Depresja, oprócz otępienia, zaliczana jest do najczęstszych zaburzeń psychicznych w wieku podeszłym, stanowiąc istotny problem kliniczny i społeczny. Szacuje się, że cierpi na nią 15-30% seniorów po 65. r.ż. W przebiegu chorób somatycznych częstość zespołów depresyjnych wzrasta nawet do 45% (1, 2). Dane epidemiologiczne dotyczące oceny częstości występowania depresji w wieku starszym jednak są niepełne z powodu braku ścisłych kryteriów diagnostycznych, często atypowych objawów i przebiegu oraz znacznie częstszego niż w wieku dorosłym występowania depresji podprogowych (depresji maskowanych, depresji poronnych, subdepresji). Konsekwencją nietypowego obrazu klinicznego jest fakt, że u 30% chorych w wieku starszym depresja pozostaje nierozpoznana lub jest niewłaściwie rozpoznana, co powoduje często zaniechanie leczenia lub prowadzenie terapii w zupełnie nieodpowiednim kierunku. W okresie starości szczególnie często dochodzi do współwystępowania wielu czynników o niekorzystnym wpływie na przebieg zaburzenia depresyjnego (3, 4).

Wśród wielu przyczyn tej choroby, takich jak: czynniki genetyczne, płeć, stan cywilny, przyjmowanie wielu leków, przewlekłe zaburzenia snu, brak wsparcia społecznego, wymienia się także negatywne wydarzenia życiowe, wywołujące duży stres, m.in. osamotnienie po stracie partnera życiowego, syndrom &bdquop;opuszczonego gniazda&rdquop;, poczucie nieprzydatności po przejściu na emeryturę czy też cierpienie z powodu przewlekłych chorób, ograniczających często sprawność i aktywność, problemy finansowe, zmiana miejsca zamieszkania lub warunków mieszkaniowych (5). Depresja jest jednym z wielkich problemów geriatrycznych. W sposób znaczący niekorzystnie wpływa na funkcjonowanie seniorów w środowisku domowym, powodując pogorszenie jakości życia, a w związku z ryzykiem śmierci samobójczej zwiększa śmiertelność w populacji osób starszych (6).

Określenie związku sprawności funkcjonalnej oraz negatywnych wydarzeń życiowych z ryzykiem depresji wśród osób po 65. roku życia.

Badania przeprowadzono wśród 120 osób starszych mieszkających w środowisku domowym w okresie od marca do kwietnia 2015 roku na terenie województw lubelskiego i mazowieckiego. Udział w badaniach był dobrowolny i anonimowy, zgodny z wytycznymi obowiązującymi w Deklaracji Helsińskiej.

Do oceny natężenia symptomów depresji wśród badanych wykorzystano Geriatryczną Skalę Oceny Depresji (ang. Geriatric Depression Scale – GDS) według Yesavage. Kwestionariusz jest prostym, diagnostycznym narzędziem przesiewowym umożliwiającym dokonywanie oceny natężenia symptomów depresji u osób w starszym wieku. W pracy zastosowano wersję 15 pytań z dwiema możliwościami odpowiedzi do wyboru (tak/nie). Wynik 0-5 pkt oceniany jest jako stan bez objawów depresji, 6-10 pkt oznacza umiarkowane natężenie symptomów depresji, 11-15 pkt – wysokie natężenie symptomów depresji (depresja ciężka). Wynik skali nie jest równoznaczny z rozpoznaniem depresji, jest on raczej wskazówką diagnostyczną i wskazaniem do bardziej szczegółowej diagnozy klinicznej (7).

Do analizy sprawności w zakresie podstawowych czynności życia codziennego zastosowano skalę Katza (ang. Activities of Daily Living – ADL). Obejmuje ona ocenę sprawności (&bdquop;samodzielny&rdquop;/&bdquop;niesamodzielny&rdquop;) w obszarze 6 czynności: kąpiel, ubieranie się i rozbieranie, jedzenie, korzystanie z toalety, wstawanie i kładzenie do łóżka, kontrolowane wydalanie moczu i stolca. Wynik 0-2 pkt interpretowany jest jako znaczne upośledzenie sprawności w czynnościach dnia codziennego, 3-4 pkt – umiarkowane upośledzenie sprawności, a 5-6 pkt – jako sprawność (8). Do oceny sprawności w zakresie złożonych czynności życiowych zastosowano skalę instrumentalnych czynności życia codziennego Lawtona (ang. Instrumental Activities of Daily Living – IADL), takich jak: korzystanie z telefonu, dotarcie do miejsca poza odległość spaceru, robienie zakupów, przygotowywanie posiłku, wykonywanie prac domowych, majsterkowanie, przygotowywanie i przyjmowanie leków oraz gospodarowanie pieniędzmi. Występowały trzy możliwe odpowiedzi charakteryzujące zdolność do wykonania czynności: &bdquop;bez pomocy&rdquop; – 3 punkty, &bdquop;z pomocą&rdquop; – 2 punkty oraz &bdquop;nie jest w stanie&rdquop; – 1 punkt. Maksymalna liczba punktów, którą można było uzyskać, to 24 (7, 8). Skala IADL użyta przez autorów została skategoryzowana według Fillenbaum i Smyer (9). Wyniki IADL podzielono na trzy kategorie: &bdquop;poważnie zależny&rdquop;, &bdquop;umiarkowanie zależny&rdquop;, &bdquop;prawie niezależny&rdquop;, odpowiednio w przedziałach 24-18, 17-10, 9-0 punktów.

Analizę otrzymanych danych przeprowadzono wybranymi metodami statystycznymi przy użyciu programu Statistica 9.1 (StatSoft, Polska). Wyniki przedstawiono w postaci liczności i odsetków. Weryfikacji różnic między zmiennymi jakościowymi dokonano przy użyciu testu niezależności χ². Jako poziom istotności przyjęto wartości p < 0,05. Jeśli otrzymany wniosek przyjęto z prawdopodobieństwem p < 0,05, istotne różnice oznaczono (*). Jeżeli nastąpiło to z prawdopodobieństwem p < 0,01, różnice uznano za bardziej istotne i oznaczono (**). Natomiast jeżeli p < 0,001, różnice były wysoce istotne i oznaczono je przez (***).

W badaniu wzięło udział 120 osób, w tym 49% w okresie wczesnej starości (65.-74. r.ż.) i 51% w okresie późnej starości (75 i więcej lat). Ponad połowa ankietowanych była w stanie wolnym (55%), pozostałe 45% pozostawało w związku. Najwięcej badanych posiadało wykształcenie podstawowe – 54%, następnie średnie – 34% i wyższe 12%. W grupie badanych 48% mieszkało w domu rodzinnym z rodziną, a 52% w domu rodzinnym samotnie. Najwięcej osób (59%) deklarowało swoją sytuację materialną jako przeciętną, 36% uznało ją jako zadowalającą, a 5% określiło swoją sytuację materialną jako złą. Wśród badanych 40% stwierdza, iż cierpi na przewlekłe dolegliwości bólowe, aż 45% ankietowanych ma problemy ze snem, 24% seniorów potwierdza, iż chorowali na depresję bądź chorował ktoś z najbliższej rodziny.

W badanej grupie respondentów według skali GDS u 83% ankietowanych nie stwierdzono występowania symptomów depresji, u 14% badanych występowały objawy umiarkowanej depresji, ryzyko ciężkiej depresji stwierdzono u 3% seniorów (ryc. 1).

Sprawność funkcjonalna jest jednym z głównych wyznaczników jakości życia osób starszych, obniżenie jej może być czynnikiem ryzyka depresji. Niniejsze badania potwierdzają, iż objawy depresji umiarkowanej częściej dotyczyły osób poważnie i umiarkowanie niesprawnych (po 50%) w porównaniu do osób sprawnych (7%) zarówno w zakresie podstawowych czynności dnia codziennego (ADL), jak i w przypadku instrumentalnych czynności dnia codziennego (IADL) (p < 0,001). Objawy depresji umiarkowanej częściej dotyczyły osób poważnie zależnych (33%) i umiarkowanie niezależnych (27%) niż osób niezależnych (7%). Natężenie symptomów ciężkiej depresji związane było z poważnym uzależnieniem w zakresie IADL (tab. 1).