W pierwszym artykule z cyklu poświęconego temu tematowi przedstawiona zostanie epidemiologia, przyczyny, próby podziału i objawy. W następnych kolejno: diagnostyka, leczenie oraz podsumowanie, wraz z zaleceniami postępowania dla lekarzy pierwszego kontaktu.

Według definicji International Continence Society (ICS) za nietrzymanie moczu uważa się niekontrolowane oddawanie moczu sprawiające problemy natury higienicznej i socjalnej.

Powszechne jest przekonanie, że problem ten dotyczy głównie osób starszych i jest konsekwencją starzenia się. Nie jest to do końca prawdą. Dolegliwość ta występuje również u osób młodych, zarówno kobiet jak i mężczyzn.

Jest to problem „wstydliwy” i mija zwykle kilka lat od pojawienia się pierwszych objawów do zgłoszenia tego lekarzowi. Nadal niestety zdarza się, że lekarz bagatelizuje sprawę. Ostatnio jednak, dzięki wielu artykułom w prasie, zarówno fachowej jak i popularnej, wyraźnie wzrasta świadomość zarówno pacjentów jak i lekarzy. Pojawiły się też nowe możliwości leczenia farmakologicznego i inne metody leczenia zachowawczego.

W Polsce nie przeprowadzano dokładnych badań dotyczących częstości występowania nietrzymania moczu. Można przyjąć, że dałyby one podobne wyniki do rejestrowanych w krajach wysoko rozwiniętych. Omawiany problem dotyczy tam średnio około 10% całej populacji. W grupie kobiet po trzydziestce odsetek ten wzrasta do 30%, a po pięćdziesiątce - do prawie 60% . W Stanach Zjednoczonych uważa się, że jest to wręcz problem epidemiczny.

Nietrzymanie moczu może bardzo komplikować życie, prowadząc do zmniejszenia aktywności zawodowej, zaburzeń emocjonalnych, unikania kontaktów osobistych i narastania poczucia izolacji. Tym bardziej więc nie można tego bagatelizować.

Aby leczenie było skuteczne należy najpierw określić przyczynę gubienia moczu.

Nie ma jednej przyczyny i - co więcej - przyczyn może być kilka jednocześnie. Nietrzymanie moczu może występować w chorobach urologicznych, ginekologicznych, neurologicznych, internistycznych, po urazach, w chorobach nowotworowych i przy wadach wrodzonych. Dokładne omówienie wszystkich przyczyn zajęłoby zbyt dużo miejsca.

W celu uproszczenia zagadnienia, Komitet Standaryzacji przy ICS opracował podział nietrzymania moczu niezależny od etiologii, uwzględniający jedynie rodzaj nieprawidłowości w czynności dolnych dróg moczowych. Właśnie od określenia tych nieprawidłowości uzależnione jest leczenie. Podział ten przedstawia się następująco:

I. wysiłkowe nietrzymanie moczu (stress incontinence),

II. nietrzymanie z parcia (urge incontinence),

III. nietrzymanie z przepełnienia (overflow incontinence),

IV. odruchowe nietrzymanie (reflex incontinence).

Wysiłkowe nietrzymanie moczu (WNM) uwidocznia się w chwili wzrostu ciśnienia śródbrzusznego (kaszel, dźwiganie, gwałtowne ruchy). U kobiet jest najczęściej wynikiem obniżenia szyi pęcherza i cewki proksymalnej, w wyniku czego zaburzona zostaje transmisja ciśnień śródbrzusznych. Drugą przyczyną może być uszkodzenie cewkowego mechanizmu zwieraczowego (intrinsic sphincter deficiency - ISD). Ostatnio zwraca się szczególną uwagę w diagnostyce na określenie czy mamy do czynienia z obniżeniem, ISD, czy też z postacią mieszaną, ponieważ warunkuje to rodzaj zabiegu operacyjnego.

Generalnie przyczyną WNM jest osłabienie mięśni dna miednicy i obniżenie narządów miednicy małej. Może być to spowodowane licznymi porodami, niedoborami hormonalnymi, ciężką pracą fizyczną, skłonnościami genetycznymi, częstym kaszlem. Zwrócono uwagę, że objawy WNM mają obecnie również młode kobiety, które nie rodziły. Tłumaczy się to ich uczęszczaniem na siłownię a także paleniem papierosów.

U mężczyzn wysiłkowe nietrzymanie moczu występuje najczęściej po zabiegach prostatektomii w wyniku uszkodzenia zwieracza cewki, lub tylko po usunięciu bardzo dużego gruczołu krokowego bez uszkodzenia zwieracza. W tym drugim przypadku bardzo dobre efekty daje leczenie zachowawcze w postaci ćwiczeń biofeedback i elektrostymulacji mięśni dna miednicy.

Nietrzymanie moczu z parcia jest wynikiem spontanicznych, niezależnych od woli skurczów wypieracza, co określa się mianem niestabilności pęcherza. Przyczyny niestabilności mogą być różne. Najczęściej mamy do czynienia z postacią idiopatyczną ale niestabilność może występować w czasie infekcji dróg moczowych, w przeszkodzie w odpływie moczu, po zabiegach w miednicy małej, w wyniku niedotlenienia, w guzach pęcherza. Może być również postać psychogenna.