Na łagodne choroby proktologiczne cierpi znaczna część społeczeństwa. Pacjentami często są ludzie młodzi, w pełni aktywni zawodowo. Choroby proktologiczne dotyczą sfery intymnej, często mają charakter przewlekły i znacznie obniżają jakość życia pacjenta, mając też wpływ na jego psychikę. Mając na uwadze, że praca jest publikowana w czasopiśmie chirurgicznym, we wstępie autorzy omówią koncepcje opisujące związki między cechami temperamentu a stanem zdrowia jednostki oraz wyjaśnią podstawowe naukowe pojęcia psychologiczne, które zastosowano w badaniu, takie jak: reaktywność, regularność, perseweratywność, niedostymulowanie i przestymulowanie.

Koncepcjami, przy pomocy których wyjaśnia się związki między cechami temperamentu a stanem zdrowia jednostki, są Regulacyjna Teoria Temperamentu Jana Strelaua (1) i Transakcyjny Model Temperamentu Andrzeja Eliasza (2). Zarówno w jednej, jak i w drugiej koncepcji podkreśla się, że temperament jest elementem złożonego systemu regulacji stymulacji, a cechy temperamentu stanowią o wielkości zapotrzebowania na stymulację (aktywność) i możliwościach jej przetwarzania (reaktywność). Aktywność jest tendencją do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej i poszukiwania silnie stymulujących sytuacji. Można ją interpretować jako przejaw dużego zapotrzebowania na stymulację. Reaktywność oznacza tendencję do silnego reagowania na bodźce emocjonalne, czyli dużą pobudliwość emocjonalną i małą odporność emocjonalną. Jest to cecha stanowiąca o małych możliwościach radzenia sobie ze stymulacją, ponieważ często przyczynia się do powstawania ponadoptymalnego pobudzenia. W koncepcji Jana Strelaua podkreśla się, że na ogół wysokiej reaktywności towarzyszy duża perseweratywność. Perseweratywność to tendencja do długotrwałego przeżywania wcześniejszych doświadczeń (zwłaszcza silnie zabarwionych emocjonalnie) i nadmiernej koncentracji na przeszłości. Podobnie jak reaktywność emocjonalna, również perseweratywność ogranicza możliwości radzenia sobie ze stymulacją, ponieważ prowadzi do nadmiernego kumulowania się pobudzenia. Cechą, która może prowadzić do ograniczenia dopływu stymulacji, jest regularność. Jest to cecha, która wyraża się w skłonności jednostki do prowadzenia regularnego trybu życia, a tym samym przejawia się w unikaniu pobudzenia wynikającego ze zmienności wydarzeń. Można zatem sądzić, że jeśli silnej reaktywności emocjonalnej i dużej perseweratywności towarzyszą mała aktywność i duża regularność lub słabej reaktywności emocjonalnej i małej perseweratywności towarzyszą duża aktywność i mała regularność, mamy do czynienia ze zharmonizowaną strukturą temperamentu – zachowania osoby (jej aktywność i regularność) są dostosowane do posiadanych przez nią możliwości radzenia sobie ze stymulacją (wyznaczonych przez reaktywność emocjonalną i perseweratywność). W przeciwnym wypadku mamy do czynienia z niezharmonizowaną strukturą temperamentu – zachowania osoby prowadzą do przestymulowania (wykraczają poza posiadane możliwości przetwarzania stymulacji) lub skutkują niedostymulowaniem (wskutek niewykorzystywania posiadanych możliwości). W perspektywie długoterminowej dysocjacja cech temperamentu może prowadzić do następstw zdrowotnych (3). Stwierdzono na przykład, że struktura temperamentu z tendencją do przestymulowania może stanowić czynnik ryzyka w chorobie wieńcowej lub wrzodowej. Z drugiej jednak strony, można sądzić, że długotrwałe niekorzystne dla jednostki wydarzenia (np. choroba) mogą również warunkować zmiany w zakresie temperamentu. Dotyczy to zwłaszcza takich chorób, które mają szczególnie stresogenny charakter.

Do chorób takich można zaliczyć choroby proktologiczne, takie jak: choroba hemoroidalna, szczelina odbytu, przetoka czy ropień odbytu. Silny dyskomfort związany z tym rodzajem chorób wynika z doświadczenia silnego bólu, jaki im towarzyszy, z lękiem związanym z procesem leczenia i możliwymi komplikacjami (np. z nietrzymaniem stolca, a nawet niektórzy pacjenci myślą o stomii). Nie bez znaczenia jest też intymny charakter dolegliwości i ich niekorzystny wpływ na funkcjonowanie społeczne. Wielokrotnie zdarza się, że pacjent nie mówi o swoich dolegliwościach lekarzowi, a nawet rodzinie, wstydząc się do nich przyznać. Wszystkie te czynniki mogą być przyczyną silnego dyskomfortu psychicznego chorych i ich tendencji do izolacji. Potwierdza to szereg prac. Na przykład w grupie pacjentów z proktalgią i chronicznym bólem miednicy stwierdzono większą skłonność do depresji (4, 5). Badając pacjentów z problemami z defekacją i zaparciami, wykazano obecność czynnika psychologicznego aż u 65% chorych (6). Stwierdzono u nich takie zaburzenia psychologiczne, jak: zaburzenia jedzenia, ruminacja (uporczywe myśli), zespół bólowy, lęk-depresję, połączenie depresji z zespołem bólowym, połączenie zaburzeń jedzenia z lękiem-depresją i zespołem bólowym. W świetle dotychczasowych danych można sądzić, że zaburzenia psychiczne zarówno zwiększają ryzyko wystąpienia chorób proktologicznych, jak i wtórnie nasilają się pod wpływem stresu związanego z chorobą. Świadomość istnienia czynnika psychologicznego jest tym ważniejsza, że ma on także znaczenie dla przebiegu leczenia, co potwierdziło wielu badaczy (7-9). Stosując techniki relaksacyjne (głównie oparte na słuchaniu muzyki) u pacjentów z operacjami koloproktologicznymi, zaobserwowano korzystny wpływ tych technik na takie parametry, jak poziom bólu po operacji i jakość snu (10).

Choć w piśmiennictwie można znaleźć publikacje (11) dotyczące oceny psychologicznej pacjentów z czynnościowymi chorobami jelit, bardzo niewiele jest prac odnoszących się do łagodnych chorób proktologicznych. Zaprezentowane poniżej badania miały na celu wzbogacenie charakterystyki psychologicznej grupy pacjentów z łagodnymi chorobami proktologicznymi.

Celem badań było określenie cech temperamentu osób chorujących na łagodne choroby proktologiczne oraz ocena, które z tych cech są czynnikami prognostycznymi częstości występowania symptomów depresyjnych.

Zbadano 50 hospitalizowanych pacjentów chorujących na łagodne choroby proktologiczne, w tym 25 mężczyzn i 25 kobiet. Badani byli w wieku od 19 do 56 lat (M = 34,64; SD = 7,83). Ponadto zbadano porównawczą grupę osób zdrowych, 25 mężczyzn i 25 kobiet w wieku od 23 do 56 lat (M = 34,86; SD = 9,92). Badania były prowadzone imiennie. Osoby badane poinformowano o celu badań, dobrowolności udziału oraz o sposobie wykorzystania wyników badań.