. Planta Med 2010; 76:943-9.
3. Xu BJ, Deng YQ, Lee JH i wsp. Chemical compositions of the genus Hovenia. Nat Prod Sci 2003; 9(3):143-53.
4. Kim YJ, Ryu SL, Shim JW i wsp. A pediatric case of toxic hepatitis induced by Hovenia dulcis. Pediatr Gastroenterol Hepatol Nutr 2012; 15(2):111-6.
5. An SW, Kim YG, Kim MH i wsp. Comparison of hepatic detoxification activity and reducing serum alcohol concentration of Hovenia dulcis Thunb. and Alnus japonica Steud. Korean J Med Crop Sci 1999; 7:263-8.
6. Xu BJ, Zheng YN, Sung CK. Natural medicines for alcoholism treatment: a review. Drug Alcohol Rev 2005; 24:525-36.
7. Kim MH, Chung YT, Lee JH i wsp. Hepatic detoxification activity and reduction of serum alcohol concentration of Hovenia dulcis Thunb. from Korea and China. Korean J Med Crop Sci 2000; 8:225-33.
8. Kim YS, Park J, Kwon Y i wsp. Hepatoprotective effects of Hovenia dulcis extracts on acute and chronic liver injuries induced by alcohol and carbon tetrachloride. Kor J Herb 2013; 28(4):25-32.
9. Cha BC, Lee EH, Lee E i wsp. Activity of glutathione S-transferase and effect of alcohol decomposition on the fruit of Hovenia dulcis Thunb. Yakhak Hoeji 2004; 48:213-7.
10. Na CS, Chung NC, Yang KH i wsp. Hepatoprotective and blood alcohol lowering effects of fruit peduncle extracts of Hovenia dulcis var. koreana in the in vitro animal models. Yakhak Hoeji 2004; 48:34-40.
11. Du J, He D, Sun LN i wsp. Semen Hoveniae extract protects against acute alcohol-induced liver injury in mice. Pharm Biol 2010; 48:953-8.
12. Fang HL, Lin HY, Chan MC i wsp. Treatment of chronic liver injuries in mice by oral administration of ethanolic extract of the fruit of Hovenia dulcis. Am J Chin Med 2007; 35(4):693-703.
13. Guo J, Meng Y, Zhao Y i wsp. Myricetin derived from Hovenia dulcis Thunb. ameliorates vascular endothelial dysfunction and liver injury in high choline-fed mice. Food Funct 2015; 6(5):1620-34.
14. Wang M, Zhu P, Jiang C i wsp. Preliminary characterization, antioxidant activity in vitro and hepatoprotective effect on acute alcohol-induced liver injury in mice of polysaccharides from the peduncles of Hovenia dulcis. Food Chem Toxicol 2012; 50(9):2964-70.
15. Gadelha APR, Vidal F, Castro TM i wsp. Susceptibility of Giardia lamblia to Hovenia dulcis extracts. Parasitol Res 2005; 97:399-407.
16. Cho JY, Moon JH, Park KH. Isolation and identification of 3-methoxy-4-hydroxybenzoic acid and 3-methoxy-4-hydroxycinnamic acid from hot water extracts of Hovenia dulcis Thunb. and confirmation of their antioxidative and antimicrobial activity. Korean J Food Sci Technol 2000; 32:1403-8.
17. Tensol Pinto J, Toledo de Oliveira T, Alvarenga LF i wsp. Pharmacological activity of the hydroalcoholic extracts from Hovenia dulcis Thun. fruit and the flavonoid dihydromyricetin during hypercholesterolemia induced in rats. Braz J Pharm Sci 2014; 50(4): 727-35.
18. Park JY, Moon JY, Park SD i wsp. Fruits extracts of Hovenia dulcis Thunb. suppresses lipopolysaccharide-stimulated inflammatory responses through nuclear factor-kappaB pathway in Raw 264.7 cells. Asian Pacific J Trop Med 2016; 9(4):357-65.
19. Li G, Min BS, Zheng C i wsp. Neuroprotective and free radical scavenging activities of phenolic compounds from Hovenia dulcis. Arch Pharm Res 2005; 28(7):804-9.
20. Kim HL, Sim JE, Choi HM i wsp. The AMPK pathway mediates an anti-adipogenic effect of fruits of Hovenia dulcis Thunb. Food Funct 2014; 5(11):961-8.
21. Bernardi F, Possa MG, Faccin M i wsp. Spontaneous poisoning by Hovenia dulcis in dairy cattle in Southwest Parana, Brazil. Trop Anim Health Prod 2016; 48(1):211-4.
22. Novel Food catalogue, http://ec.europa.eu/food/safety/novel_food/catalogue/search/public/index.cfm.
23. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2283 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie nowej żywności, zmieniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 258/97 Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie Komisji (WE) nr 1852/2001 (Dz. Urz. WE L 327 z 11.12.2015, str. 1).
