Profilaktyka z ekonomicznego punktu widzenia należy do najskuteczniejszych i najbardziej korzystnych metod zwalczania chorób. Rola i ranga profilaktyki jest znana powszechnie, nie podąża jednak za nią odpowiednia praktyka.

Od dawna wiadomo, że w zapobieganiu wielu chorobom podstawową rolę odgrywa prawidłowe żywienie. Już w roku 1785 nakładem Komisji Edukacji Narodowej ukazało się (przetłumaczone z języka francuskiego) dzieło „Przepisy dyetetyczne czyli reguły zachowania się w czerstwym zdrowiu i przedłużenia życia”. W przedmowie do tego dzieła czytamy: Część ta sztuki lekarskiej, która sposoby ustrzeżenia się chorób podaje, jest to bez wątpienia nauka najszacowniejsza i najważniejsza dla wszystkich ziemi mieszkańców, a bardzo mało znana... Dowodem tego są jedni w samym kwiecie młodości z oczu naszych porwani, drudzy okropnie w samych mdłościach i niejakim konaniu życie pędzący, przeto iż reguł dyetetycznych do swej konstytucji i temperamentu stosownych nie trzymali się.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że Komisja Edukacji Narodowej składała się z wybitnie oświeconych umysłów decydując się na publikację owego dzieła, które do dziś nic nie straciło na aktualności.

Współczesna kardiologia odnotowała w nieodległej przeszłości bardzo optymistyczny przykład zmniejszenia zapadalności na choroby układu krążenia.

W latach 1970-90 w Stanach Zjednoczonych oraz w Północnej Karelii (Finlandia) zmalało występowanie chorób układu krążenia o około 20%, a było to głównie spowodowane zmianami stylu życia. Trzy główne filary tych zmian stylu życia to: zaprzestanie palenia papierosów, właściwe odżywianie się oraz aktywność fizyczna. Są to jednocześnie trzy główne, poddające się kontroli, czynniki ryzyka choroby wieńcowej, zawału serca oraz udaru mózgu.

Prognoza sporządzona przez ekspertów Harvard School of Public Health w Bostonie (na potrzeby Światowej Organizacji Zdrowia) przewiduje, że w roku 2020 najczęstszą przyczyną chorób i zgonów w skali całej kuli ziemskiej będzie choroba wieńcowa. Zważywszy na fakt, że widoczne efekty postępowania profilaktycznego występują po 10-20 latach, prognoza ta wskazuje, gdzie powinny być skierowane najbardziej energiczne działania. Kierunek ten to zwalczanie czynników ryzyka choroby wieńcowej, zawału serca oraz udaru mózgu. Z powodu tych chorób w roku 1990 na całym świecie zmarło 10,7 mln ludzi!

Największy sukces profilaktyczny można odnieść, gdy postępowanie profilaktyczne jest skierowane do młodych osób o wysokim poziomie ryzyka choroby wieńcowej, zawału serca oraz udaru mózgu. Tak więc pierwszym krokiem w prawidłowo prowadzonej profilaktyce powinno być wyszukanie osób o wysokim ryzyku. W obecnie obowiązującym w naszym kraju systemie ochrony zdrowia jest to zadanie dla lekarzy rodzinnych. Dość powszechnie dostępna „Karta oceny ryzyka wieńcowego” powinna być na wyposażeniu każdego gabinetu lekarza rodzinnego, na równi z aparatem do mierzenia ciśnienia krwi czy stetoskopem. Z wielką satysfakcją przeczytałam w Journal of the American College of Cardiology (1999, 33, 1136), w artykule pt. „Badanie potomstwa społeczności Framingham: komentarz” następujące stwierdzenie: ...historia choroby każdego pacjenta powinna zawierać wyrażone liczbowo ryzyko choroby wieńcowej. Pozwalałoby to na wdrażanie właściwych strategii postępowania zapobiegawczego w zależności od potrzeb pacjenta. Uzasadnione jest oczekiwanie, iż w przyszłości szacowanie ryzyka będzie bardziej precyzyjne i użyteczne.

Ponieważ styl życia kształtuje się w dzieciństwie oraz wieku młodzieńczym, najbardziej uzasadnione byłoby skierowanie intensywnej edukacji prozdrowotnej do młodego pokolenia. Nawyki takie jak palenie papierosów, dieta bogatotłuszczowa, ograniczona aktywność ruchowa początkami sięgają zwykle dzieciństwa i młodości, a ich skutkiem jest zawał serca lub udar mózgu w wieku dojrzałym. Negatywne skutki stylu życia dotykają w zbliżonym stopniu, choć w nieco różnym wieku, zarówno mężczyzn, jak i kobiety. Jedynie śmiertelne wypadki drogowe dotyczą 3-krotnie częściej mężczyzn w wieku 15-34 lat.

Naukowe opracowanie mechanizmów psychologicznych, socjologicznych oraz kulturowych, które warunkują przyjęcie zdrowego stylu życia byłoby podstawą skuteczniejszej profilaktyki oraz promocji zdrowia. Duże znaczenie miałoby również ustalenie roli czynnika ekonomicznego. Osoby gorzej sytuowane ekonomicznie zwykle częściej zapadają na choroby układu krążenia oraz udary mózgu. Różnica w długości życia wynikająca z przynależności do różnych klas ekonomicznych może sięgać kilku lat. Opracowanie właściwych metod przekazu informacji o zachowaniach prozdrowotnych powinno mieć na celu ich przyswojenie, zrozumienie oraz wdrożenie do praktyki dnia codziennego przez osoby wymagające zmiany stylu życia. Właściwa polityka informacyjna może być realizowana przez specjalne kampanie informacyjne o sposobach zachowania zdrowia, programy edukacyjne dla pacjentów, programy skierowane do grup społecznych bardziej zagrożonych chorobami cywilizacyjnymi, promowanie racjonalnego stosowania leków, zalecanie ograniczenia spożywania alkoholu oraz propagowanie aktywności fizycznej.