Pochrzyn (Dioscorea spp.), zwany także yam, to rodzaj bulwiastych pnączy, w skład którego wchodzi około 600 gatunków. Siedem do dziesięciu gatunków jest uprawianych w Azji, Afryce oraz Ameryce Południowej, gdzie dzięki jadalnym bulwom stanowią ważne źródło pożywienia. Dwa z nich, pochrzyn skrzydlaty (Dioscorea alata) oraz Dioscorea cayenensis, pełnią kluczową rolę w diecie ponad 100 milionów osób. Pochrzyn znalazł zastosowanie nie tylko jako środek spożywczy, jest on wykorzystywany także w medycynie naturalnej oraz jako źródło prekursorów steroidowych. Diosgenina, zaliczana do saponin steroidowych, obecna w bulwach oraz kłączach niektórych gatunków Dioscorea spp., jest wykorzystywana w przemyśle farmaceutycznym do produkcji związków steroidowych będących pochodnymi pregnenolonu (1, 2). Pochrzyn cebulowy (Dioscorea bulbifera) zawiera diterpenoidy, glikozydy, steroidy, saponiny steroidowe oraz sapogeniny. Od czasów starożytnych tradycyjna medycyna chińska, indyjska oraz afrykańska wykorzystują antynowotworowe, antyoksydacyjne, przeciwzapalne oraz przeciwbólowe właściwości bulw i kłączy tej rośliny do leczenia wielu chorób. Rdzenni mieszkańcy Afryki stosują ją do terapii zapalenia spojówek, biegunek oraz czerwonki bakteryjnej. Z pokruszonych bulw tworzy się olej nakładany na poparzenia, zranienia i owrzodzenia. W Chinach oraz Indiach stosowany jest do leczenia wola tarczycy, infekcji gardła oraz u chorych na raka żołądka i odbytu. Suszone bulwy są wykorzystywane przeciw czyrakom, ropniom, a także w zatruciach. Ponadto, badania naukowe donoszą o jego działaniu przeciwglikemicznym oraz zmniejszającym poziom lipidów we krwi (3, 4). Celem pracy jest przedstawienie właściwości prozdrowotnych pochrzynu.

Do najpoważniejszych chorób cywilizacyjnych należy aktualnie cukrzyca. Według danych WHO rozpowszechnienie cukrzycy podwoiło swoją wartość od 1980 roku, a do roku 2030 stanie się siódmą przyczyną śmierci na świecie (5, 6). Jako schorzenie endokrynologiczno-metaboliczne, posiadające wiele powikłań odległych w czasie, musi być kompleksowo monitorowane i leczone. Poza leczeniem farmakologicznym właściwa dieta stanowi nieodzowny element kontroli poziomu glukozy we krwi. Nieustannie prowadzone są badania mające na celu wprowadzenie naturalnych i bezpiecznych substancji o działaniu hipoglikemizującym. Światowa Organizacja Zdrowia podchodzi z dużą aprobatą do medycyny naturalnej, jako swoistego uzupełnienia terapii i propaguje rozwój badań w tym kierunku (7). Jednym z najpoważniejszych powikłań związanych z cukrzycą jest poposiłkowa hiperglikemia (PPHG). Komplikacja ta może być kontrolowana dzięki wielu substancjom chemicznym, m.in. inhibitorom glukozydazy i inhibitorom α-amylazy. Oba związki znacząco obniżają PPHG.

Pochrzyn cebulowy (Dioscorea bulbifera) jest rośliną z długoletnią tradycją stosowania w medycynie chińskiej do leczenia zaburzeń metabolicznych, zwłaszcza cukrzycy (8). Jednym ze składników aktywnych zawartych w bulwach pochrzynu cebulowego jest diosgenina. Substancja ta należy do naturalnie występujących sterydowych sapogenin i wykorzystywana jest w przemyśle farmaceutycznym do syntezy leków steroidowych. Podczas ostatnich dwóch dekad prowadzono badania przedkliniczne, mające na celu zrozumienie mechanizmów korzystnego działania diosgeniny w chorobach metabolicznych, takich jak: hipercholesterolemia, cukrzyca, otyłość (9). Praktycznie rzecz biorąc, diosgenina może być używana w leczeniu cukrzycy dzięki kontrolowaniu równowagi glukozy, przez pobudzanie różnicowania komórek tłuszczowych oraz niwelowanie w nich stanu zapalnego. Wobec tego, substancja ta może być niezwykle użyteczna w polepszaniu kondycji pacjenta w zaburzeniach gospodarki cukrowo-lipidowej związanych z otyłością. W kolejnych badaniach zaobserwowano, że diosgenina pozwala na redukcję triglicerydów i wykazuje dobroczynne działanie w kontroli dyslipidemii związanych z cukrzycą (10, 11). Istnieje kilka eksperymentalnych prac dotyczących korzystnego działania diosgeniny na gospodarkę lipidową ustroju. W eksperymencie przeprowadzonym na szczurach, poddanych działaniu diosgeniny, zauważono istotny spadek cholesterolu LDL w grupie szczurów ze zwiększonym jego poziomem oraz brak działania na lipidogram w grupie szczurów zdrowych. Dodatkowo, diosgenina hamuje absorbcję cholesterolu i jego wychwyt przez wątrobę, co prowadzi do zmniejszonej jego akumulacji w wątrobie (9, 12). Niewątpliwie zwracającymi uwagę są badania prowadzone przez Ghosh i wsp. W swojej publikacji zaprezentowali wyniki badań potwierdzające działanie Dioscorea bulbifera w praktyce i biologiczne właściwości diosgeniny jako inhibitorów trzustkowej α-amylazy i α-glukozydazy. Badanie wykazało, że diosgenina wchodzi w interakcję z dwoma centrami aktywnymi (Asp352 i Glu411) α-glukozydazy, co wpływa na nią hamująco i potwierdza jej rolę w redukcji wysokiego poziomu glukozy. Jest to pierwsza relacja podkreślająca naukowe i racjonalne przesłanki w zastosowaniu tego związku jako nowatorskiego leku w cukrzycy typu 2 (13).

Istnieją również inne eksperymenty dowodzące dobroczynnego działania Dioscorea bulbifera na gospodarkę lipidowo-węglowodanową (8), jednakże w celu całkowitego zrozumienia mechanizmów prowadzących do prozdrowotnego efektu niezbędne są dalsze badania w tym zakresie.