Jama ustna jest kluczowym odcinkiem przewodu pokarmowego. Zdrowa jama ustna zapewnia prawidłowe funkcjonowanie wszystkich jego elementów oraz całego organizmu. Główną rolę w zachowaniu homeostazy jamy ustnej odgrywa ślina. Składa się ona z matrycy nieorganicznej, która umożliwia utrzymanie odpowiedniego poziomu pH poprzez sprzężenie czynności buforowej (pH 6,8-7,2), oraz frakcji organicznej odpowiedzialnej m.in. za jej właściwości reologiczne, takie jak gęstość, lepkość czy napięcie powierzchniowe. Kluczową i szeroką grupę składników śliny stanowią polipeptydy i białka. Wśród nich warto wymienić m.in. enzymy trawiące: ptialina (amylaza ślinowa) oraz maltaza, których zadaniem jest wstępna hydroliza cukrów. Za właściwą obróbkę pokarmów i uformowanie pełnowartościowego kęsa pokarmowego odpowiadają mucyny oraz białka bogate w prolinę. Poza tym, niektóre mucyny, głównie o niskiej masie cząsteczkowej, odpowiadają za aglutynację komórek bakteryjnych. Główną funkcją mucyn o wysokiej masie cząsteczkowej jest utrzymanie odpowiedniego nawilżenia błony śluzowej jamy ustnej, co ma znaczenie podczas prawidłowego funkcjonowania aparatu mowy oraz w procesie odczuwania smaku. Poza frakcją mucyn małocząsteczkowych za aktywność przeciwdrobnoustrojową odpowiedzialne są laktoferryna i lizozym. Laktoferryna posiada wysokie powinowactwo do jonów żelaza. Wychwyt i zmniejszenie poziomu jonów żelaza w środowisku jamy ustnej prowadzi do zahamowania niekontrolowanego rozwoju drobnoustrojów. Lizozym natomiast posiada właściwości hydrolityczne względem ścian komórkowych bakterii Gram(+), odpowiedzialnych za rozwój próchnicy (1-5).

Celem pracy było przedstawienie stanowiska grupy roboczej ds. zapobiegania próchnicy w populacji osób dorosłych Polskiego Oddziału Sojuszu dla Przyszłości Wolnej od Próchnicy (ACFF) dotyczącego roli śliny u osób dorosłych w aspekcie kserostomii i kontroli procesu próchnicowego.

Dokonano przeglądu badań naukowych oraz zespołów ekspertów oceniających związek między czynnikami występującymi w ślinie a występowaniem choroby próchnicowej u osób dorosłych. Przeglądu piśmiennictwa dokonali członkowie grupy roboczej ds. zapobiegania próchnicy w populacji osób dorosłych Polskiego Oddziału ACFF. Służył on podsumowaniu aktualnej wiedzy na temat zaburzeń wydzielania śliny oraz jej roli w kontroli procesu próchnicowego. Na podstawie analizy wyników badań i wytycznych opracowano pierwszą wersję zasad postępowania u pacjentów dotkniętych problemem kserostomii. Przygotowany dokument został zaakceptowany przez zespół ekspertów w czasie spotkania w dniach 12-13 maja 2017 roku. Jego aktualizacja planowana jest nie później niż po 5 latach od publikacji obecnych zaleceń.

Posiadając wiedzę na temat składu i funkcji śliny przedstawioną we wstępie oraz złożoności procesów zachodzących w jamie ustnej, nie ma wątpliwości, że zaburzenia jej wydzielania związane z wiekiem mogą doprowadzić do szeregu postępujących po sobie zmian patologicznych. Jednym z poważnych zaburzeń wydzielania śliny jest kserostomia. Każda sytuacja, w której równowaga pomiędzy wydzielaniem śliny a zapotrzebowaniem na nią jest zachwiana, może stanowić problem kliniczny i być źródłem dolegliwości dla pacjenta.

Kserostomię możemy podzielić na prawdziwą oraz rzekomą. Kserostomia prawdziwa jest wywołana zaburzeniami wydzielania śliny na poziomie morfologiczno-tkankowym. Kserostomia rzekoma (objawowa) spotykana jest u pacjentów odczuwających subiektywną suchość i pieczenie błony śluzowej przy prawidłowej czynności sekrecyjnej ślinianek (6-10).