Gruźlica w Polsce ma charakter endemii, jest chorobą niepokonaną i stanowi nadal poważne zagrożenie dla populacji ludzkiej. W roku 1999 utrzymała się tendencja spadkowa zapadalności na gruźlicę trwająca od1994 r. po trzyletnim (1991-1993) okresie zahamowania i niewielkiego wzrostu wskaźnika. W całym kraju zarejestrowano 12 179 zachorowań na gruźlicę. Było to o 1123 przypadki zachorowań mniej niż w roku ubiegłym. Współczynnik zapadalności, czyli ilość nowych zachorowań na sto tysięcy mieszkańców wyniósł 31,5. Tak jak w latach poprzednich dominującą postacią gruźlicy była gruźlica układu oddechowego. W roku 1999 zarejestrowano 538 (wskaźnik 1,4) chorych na postacie gruźlicy zlokalizowane poza układem oddechowym. Najczęstszymi postaciami gruźlicy pozapłucnej były: gruźlica narządów moczowo-płciowych, gruźlica węzłów chłonnych obwodowych oraz gruźlica kości i stawów. Na najgroźniejszą postać gruźlicy pozapłucnej – gruźlicze zapalenie opon mózgowych i mózgu zachorowały 22 osoby w tym 3 w grupie dzieci i młodzieży. Zapadalność na gruźlicę wzrastała z wiekiem od 1,4 wśród dzieci, do 63,5 wśród osób w wieku 65 lat i więcej. W roku 1999 zarejestrowano 108 nowych zachorowań na gruźlicę wśród dzieci. Było to o 15 zachorowań mniej niż w roku poprzednim. Nie zmniejszyła się liczba zachorowań na gruźlicę wśród młodocianych pozostając na poziomie 268 zachorowań w ciągu roku. Zapadalność na gruźlicę mężczyzn była dwukrotnie wyższa niż kobiet. Mieszkańcy wsi chorowali na gruźlicę częściej (wskaźnik 32,4) niż mieszkańcy miast (wskaźnik 31,0). Utrzymuje się znaczne zróżnicowanie zapadalności na gruźlicę między województwami. Najniższe wskaźniki zarejestrowano w województwach lubuskim (15,2), wielkopolskim (21,8) i małopolskim (22,3). Najwyższe wskaźniki zapadalności odnotowano w województwach łódzkim (41,2), mazowieckim (40,7) oraz świętokrzyskim (40,7). Wskaźnik zapadalności na gruźlicę w Polsce jest około 6?krotnie wyższy w porównaniu do Szwecji i Danii, 3-krotnie w stosunku do Norwegii i Holandii i 2-krotnie w porównaniu do Niemiec i Czech. W Rosji i krajach byłego Związku Radzieckiego zapadalność na gruźlicę jest około 3-krotnie wyższa w porównaniu do Polski. Podobnie wysoki jest wskaźnik zapadalności w Rumunii i byłej Jugosławii.

Chorzy na gruźlicę wykrywani są na podstawie objawów chorobowych (wykrywanie bierne) oraz w trakcie masowych badań radiofotograficznych i badań osób z „grupy ryzyka” (wykrywanie czynne). Pozostałe przypadki gruźlicy wykrywane są podczas badań osób pozostających w kontakcie z chorymi na czynną gruźlicę oraz w czasie innych badań. Większość przypadków gruźlicy zarówno w Polsce jak i na świecie jest wykrywanych metodą bierną. Tą metodą wykryto w Polsce w 1999 r. 78,6% chorych.

Podstawą idei masowych badań radiofotograficznych było przekonanie, że powtarzanie badań całej populacji w odpowiednich odstępach czasu pozwoli na wykrycie większości chorych na gruźlicę. Od kilku lat w Polsce podważano sens wykonywania badań ze względu na wzrastające koszty wykrywania chorych tą metodą oraz szkodliwość badań.

W sprawie tej wypowiedział się Krajowy Specjalista w dziedzinie pulmonologii – prof. dr hab. med. Kazimierz Roszkowski, który stwierdził, że badania radiofotograficzne ze względu na przestarzałą aparaturę emitują zbyt wysoką dawkę promieniowania a wzrastający koszt badań nie znajduje uzasadnienia ich wykonywania w obecnej sytuacji epidemiologicznej.

W tej sytuacji w 1999 r. część Działów Radiofotografii Wojewódzkich Przychodni Przeciwgruźliczych została zlikwidowana. Należy jednak pamiętać, że jeszcze w roku 1998 wykonano 4 894 338 (w 1997 r. – 5 368 856) badań radiofotograficznych. W badaniach tych wykryto w 1997 r. – 18,2%, 1998 – 15,7%, a w 1999 r. – 9,3% nowych zachorowań na gruź-licę.

Ważny element zwalczania gruźlicy z czasem przestanie istnieć. Zarówno Ministerstwo Zdrowia jak i Kasy Chorych nie wypełniają tej luki. Prawdopodobnie brak wiedzy o specyfice zwalczania gruźlicy spowodował, że Kasy Chorych nie finansują profilaktyki zwalczania gruźlicy i opieki nad środowiskiem chorego. Są to elementy na które już ponad 100 lat wcześniej zwrócono uwagę, włączono do systemu zwalczania gruźlicy i które w sposób istotny pomogły w poprawie sytuacji epidemiologicznej gruźlicy w Polsce.

Metodami zapobiegania swoistego są szczepienia BCG i chemioprofilaktyka. Szczepienia BCG pozostają nadal ważnym elementem programu zwalczania gruźlicy. Wraz z towarzyszącymi szczepieniu testami tuberkulinowymi stanowią jedną z najistotniejszych akcji profilaktycznych w Polsce. W roku 1999 zaszczepiono 96% ogółu żywo narodzonych noworodków.

Z przeprowadzonych w Polsce badań wynika, że okres działania ochronnego polskiej szczepionki wynosi około 6 lat. Ograniczony czas ochronnego działania powoduje konieczność rewakcynacji. Szczepienia te prowadzone są zgodnie z kalendarzem szczepień. Chemioprofilaktyka stosowana jest w przypadku stwierdzenia wysokich odczynów pozakaźnych bez zmian narządowych. Zapobiega przejściu zakażenia prątkiem w kliniczną postać gruźlicy.