Paweł Tuchendler1, Zygmunt Zdrojewicz2
Dieta w chorobach tarczycy
Diet in the diseases of the thyroid
1Oddział Chirurgii Onkologicznej II, Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu
2Katedra i Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Leczenia Izotopami, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Summary
The thyroid gland is an odd gland located in the neck, in her anterior lower part. Its operation is controlled on the basis of negative feedback by the hypothalamic-pituitary. Thyroid gland produces a number of substances among which the most important are triiodothyronine, thyroxine and calcitonin. The thyroid gland produces hormones responsible for the metabolism of the body and regulates the calcium-phosphate. The most common thyroid disease should hypothyroidism and hyperthyroidism. Hypothyroidism results from insufficient supply of iodine in food or improper metabolism which leads to a decrease in production of thyroid hormones. The main cause of hyperthyroidism is Graves and Basedow disease. In both cases, therapeutic treatment includes diet correctly matched to the disease. The diet of patients with hypothyroidism is very important supply of vitamins and trace elements having effect on the symptoms resulting from the underlying disease. In patients with hyperthyroidism should pay attention to the increased energy system and on this basis, the correct selection of the energy value of food. Diet plays an important function in the therapeutic and should be introduced as part of a multi-therapy. Nutritionists have a ready menu to facilitate adherence by patients.
The part of the diet was introduced in the article in the treatment of the diseases of the thyroid.
Wstęp
Gruczoł tarczowy, tarczyca (łac. glandula thyroidea) jest nieparzystym gruczołem zlokalizowanym w przednio-dolnej części szyi. Zbudowana jest z dwóch płatów połączonych ze sobą cieśnią (niekiedy nazywaną węziną). Sporadycznie w budowie anatomicznej występuje trzeci płat, tzw. piramidowy. Bezpośrednio w sąsiedztwie płatów tarczycy zlokalizowane są znacznie mniejsze przytarczyce. Jej masa jest osobniczo zmienna i waha się w granicach 30-60 g (1). U kobiet waga gruczołu jest ściśle związana z fazą cyklu miesięcznego. Tarczyca należy do gruczołów wydzielania wewnętrznego i poprzez produkowane hormony –trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) i kalcytoninę – odpowiada u człowieka za metabolizm oraz gospodarkę wapniowo-fosforanową (2). Unaczynienie w głównej mierze pochodzi od tętnicy tarczowej górnej i dolnej, a spływ prowadzi jednoimiennymi naczyniami żylnymi.
Funkcja tarczycy
Funkcja tarczycy jest kontrolowana poprzez oś podwzgórze-przysadka na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego – dotyczy to trójjodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4). Wydzielanie kalcytoniny jest zależne jedynie od poziomu wapnia w surowicy krwi. Hormony wydzielne przez gruczoł tarczowy są niezbędne w funkcjonowaniu organizmu i pełnią w nim wiele istotnych funkcji. Do ich produkcji konieczny jest jod pozyskiwany przez organizm z pokarmem oraz aminokwasy. W okresie dojrzewania stymulują prawidłowy wzost oraz rozwój organizmu, natomiast u osobników dorosłych odpowiadają za tempo przemiany materii oraz funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, układu krwionośnego oraz termogenezę.
Najczęstsze choroby tarczycy
Schorzenia związane z tym gruczołem stanowią dość poważny problem epidemiologiczny. Szacuje się, że dotyczą one około 7-9% populacji do 60. roku życia i 10-12% po 60. roku życia (3). Zdecydowanie częściej występują u kobiet. Ze względu na stężenie hormonów produkowanych przez tarczycę możemy rozróżnić nadczynność oraz niedoczynność tego gruczołu. Choroby te mają różne podłoże, wśród których istotną rolę odgrywają dieta (niedoczynność) oraz zbyt wysokie stężenie lub nieprawidłowy metabolizm obwodowy horomonów przez nią produkowanych (nadczynność).
Niedoczynność tarczycy
Choroba ta spowodowana jest przez niskie stężenie hormonów produkowanych przez tarczycę lub ich nieprawidłowy metabolizm w organizmie. Jeżeli niedobór w produkcji hormonów wynika z uszkodzenia samej tarczycy, mówimy o pierwotnej niedoczynności. Jeżeli przyczyną są zaburzenia stymulacji ze strony przysadki, mamy wtedy do czynienia z niedoczynnością wtórną. Czasami rozróżnia się też zaburzenie wynikające z niedostatecznej stymulacji przez podwzgórze – mówimy wtedy o niedoczynności trzeciorzędowej (4).
Główne przyczyny niedoczynności pierwotnej:
– choroba Hashimoto, czyli przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. Dochodzi wtedy do aktywacji przeciwciał przeciwko enzymom występującym w tarczycy,
– częściowe bądź całkowite wycięcie tarczycy,
– uszkodzenia gruczołu tarczowego w wyniku radioterapii z powodu choroby nowotworowej w zakresie głowy i szyi,
– inne zapalenia tarczycy,
– niedobór jodu w diecie.
Główne przyczyny niedoczynności wtórnej:
– uszkodzenia przysadki wynikające z urazu lub nowotworu tej części mózgu,
– sarkoidoza (5).
Rozpoznanie
W celu stwierdzenia niedoczynności tarczycy należy w pierwszej kolejności oznaczyć stężenie TSH (hormon tyreotropowy), który jest produkowany przez przedni płat przysadki mózgowej. W przypadku gdy jego stężenie jest zbyt wysokie, konieczne jest zbadanie stężenia tyroksyny (badamy jego wolną formę – FT4). Jeżeli podwyższonemu stężeniu TSH towarzyszy niskie stężenie FT4, możemy wówczas rozpoznać niedoczynność pierwotną. W diagnozowaniu istotną rolę odgrywa badanie USG. Umożliwia ono ocenę wielkości oraz echogeniczności narządu, co jest niezwykle pomocne w rozpoznaniu choroby Hashimoto. Z chorobą tą wiąże się obecność immunoglobulin przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) lub przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG). Wysoki poziom anty-TPO w korelacji z obrazem USG świadczy o chorobie na tle autoimmunologicznym (choroba Hashimoto) (6).
Leczenie
Nieleczona niedoczynność tarczycy prowadzi do szeregu zaburzeń, wśród których najważniejsze to: ospałość, zaparcia, wypadanie włosów, zaburzenia miesiączkowania, spowolnienie przemiany materii, co prowadzi do wzrostu masy ciała. Częstym objawem są również obrzęki. U niektórych pacjentów choroba pojawia się pod postacią stanów depresyjnych. Leczenie w dużej mierze jest farmakologiczne i polega na suplementacji brakujących hormonów, jednak istotną częścią postępowania terapeutycznego jest dieta (7). Przede wszystkim należy zadbać o wysoki poziom jodu dostarczanego do organizmu. Potrzebujemy około 160 μg. Najlepszym jego źródłem sa ryby, w szczególności:
– dorsz (około 100 μg/100 g),
– łosoś (około 50 μg/100 g),
– makrela (około 45 μg/100 g) (8).
Należy pamiętać, że w wielu krajach joduje się sól kuchenną lub suplementuje się produkty żywnościowe, żeby dostarczyć ten specyficzny pierwiastek do ustroju. Dobrym wyborem będą też wody mineralne, w których obecny jest jod – warto sprawdzić na etykiecie! W krajach skandynawskich jod jest często dodawany do pieczywa, żeby zapobiegać jego niedoborom już od najmłodszych lat (dlatego młodzież, szczególnie płci żeńskiej, nie ma tzw. wola prostego). Poziom tego pierwiastka w organizmie reguluje się także, dodając go do pasz dla zwierząt.
Przy niedoczynności tarczycy powinno się zwracać uwagę na ilość białka w diecie. Dobrze, aby pokrywało 15-20% zapotrzebowania na energię. Jego zwiększona ilość działa katabolicznie oraz powoduje zakwaszenie organizmu. Doskonałymi źródłami białka są: chude mięso drobiowe oraz wołowe, jajka, ryby czy wreszcie jogurty i przetwory mleczne (pod warunkiem, że pacjent nie ma nietolerancji laktozy) (9). Naturalne probiotyki znajdujące się w kiszonkach pomogą wzmocnić florę bakteryjną jelit. Szacuje się, że około 80% wszystkich komórek odpornościowych organizmu znajduje się właśnie w jelitach i to one regulują odpowiedź immunologiczną (10).
Błonnik pokarmowy niezbędny będzie do walki z zaparaciami. Produkty szczególnie bogate w błonnik to warzywa oraz produkty zbożowe (otręby zbożowe, kasze, niełuskany ryż), a także nasiona roślin strączkowych (11).
Witamina A – doskonałym jej źródłem są jaja i nabiał oraz tran rybi, podroby. Odpowiada ona za kondycję włosów oraz skóry oraz reguluje wzrost i regenerację komórek, co ma niebagatelne znaczenie przy spowolnionym metabolizmie (12).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Bochenek A, Reicher M: Anatomia człowieka. Tom III. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2007: 185.
2. Ganong WF: Fizjologia. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2009: 313.
3. Belowski J: Endokrynologia. Poradnik dla pacjentów. Choroby tarczycy w skrócie. www.endokrynologia.net.
4. Szczeklik A (red.): Choroby wewnętrzne. Tomy I, II. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2006.
5. Królicki L: Choroby tarczycy – kompendium. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2008.
6. Miśkiewicz P, Bednarczuk T: Niedoczynność tarczycy. Medycyna Praktyczna, Kraków 2012.
7. Ruchała M: Choroba Hashimoto i niedoczynność tarczycy. Leczenie. Medycyna Praktyczna, Kraków 2015.
8. Czajka I: Dieta w niedoczynności tarczycy: przykładowy jadłospis. http://m.poradnikzdrowie.pl/diety/lecznicze/dieta-w-niedoczynnosci-tarczycy-przykladowy-jadlospis_35610.html.
9. Mackawy AM, Al-Ayed BM, Al-Rashidi BM: Vitamin D deficiency and its association with thyroid disease. Int J Health Sci (Qassim) 2013; 7(3): 267-275.
10. Maroszczyk M: Kiszonki to najlepszy probiotyk. http://www.poradnikzdrowie.pl/zywienie/zasady-zywienia/kiszonki-to-najlepszy-probiotyk_38994.html.
11. Mazgaj K: Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy. 26/09/2014. https://dietetycy.org.pl/zalecenia-dietetyczne-niedoczynnosci-tarczycy/.
12. Gmiński J: Skrypt do biochemii dla studentów Wydziału Lekarskiego. Katowice 2003.
13. Koyyalamudi SR, Jeong SC, Cho KY, Pang G: Vitamin B12 is the active corrinoid produced in cultivated white button mushrooms (Agaricus bisporus). J Agric Food Chem 2009; 57(14): 6327-6333.
14. Douglas RM, Hemilä H, Chalker E, Treacy B: Vitamin C for preventing and treating the common cold. Cochrane Database Syst Rev 2004; (4): CD000980.
15. Webb AR: Who, what, where and when-influences on cutaneous vitamin D synthesis. Prog Biophys Mol Biol 2006; 92(1): 17-25.
16. Kunachowicz H, Nadolna I, Przygoda B et al.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2005.
17. Sato Y, Kanoko T, Satoh K, Iwamoto J: Menatetrenone and vitamin D2 with calcium supplements prevent nonvertebral fracture in elderly women with Alzheimer’s disease. Bone 2005; 36(1): 61-68.
18. Rigotti A: Absorption, transport, and tissue delivery of vitamin E. Mol Aspects Med 2007; 28(5-6): 423-436.
19. Murray R, Granner D, Mayes P, Rodwell V: Biochemia Harpera. Wyd. III. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 1995.
20. Sheftel AD, Mason AB, Ponka P: The long history of iron in the Universe and in health and disease. Biochim Biophys Acta 2012; 1820: 161-187.
21. Biggs M, McVicar J, Flowerdew B: Wielka księga warzyw, ziół i owoców. Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2007: 174-175.
22. Rayman MP: The importance of selenium to human health. Lancet 2000; 356: 233-241.
23. Kuczyńska J, Biziuk M: Biochemia selenu i jego monitoring w materiałach biologicznego pochodzenia ludzkiego. Ecological Chemistry and Engineering 2007; 14: 47-64.
24. Gibel J: Co jeść przy niedoczynności tarczycy? megamocni.pl, 2015.
25. Jarosz M, Stolińska H, Wolańska D: Instytut Żywności i Żywienia zaleca: Żywienie w niedoczynności tarczycy. Porady lekarzy i dietetyków. Wyd. III. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2015.
26. Miśkiewicz P, Bednarczuk T: Nadczynność tarczycy. http://www.mp.pl/pacjent/choroby/78398,nadczynnosc-tarczycy.
27. Szymczak J: Zapalenia tarczycy. [W:] Milewicz A (red.): Endokrynologia na co dzień. Akademia Medyczna, Wrocław 2003.
28. Jastrzębska H: Pułapki leczenia chorób tarczycy. Materiały Zjazdowe, III Ogólnopolska Konferencja Pułapki Codziennej Praktyki Lekarskiej, Poznań 23-24.10.2015.
