Allogeniczna transplantacja krwiotwórczych komórek macierzystych (ang. allogeneic hematopoietic stem cell transplantation – alloHSCT) to metoda dająca szansę na wyleczenie u pacjentów z chorobami rozrostowymi układu krwiotwórczego. Procedura ta może być przeprowadzona również w przypadku niezgodności grup krwi pomiędzy dawcą a biorcą, gdyż antygeny zgodności tkankowej są dziedziczone w sposób niezależny od antygenów grupowych erytrocytów. Obecnie niemal połowa wszystkich procedur przeszczepowych jest wykonywana w przypadku niezgodności grup krwi. Odmiennie wygląda to w przeszczepieniach narządów litych, gdzie zgodność grup krwi w parze dawca-biorca jest kluczową kwestią. Stwierdzono, że w przypadku niezgodności grup krwi częściej dochodzi do hemolizy, która objawia się natychmiast podczas przeszczepienia lub też dopiero podczas regeneracji układu krwiotwórczego, jak również częściej obserwuje się opóźnienie lub brak wszczepu linii erytroblastycznej. Powikłania hemolityczne znacznie częściej pojawić się mogą po przeszczepieniach krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku, co związane jest z zanieczyszczeniem materiału przeszczepowego przez erytrocyty i/lub osocze. Szacuje się, że w około 3-29% przypadków może wystąpić aplazja czystoczerwonokrwinkowa (ang. pure red cell aplasia – PRCA) (1-3).

Dostępne dane w piśmiennictwie nie wskazują w sposób jednoznaczny na niekorzystny wpływ niezgodności grup krwi na całkowite przeżycie biorców (ang. overall survival – OS) czy śmiertelność niezwiązaną z nawrotem (ang. non-relapse mortality – NRM), jak również rozwój choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi (ang. graft-versus-host disease – GVHD) oraz przeżycie wolne od choroby (ang. disease free survival – DFS) (1-4).

W celu monitorowania i/lub zapobieżenia wystąpieniu powyższych powikłań kluczowym wydaje się odpowiednie monitorowanie wszczepu linii erytroblastycznej we wczesnym okresie poprzeszczepowym u pacjentów przeszczepianych od dawców o innej grupie krwi. Wyróżnia się dużą i małą niezgodność grup krwi oraz tzw. dwukierunkową (ang. bidirectional). Duża niezgodność grup krwi, występująca w około 20-25% przypadków, ma miejsce, gdy na erytrocytach dawcy są obecne antygeny niewystępujące u biorcy, a pacjent posiada izohemaglutyniny skierowane przeciwko tym antygenom. Duża niezgodność występuje między dawcą grupy A, B lub AB oraz biorcą grupy 0. Gdy w materiale przeszczepowym obecne są krwinki czerwone, izohemaglutyniny biorcy mogą je związać, powodując gwałtowną hemolizę. Ponadto mogą też wpłynąć na opóźnienie wszczepienia linii erytroblastycznej lub rozwój aplazji czystoczerwonokrwinkowej, będącej wynikiem produkcji izohemaglutynin przez resztkowe limfocyty B i plazmocyty pacjenta.

O małej niezgodności grup krwi, która również stanowi około 20-25% przypadków, mówimy w sytuacji odwrotnej, tzn. gdy dawca posiada izohemaglutyniny skierowane przeciwko odpowiednim antygenom grupowym na erytrocytach pacjenta. Sytuacja taka występuje między dawcą grupy 0 a biorcą grupy A, B lub AB oraz między dawca grupy A lub B a biorcą grupy AB. Bierny transfer tych przeciwciał może skutkować ostrą hemolizą u chorego, zwłaszcza przy wysokim mianie przeciwciał u dawcy. Może również wystąpić opóźniona hemoliza jako skutek tzw. passenger lymphocyte syndrome, czyli zespołu limfocytów pasażerskich.

Możliwe jest też występowanie małej i dużej niezgodności grup krwi jednocześnie (gdy dawca ma grupę A, a biorca grupę B lub odwrotnie), czyli gdy zarówno dawca, jak i biorca posiadają przeciwciała skierowane przeciwko antygenom grupowym odpowiednio u dawcy/biorcy, jednak taka sytuacja ma miejsce jedynie w około 5% przypadków. Potencjalne powikłania są podobne jak opisane dla dużej i małej niezgodności grup krwi.

Uważa się, że niezgodność w zakresie czynnika Rh nie wpływa istotnie na przebieg okresu okołoprzeszczepowego u pacjenta.

Po około 3 miesiącach po przeszczepieniu chory powinien zmienić grupę krwi na grupę krwi dawcy. Największe ryzyko poważnych powikłań występuje w przypadku dużej niezgodności grup krwi i jest najwyższe we wczesnym okresie poprzeszczepowym, czyli do 3 miesięcy po transplantacji.

Praca prezentuje zastosowanie cytometrii przepływowej (ang. flow cytometry – FC) w celu określenia chimeryzmu erytrocytów po przeszczepieniu allogenicznych krwiotwórczych komórek macierzystych w przypadku niezgodności grup krwi pomiędzy dawcą i biorcą.

Grupę badaną stanowiło łącznie 65 dorosłych pacjentów poddanych allogenicznej transplantacji krwiotwórczych komórek macierzystych w Klinice Hematologii i Transplantacji Szpiku Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach w latach 2012-2014. Wskazaniami do procedury alloHSCT były ostra białaczka limfoblastyczna oraz ostra białaczka szpikowa i zespół mielodysplastyczny. Chorzy zostali poddani leczeniu kondycjonującemu mieloablacyjnemu (32 pacjentów) oraz niemieloablacyjnemu (33 osoby). Od dawcy rodzinnego komórki przyjęło 13 chorych, natomiast od dawcy niespokrewnionego – 52 pacjentów. Wśród grupy badanej 13 dawców wykazywało niezgodność antygenową bądź alleliczną z biorcą w zakresie antygenów HLA. Źródłem komórek macierzystych była krew obwodowa we wszystkich przypadkach. Wśród badanej grupy 15,6% (24 przypadki) stanowiły transplantacje z dużą niezgodnością grup krwi pomiędzy dawcą i biorcą, natomiast 5,85% (9 przypadków) pary biorca-dawca z dużą i małą niezgodnością grup krwi. U większości chorych (łącznie 38 chorych) stosowano standardowe leczenie immunosupresyjne (tj. metotreksat w dobie +1., +3. oraz +6. oraz cyklosporynę początkowo dożylnie, a następnie doustnie w dawkach modyfikowanych w zależności od stężenia leku we krwi). U pozostałych chorych w leczeniu immunosupresyjnym stosowano mykofenolan mofetilu od doby -1., również początkowo dożylnie, a następnie doustnie. W przypadku przeszczepień od dawców niespokrewnionych stosowano surowicę antylimfocytarną w dawce 15 mg/kg przez 3 kolejne dni poprzedzające transplantację lub surowicę antytymocytarną (Thymoglobuline) w dawce 7,5 mg/kg (u 4 chorych). Dodatkowo stosowano profilaktyczne leczenie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe oraz przeciwgrzybicze, a także wspomagające, w zależności od sytuacji klinicznej. W okresie regeneracji i w trakcie opieki ambulatoryjnej monitorowano też reaktywację wirusa CMV metodą PCR u pacjentów. Charakterystykę grupy badanej przedstawiono w tabeli 1.

Materiał stanowiła krew obwodowa pobrana do rutynowego oznaczenia morfologii krwi, w ilości od 100 do 250 μl. Badanie oceny chimeryzmu erytrocytów zostało przeprowadzone w dobie +30., a następnie 2, 3, 6, 9 i 12 miesięcy po alloHSCT w podgrupie chorych z dużą oraz małą i dużą niezgodnością grup krwi.