W ostatnich latach powszechnym zjawiskiem stało się stosowanie nowych substancji psychoaktywnych (NSP) podawanych w iniekcjach. Ponieważ przyjmowanie narkotyków w postaci iniekcji stanowi główny czynnik ryzyka przenoszenia wirusa HIV i wirusa zapalenia wątroby, zmiany w tej populacji mogą mieć wpływ na rozpowszechnienie tych dwóch chorób przenoszonych drogą krwi. Niniejsze badanie ankietowe przeprowadzono w ramach niskoprogowych programów obejmujących badania przesiewowe w kierunku zakażenia HCV, HIV i kiły, co umożliwiło dotarcie do populacji osób dożylnie przyjmujących środki odurzające (ang. people who inject drugs – PWID), w innych okolicznościach &bdquop;niewidocznej&rdquop; dla systemu opieki zdrowotnej. Miało ono na celu zbadanie związanych z iniekcjami oraz seksualnych zachowań ryzykownych w tej grupie. Analizę oparto na danych zgromadzonych na Węgrzech w ramach programów wymiany igieł i strzykawek (ang. needle and syringe programmes – NSP) oraz programów pomocy potrzebującym, realizowanych w okresie od lipca do listopada 2015 roku. Wypełnianie ankiet odbywało się w ramach szybkich badań przesiewowych w kierunku wirusów HIV i HCV oraz interwencji poradniczej. Interwencję prowadzono na miejscu, w czterech miastach na terenie Węgier i kierowano ją do dwóch populacji ryzyka: populacji PWID oraz pracowników seksualnych.

Znaczny odsetek uczestników szybkiej interwencji nigdy nie uczestniczył w badaniu w kierunku zakażenia HIV (44,2%) lub HCV (37%). Częstość występowania HIV i kiły wśród uczestników była niska, podczas gdy częstość występowania HCV była alarmująco wysoka: 47,7% (n = 94) uczestników badania uzyskało dodatni wynik testu. Odnotowano istotne różnice między miastami (test chi-kwadrat = 27,798; p = 0,000): najwyższą częstość występowania odnotowano w Budapeszcie, przy czym 64,5% uczestników miało dodatni wynik w kierunku wirusa HCV. Wydaje się, że stosowanie NSP w postaci iniekcji jest samo w sobie czynnikiem ryzyka. Częstość występowania zakażenia HCV była znacznie wyższa w populacji użytkowników iniekcyjnych NSP niż u osób wstrzykujących klasyczne substancje (odpowiednio 66,7 i 37,5%; test chi-kwadrat = 8,750; p = 0,003). Najwyższą częstość występowania zakażenia HCV zaobserwowano w populacji użytkowników NSP w postaci iniekcji w Budapeszcie (79,7%). Stwierdzono, że zaangażowanie w więcej rodzajów udostępniania sprzętu do iniekcji zwiększało prawdopodobieństwo zakażenia (test chi-kwadrat = 12,844; p = 0,005). Częstość występowania zakażenia HCV wśród osób przejawiających 1-2 ryzykowne zachowania związane z iniekcjami była poniżej średniej, natomiast w przypadku uczestników deklarujących praktykowanie co najmniej 3 rodzajów udostępniania sprzętu częstość ta była wyższa. Dane wskazują na istnienie związku między liczbą zachowań ryzykownych a liczbą osób, którym dana osoba udostępnia sprzęt do iniekcji (test chi-kwadrat = 16,1; p = 0,003). Większa liczba zgłoszonych zachowań ryzykownych przekładała się na większą liczbę osób udostępniających sprzęt do iniekcji.

Zgodnie z przedstawionymi wynikami Budapeszt charakteryzuje się intensywnym środowiskiem ryzyka; zamieszkałe tu osoby z populacji PWID są obarczone większym ryzykiem zakażenia HCV. Najczęstsze zachowania ryzykowne w zakresie dzielenia się sprzętem iniekcyjnym były związane ze wstrzyknięciami grupowymi i niedostateczną ilością strzykawek: 46% uczestników badania dzieliło się z przyjacielem wodą, 45% igłą oraz 45% rozpuszczoną substancją. Udostępnianie sprzętu co najmniej 3 osobom zgłosiło 34% uczestników badania. Społeczny aspekt ryzyka związanego z iniekcjami jest znany w literaturze od dziesięcioleci; najczęściej praktykowane zachowania ryzykowne związane z udostępnianiem sprzętu do iniekcji, z których wszystkie wiążą się z procesem przygotowania narkotyku, wskazują na uwarunkowania społeczne (takie jak wstrzykiwanie grupowe oraz wspólne wstrzykiwanie). Ograniczony dostęp do programów wymiany igieł i strzykawek przy niedawnym wzroście częstości występowania zakażenia HCV w węgierskiej populacji osób przyjmujących narkotyki drogą iniekcji (ang. injection drug user – IDU) oraz w połączeniu z praktykami dzielenia się sprzętem iniekcyjnym może prowadzić do poważnego problemu zdrowia publicznego. Z uwagi na obecność wirusa HIV w omawianej populacji, jak również częste praktykowanie udostępniania sprzętu iniekcyjnego i ponownego używania igieł istotne wydaje się zwiększenie skali interwencji prowadzonych w ramach redukcji szkód, takich jak programy wymiany igieł i strzykawek, oraz zapewnienie dostępu do badań w kierunku zakażenia HCV i poradnictwa wraz z odpowiednim dostępem do leczenia w populacji PWID.

W ostatnich latach powszechnym zjawiskiem stało się stosowanie nowych substancji psychoaktywnych (NSP) podawanych dożylnie. Celem przedstawionej pracy była analiza zachowań ryzykownych związanych ze stosowaniem NSP w kontekście chorób zakaźnych. Badanie ankietowe przeprowadzono w ramach niskoprogowych programów obejmujących badania przesiewowe w kierunku zakażenia HCV, HIV i kiły, co umożliwiło dotarcie do populacji osób dożylnie przyjmujących środki odurzające (ang. people who inject drugs – PWID), w innych okolicznościach &bdquop;niewidocznej&rdquop; dla systemu opieki zdrowotnej. Miało ono na celu zbadanie związanych z wstrzykiwaniem oraz seksualnych zachowań ryzykownych w tej grupie.

Przyjmowanie narkotyków w postaci iniekcji jest głównym czynnikiem ryzyka przenoszenia wirusa HIV i wirusa zapalenia wątroby (HCV) (1, 2). Istnieją istotne dowody potwierdzające skuteczność interwencji prowadzonych w ramach redukcji ryzyka, takich jak programy wymiany igieł i strzykawek, w zakresie ograniczania przenoszenia wirusów HIV i HCV wśród osób należących do populacji PWID (2-7). Niemniej jednak dostępne dowody naukowe wskazują, iż w przypadku zakażeń HCV istnieje potrzeba włączenia innych interwencji skierowanych do osób z populacji PWID, takich jak leczenie substytucyjne osób uzależnionych od opiatów (3, 7) oraz badania w kierunku zakażeń wirusami HIV i HCV (8). Nie można przecenić znaczenia interwencji złożonych, takich jak integracja programów wymiany igieł, leczenia farmakologicznego, leczenia przeciwwirusowego oraz innych interwencji prowadzonych w ramach redukcji szkód, jako skutecznych strategii zwalczania epidemii zakażeń HIV i HCV w populacji PWID (5, 6, 9-11). Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podkreśla znaczenie programów wymiany igieł i strzykawek (12) jako jednego ze źródeł pozyskania sterylnych igieł i strzykawek, nie tylko pod względem roli tych programów w zapobieganiu chorobom zakaźnym związanym ze stosowaniem narkotyków, ale również w kontekście zapewnienia ważnych punktów kontaktu i dostępu do służby zdrowia. Wspólne wytyczne Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) oraz Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA) dotyczące zapobiegania i zwalczania chorób zakaźnych w populacji PWID (8) także podkreślają znaczenie programów wymiany igieł i strzykawek, jak również badań w kierunku zakażeń HIV i HCV, wymieniając te działania wśród siedmiu kluczowych interwencji mających na celu skuteczną prewencję chorób przenoszonych przez krew. Zatem nasuwa się wniosek, iż programy wymiany igieł i strzykawek oraz zapewnienie dostępu do badań w kierunku zakażeń HIV i HCV stanowią kluczowe elementy skutecznej strategii zapobiegania tym zakażeniom (13).

W ostatnich latach populacja PWID była świadkiem istotnych zmian na Węgrzech (14-17). Przed pojawieniem się nowych substancji psychoaktywnych (NSP) w 2010 roku znaczna większość osób z tej społeczności stosowała heroinę i amfetaminę. Od tego czasu NSP zdominowały rynek narkotyków przyjmowanych drogą iniekcji na Węgrzech (15-21). Po wprowadzeniu nowych substancji psychoaktywnych na węgierski rynek narkotykowy w pierwszej kolejności odnotowano spadek odsetka użytkowników heroiny, a następnie stopniowe wypieranie amfetaminy przez te substancje. W 2009 roku odsetek osób z węgierskiej populacji PWID wstrzykujących amfetaminę lub heroinę wynosił 95%, natomiast w roku 2015 – jedynie 13% (22-27). Niestety, podczas gdy NSP stały się najbardziej powszechnymi substancjami stosowanymi w postaci iniekcji, wydatki publiczne związane z narkotykami uległy znacznemu zmniejszeniu. Ograniczenie finansowania miało poważne konsekwencje dla prowadzonych na Węgrzech programów wymiany igieł i strzykawek (z uwagi na wysoki koszt sprzętu iniekcyjnego niezbędnego do prowadzenia tych akcji). W konsekwencji liczba strzykawek do wymiany przypadająca na jednego użytkownika oraz dostępnych akcesoriów iniekcyjnych została ograniczona. Oprócz ograniczeń w zakresie dostępności sprzętu iniekcyjnego doszło również do skrócenia godzin otwarcia placówek, a w niektórych przypadkach do redukcji personelu. Ponieważ nowe substancje psychoaktywne są wstrzykiwane częściej niż tradycyjne narkotyki (10-15 razy na dobę), nastąpiło znaczne zmniejszenie pokrycia finansowego wymiany igieł i strzykawek na Węgrzech (18). W tym okresie nastąpił znaczny wzrost związanego z iniekcjami ryzyka dla zdrowia. Węgierskie Narodowe Centrum Epidemiologiczne bada częstość występowania zakażenia HIV i HCV w populacji PWID od 2006 roku. Wyniki badania seropowalencji wykazały, że w latach 2011-2014 częstość występowania HCV uległa podwojeniu. W roku 2014 częstość występowania zakażenia HCV szacowano na 48,5% w kraju (wzrost z 24,1% w 2011 roku) oraz 60,8% w stolicy (wzrost z 34,2% w 2011 roku) (23-27).

Celem przedstawionej pracy była analiza zachowań ryzykownych związanych ze stosowaniem NSP w kontekście chorób zakaźnych.

Przedstawioną poniżej analizę oparto na danych zgromadzonych w ramach programów wymiany igieł i strzykawek oraz programów pomocy potrzebującym, realizowanych na Węgrzech w okresie od lipca do listopada 2015 roku. Wypełnianie ankiet odbywało się w ramach szybkich badań przesiewowych w kierunku wirusów HIV i HCV oraz interwencji poradniczej. Interwencję prowadzono na miejscu w czterech miastach na terenie Węgier (Budapeszt: n = 96, 47,8%; Miszkolc: n = 49, 24,4%; Pecz: n = 26, 12,9%; Segedyn: n = 30, 14,9%) i skierowano ją do dwóch populacji ryzyka: populacji PWID oraz pracowników seksualnych. Personel odpowiedzialny za prowadzenie badań przesiewowych i poradnictwo zapewniał pomoc przy wypełnianiu ankiety każdemu z uczestników. Podstawowym celem ankiety było ułatwienie prowadzenia poradnictwa poprzez zapewnienie pytań dotyczących ryzykownych zachowań. Zagrożenia wynikające z dożylnego stosowania NSP oceniano z zastosowaniem kwestionariusza dotyczącego ryzyka związanego z iniekcjami dostępnego w Banku Instrumentów Oceny EMCDDA (http://www.emcdda.europa.eu/html.cfm/index4386EN.html). Chociaż sama interwencja nie została zaprojektowana jako badanie naukowe, gromadzenie danych odbywało się w sposób analogiczny do metody dostępu uprzywilejowanego (ang. privileged access interviewer method) (28).