Rozwój osobniczy podzielony jest na okresy życia, które u każdego występują w tej samej kolejności, lecz w różnym wieku i mają zróżnicowany czas trwania. Ponieważ procesy rozwojowe i ewolucyjne charakteryzują się ciągłością, podział ich na okresy i wyznaczenie granic jest arbitralne, zaś kryteria podziału są niejednoznaczne (1-5).

Podział ontogenezy na okresy rozwojowe według Malinowskiego przedstawia tabela 1.

Okres wczesnodziecięcy rozpoczyna się opanowaniem lokomocji dwunożnej, a kończy się rozpoczęciem wyrzynania się zębów stałych (druga dentycja). Ponieważ różnice w wyglądzie i w procesach wzrastania między dziewczynkami i chłopcami są wówczas niewielkie, dlatego nazywamy go okresem neutralnego dzieciństwa. W tym czasie roczny maksymalny przyrost masy ciała wynosi ok. 2,5 kg, a wysokości 8 cm. Na wiek 5-6 lat przypada „przedszkolny skok rozwojowy”, w którym te przyrosty są najwyższe. W okresie przedszkolnym w sumie przyrost masy ciała osiąga 10 kg, a wysokości 26-27 cm. Od 4. do 6. roku życia kształtują się łuki sklepienia stóp i zanika fizjologiczne płaskostopie, jak również ulegają przyspieszeniu procesy mineralizacji kości. Dojrzewa ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy i intensywnie rozwijają się układ mięśniowy i sprawność fizyczna. Nadal nie jest zakończona mielinizacja włókien nerwowych, co cechuje się małą precyzją ruchów manualnych. Dlatego dzieci w wieku przedszkolnym mają problem z opanowaniem umiejętności pisania. Występuje u nich tzw. głód ruchu, charakteryzujący się dużym zapotrzebowaniem na ruch, który jest im niezbędny dla harmonijnego rozwoju psychicznego, fizycznego i społecznego. Okres „głodu ruchowego” trwa przez cały wiek wczesnoszkolny. Ruchy dziecka są płynne i harmonijne, a równowaga – swobodna. Mimo to wytrzymałość w tym okresie jest niewielka, zwłaszcza w utrzymaniu długo jednej pozycji lub wykonywaniu jednostronnych ruchów (2-7).

Początkiem okresu późnodziecięcego jest rozpoczęcie drugiej dentycji, a końcem osiągnięcie biologicznej dojrzałości organizmu. Wyróżniamy dwa podokresy: wczesnoszkolny i pokwitania. Granicą tych podokresów jest faza prepubertalna, czyli przygotowawcza do pokwitania, która zaczyna się około 8.-9. roku życia i trwa 2-3 lata. Podokres wczesnoszkolny charakteryzuje się wolnym przyrostem rocznym masy do 3,5 kg i wysokości ciała do 5,5 cm. Jest to okres najmniejszego tempa wzrastania, tzw. wyciszenie przed okresem dojrzewania. Zmieniają się proporcje ciała poprzez wydłużanie się kończyn dolnych i stóp, zmniejszenie przyrostu obwodu głowy, spłaszczeniu ulega klatka piersiowa, a kifoza piersiowa może się pogłębić (2-4).

Na wiek 7-8 lat przypada „wczesnoszkolny skok wysokości ciała”, w którym te przyrosty wysokości są najwyższe. W wieku 7 lat dojrzewają podstawowe funkcje motoryczne, które przez następne 3 lata doskonalą się. Dymorfizm płciowy jest już wyraźnie zaznaczony. Dziewczęta cechuje lepsza równowaga i zwinność, zaś chłopcy posiadają większą moc i siłę (4).

Cechy motoryczności wieku przedszkolnego i wczesno-szkolnego przedstawione są w tabeli 2.

Tkanka kostna pochodzi z listka zarodkowego – mezodermy. Wraz z tkanką kostną z mezodermy rozwinęły się również: skóra, tkanka mięśniowa (mięśnie poprzecznie prążkowane, mięśnie gałki ocznej), zęby (kostniwo i zębina), jądro miażdżyste w krążkach międzykręgowych, krwinki, serce, organy narządu płciowego (jajowody, macica, pochwa, nasieniowody, przewody najądrza) oraz kora nadnerczy (1, 5).

Tkanka kostna dziecka jest plastyczna, a przez to bardzo podatna na czynniki środowiskowe. Wśród nich możemy wymienić czynniki fizyczne i żywieniowe. Okres rozwojowy wymaga większego zapotrzebowania na witaminę D, białka i minerały. Ich brak powoduje zmiany w budowie kości w postaci krzywicy (2-4, 8).

Czynniki fizyczne:

1. Prawo Kölkera i Pomnera.

„Siły przyciągające sprzyjają w znaczeniu biologicznym tworzeniu się utkania kostnego, w przeciwieństwie do sił naciskających prowadzących do zaniku, rozpuszczania się (resorpcji) kości” (8).

2. Prawo Delpecha-Wolffa.