Rośliny ozdobne już od starożytności cenione były za niezwykłe walory estetyczne i lecznicze. Po dziś dzień pełnią funkcję przede wszystkim dekoracyjną, ale także większość z nich wykorzystywana jest w przemyśle kosmetycznym jako środki o działaniu pielęgnacyjnym, jak również wykorzystuje się ich efekt terapeutyczny. Rośliną ozdobną nazywamy każdą roślinę, drzewa, krzewy bądź też kwiaty, które spośród wszystkich innych wyróżniają się ciekawym zabarwieniem, pięknymi kwiatami i owocami, oryginalnym kształtem liści czy też ułożeniem łodygi (1). Substancją aktywną, czyli czynną, jest każda mieszanina lub substancja, która ma właściwości lecznicze, jej celem jest wywołanie efektu farmakologicznego, metabolicznego bądź immunologicznego, tak aby poprawić lub przywrócić odpowiedni stan fizjologiczny (2).

Aloes zwyczajny (Aloe vera) nazywany jest inaczej aloesem barbadoskim (Aloe barbadensis) i jest zaliczany do rodziny Liliowatych (Liliaceae). Wywodzi się z krajów śródziemnomorskich, rośnie także w Afryce, na Madagaskarze, w Indiach i Chinach, a ich duże plantacje znajdują się na Barbadosie. Aloes zwyczajny ma charakter sukulentów i jest wiecznie zieloną, wieloletnią byliną. Posiada rozgałęzione pędy oraz mięsiste liście. W okresie, kiedy roślina kwitnie, pojawiają się kwiatostany zakończone gronami dzwonkowatych kwiatów w kolorze różowopomarańczowym. Aloes zwyczajny może rozmnażać się wegetatywnie oraz przez nasiona. Z liści aloesu można pozyskać dwa rożne produkty o innym zastosowaniu i składzie chemicznym. Są to żel aloesowy oraz mleczko aloesowe (3-7). Aloes zwyczajny jest bogactwem substancji bioaktywnych, w skład których wchodzą m.in.: witaminy, minerały, enzymy, cukry, kwasy, białka oraz tłuszcze. Wyciąg z liści aloesu, który inaczej zwany jest biostyminą, zawiera biologiczne stymulatory, które odpowiedzialne są za odporność organizmu (4).

Aloes jest bardzo bogaty w substancje czynne o działaniu kosmetycznym, których zestawienie znajduje się w tabeli 1.

Znajdujący się w aloesie żel po nałożeniu na skórę stymuluje jej regenerację. Posiada także właściwości, dzięki którym skóra szybciej się goi, ale również ma działanie zapobiegające powstawaniu infekcji i stanów zapalnych, ponieważ działa łagodząco, ściągająco oraz przeciwzapalnie. Stosowany jest na skórę w celu złagodzenia poparzeń, podrażnień, otarć, ale również nawilżenia i ujędrnienia skóry twarzy. Może być stosowany w celu pojaśnienia przebarwień skórnych, jak i w leczeniu wyprysków, trądziku czy w łuszczycy. Przykładowa receptura z użyciem Aloe vera:

Tonik z aloesu na twarz z nadmiernym łojotokiem:

– liście aloesu,

– pół szklanki gorącej wody.

Liście aloesu należy rozdrobnić na papkę, następnie 2 duże łyżki papki zalewamy wrzątkiem i gotujemy przez 10 minut na wolnym ogniu. Przygotowaną recepturę należy odstawić do ostygnięcia i przecierać nią twarz rano i wieczorem (14, 15).

W celach leczniczych wykorzystuje się zagęszczony i wysuszony sok, który nazywany jest aloną. Aloes zwyczajny najczęściej używany jest w celu pobudzenia perystaltyki jelit dzięki zawartym w nim antranoidom, które mają silne działanie przeczyszczające. Wykorzystywany jest głównie przy zaburzeniach odporności immunologicznej jako lek stosowany doustnie, ma działanie wzmacniające funkcje organizmu. Wykazuje również działanie w stosunku do drobnoustrojów chorobotwórczych, które odporne są na wiele rodzajów antybiotyków, m.in.: Staphylococcus aureus, Mycobacterium tuberculosis oraz Escherichia coli. Maści z tą rośliną mają zastosowanie w terapii odmrożeń, odleżyn, żylaków oraz oparzeń, a ponadto stosuje się je w leczeniu chorób śluzówki jamy ustnej oraz chorób przyzębia. Posiada korzystny wpływ na metabolizm, czyli wspomaga osoby odchudzające się. Zalecany jest w stanach osłabienia organizmu, po rekonwalescencji, jak i u osób w podeszłym wieku w celu pobudzenia odporności. Aloesu nie należy stosować u kobiet w ciąży, podczas karmienia piersią oraz u dzieci poniżej 6. roku życia. Należy także go unikać przy niedrożności jelit oraz ich schorzeniach. Aloesu przez swoje działanie przeczyszczające nie należy stosować bardzo długo, ponieważ zaburza on wtedy perystaltykę jelit. Przy nadmiernych dawkach może powodować skurcze brzucha oraz krwiomocz. Szczególną ostrożność należy zachować u ludzi uczulonych na rośliny z rodziny Liliaceae. Aloes zwyczajny jest niezwykle bogatą rośliną w składniki biologicznie czynne, ale to nie zawsze oznacza ich pozytywny wpływ na organizm. Jak każdą substancję czynną należy go stosować z rozwagą oraz należy zasięgnąć odpowiednich informacji na jego temat. Aloes i jego składniki znane są wszystkim na świecie i uważane są za bardzo zdrowe, lecz wciąż trwają badania pod względem ich ilości oraz wpływu na organizm człowieka (9-11).

Lawenda wąskolistna jest krzewinką z dużą ilością łodyg, które wzniesione są ku górze. Łodyga lawendy jest zielona, zakończona fioletowym kwiatostanem, zaś jej dolna część zdrewniała. Lawenda wąskolistna należy do rodziny wargowych (Labiatae) i występuje w krajach basenu Morza Śródziemnego, Francji, Hiszpanii, ale także w Polsce. Surowcem lawendy jest jej kwiat (Flos lavandulae). Lawenda wąskolistna w swoim składzie zawiera olejki eteryczne, które są szeroko stosowane w przemyśle kosmetycznym, ale również w aromaterapii. Olejek eteryczny znajdujący się w lawendzie, a szczególnie w jej kwiatach, składa się z: linalolu, octanu linalolu, lawendulolu, ß-kariofilenu, terpinen-4-olu, cyneolu, ocymenu oraz kamfory. W lawendzie znajdują się także inne substancje czynne, takie jak: garbniki, kumaryny, fitosterole, flawonoidy oraz kwasy fenolowe (tab. 2). Naturalny olejek z lawendy wąskolistnej powinien być pozyskiwany przez destylację z parą wodną i być przezroczystą lub jasnożółtą cieczą (16, 17).

Olejek z lawendy stosowany na skórę ma właściwości łagodzące jej ból, swędzenie, ale także łagodzi zakażenia bakteriami ropotwórczymi powstałe na powierzchni skóry, stąd też szerokie jego zastosowanie w maściach i balsamach do trudno gojących się ran. Mydła lawendowe stosowane są do cer trądzikowych ze względu na właściwości odkażające. Duża ilość substancji czynnych w olejkach eterycznych i ekstraktach z lawendy powoduje pozytywne oddziaływanie na skórę, m.in.: odmładzające, wygładzające, dezynfekujące oraz antyseptyczne. Propozycja domowej receptury na stworzenie toniku do twarzy (14, 15):

Tonik do twarzy:

– woda różana 200 ml,

– sok z cytryny,

– łodygi kwitnącej lawendy.

Do butelki należy wlać 200 ml wody różanej oraz 1 łyżeczkę soku z cytryny, następnie do przygotowanej receptury należy dodać 5 łodyg kwitnącej lawendy. Całość należy szczelnie zamknąć, wymieszać i odstawić na 2 dni. Po upływie tego czasu, z butelki należy wyjąć lawendę. Tak przygotowany tonik używa się do codziennej pielęgnacji.

Olejek z lawendy wykorzystuje się jako środek uspokajający, wyciszający ośrodkowy układ nerwowy, zmniejsza stres oraz poczucie lęku, a także sprawdza się jako środek na bezsenność. Stosuje się go także do inhalacji przy nieżycie nosa czy zapaleniu krtani. Lawenda wąskolistna posiada właściwości przeciwbólowe, tak więc z powodzeniem stosowana jest przy migrenach i w bólach głowy. Roślina ta działa również przeciwskurczowo, co usprawnia jelita, a także pomaga przy problemach trawiennych. Napary z lawendy mają działanie napotne oraz rozgrzewające, co wspomaga zwalczanie stanów gorączkowych (10, 12).