Stan pobudzenia emocjonalnego, będący pochodną aktywności ośrodkowego układu nerwowego, endokrynnego i współczulnego, wpływa na zwiększenie percepcji dolegliwości bólowych. Ważnymi częściami leczenia są eliminacja zaskoczenia, niejasności i uspokojenie pacjenta. W kolonoskopii powyższy problem nabiera szczególnego znaczenia. Pacjenci poddawani kolonoskopii zwykle pojawiają się w szpitalu rano w dniu zabiegu, pozostają bez premedykacji i po zebraniu wywiadu chorobowego i krótkiej rozmowie wprowadzającej zostają poddani kolonoskopii. Kilka godzin później zostają wypisani do domu. Aktualną metodę kolonoskopii cechuje wykorzystywanie giętkiej aparatury, która oparta jest na elastycznych włóknach szklanych jako podstawowym elemencie optycznym. Zapewnia to praktycznie pełne pole obserwacji, a także znacząco podnosi komfort badania endoskopowego i zmniejsza ryzyko komplikacji związanych z badaniem. Analgosedację można zdefiniować jako tłumienie poziomu świadomości wywołane podaniem leku lub leków anestetycznych. Wyniki ostatnio przeprowadzonych badań ankietowych pokazują, że większość zabiegów kolonoskopii jest obecnie wykonywana z zastosowaniem analgosedacji (1-3). Leki anestetyczne używane w analgosedacji do endoskopii różnią się w zależności od ośrodka klinicznego, niektórzy używają jednego leku, inni łączą leki analgetyczne z lekami anestetycznymi. Kolonoskopię najczęściej wykonuje się w ułożeniu na lewym boku. W trakcie badania pozycja może być zmieniona na ułożenie na plecach, a nawet na prawym boku. Kolonoskopia i sigmoidoskopia są najbardziej miarodajnymi metodami w diagnostyce chorób okrężnicy i odbytnicy. Wskazania do wykonania kolonoskopii przedstawia tabela 1. Podawanie leków analgetycznych i anestetycznych zwiększa tolerancję pacjentów na dyskomfort i ból, co poprawia wyniki diagnostycznych i leczniczych zabiegów endoskopowych (4). Właściwa analgosedacja zapewnia komfort pacjentowi i umożliwia współpracę z endoskopistą, jak również zachowanie odruchów obronnych z dróg oddechowych i stabilny stan oddechu spontanicznego pacjenta. Taki stopień analgosedacji został zdefiniowany przez Amerykańskie Towarzystwo Anestezjologów (The American Society of Anesthesiologists – ASA) jako sedacja umiarkowana (5) (tab. 2). Leki analgetyczne o działaniu ośrodkowym i leki anestetyczne tłumią czynność ośrodkowego układu nerwowego w zależności od podanej dawki leku, to jednak występuje osobnicza wrażliwość na różne leki, dlatego stopień analgosedacji może ulec szybkim zmianom i oscylować od minimalnej sedacji do znieczulenia ogólnego. Niezamierzony, zbyt głęboki stopień analgosedacji może upośledzać czynność układu oddechowego i układu krążenia, co może zagrażać bezpieczeństwu niektórych pacjentów. Częstość groźnych powikłań krążeniowo-oddechowych podczas analgosedacji do zabiegów endoskopowych określana jest na 0,54% (6), śmiertelność z tego powodu na 0,05% (7). Pacjenci planowani do zabiegów endoskopowych z użyciem analgosedacji powinni zostać dokładnie ocenieni, a ocena powinna uwzględnić wywiad chorobowy i obecny stan kliniczny. Monitorując pacjenta podczas analgosedacji do kolonoskopii, należy zwracać uwagę na stan niestabilności oddychania i niestabilności układu sercowo-naczyniowego.

Każdy pacjent powinien być wstępnie poddany badaniu podmiotowemu i przedmiotowemu w celu ustalenia wskazań i wykluczenia ewentualnych przeciwwskazań do kolonoskopii. Kolonoskopia wymaga odpowiedniego przygotowania i związanego z tym oczyszczenia przewodu pokarmowego lub wstrzymania się od przyjmowania posiłków, co jest istotne u chorych na cukrzycę, u chorych z niewydolnością krążenia i niewydolnością nerek, gdzie może być wskazana modyfikacja zaleceń. Wszyscy pacjenci powinni zostać poinformowani o korzyściach i ryzyku wynikającym z proponowanego zabiegu, wyrazić ustną i pisemną zgodę na jego przeprowadzenie oraz otrzymać informację o zasadach przygotowania do badania. Z powodu tego, że wiele leków anestetycznych używanych do analgosedacji posiada wąski margines bezpieczeństwa, pacjenci często różnie reagują na takie same dawki leków anestetycznych, co wymaga wzmożonej czujności podczas oceny stanu ogólnego pacjenta przed kolonoskopią z użyciem analgosedacji.

Przygotowanie pacjenta do sedacji i znieczulenia ogólnego oraz stopień ryzyka znieczulenia ogólnego ocenia lekarz anestezjolog. Pacjentów obciążonych chorobami współistniejącymi należy ocenić odpowiednio wcześnie. Badanie podmiotowe powinno wykluczyć lub określić występowanie: istotnej choroby serca i płuc, bezdechów sennych czy chrapania, trudnej intubacji w przeszłości, padaczki czy innego schorzenia neurologicznego, wcześniejszych działań ubocznych sedacji i znieczulenia ogólnego, obecnie przyjmowanych leków, uczulenia na leki i pokarm, nadużywania alkoholu i substancji psychoaktywnych, ostatniego posiłku w okresie przed 6 godzinami i ostatniego wypicia klarownego płynu przed 2 godzinami, nudności i wymiotów sugerujących możliwość zwiększonego ryzyka aspiracji. Badanie przedmiotowe powinno: określić stan przytomności, określić czynności życiowe i ciężar ciała, osłuchać serce i płuca, ocenić drożność dróg oddechowych, ocenić występowanie otyłości, określić występowanie płynu puchlinowego, niedrożności przewodu pokarmowego i powiększenia obwodu brzucha, które zwiększają ryzyko aspiracji treści pokarmowej do dróg oddechowych. Po zebraniu wywiadu i wykonaniu badania fizykalnego pacjenta należy sklasyfikować w skali ASA, a wynik klasyfikacji odnotować w karcie znieczulenia. Szczególnej uwagi wymagają pacjenci: z klasyfikacją ASA III i powyżej, zaklasyfikowani do skali III i IV według Mallampatiego, z wystąpieniem działań ubocznych podczas sedacji w wywiadzie, z nieadekwatną sedacją przy użyciu standardowych dawek leków uspokajających, z trudną intubacją w wywiadzie, nadużywający alkoholu i substancji psychoaktywnych, z bezdechami sennymi, do zabiegów endoskopowych ze wskazań nagłych, jeśli planowany zabieg endoskopowy jest wyjątkowo trudny technicznie i długotrwały.

Pacjenci przyjmujący kwas acetylosalicylowy w ramach profilaktyki pierwotnej incydentów sercowo-naczyniowych powinni odstawić lek 5-7 dni przed zabiegiem. W przypadku prewencji wtórnej zaleca się odstawienie kwasu acetylosalicylowego 5-7 dni, a klopidogrelu i tiklopidyny 7-10 dni przed procedurą. W tej grupie pacjentów należy rozważyć czasowe leczenie heparyną drobnocząsteczkową. Jeżeli pacjent wymaga podwójnej terapii przeciwpłytkowej, sposób przygotowania do zabiegu należy uzgodnić z kardiologiem. Leczenie acenokumarolem i warfaryną należy przerwać 4-5 dni przed zabiegiem i stosować heparynę (8, 9).