Skuteczne leczenie nietrzymania moczu wymaga dokładnego określenia przyczyny. Przyczyny mogą być:

1. pęcherzowe (niestabilność lub hyperrefleksja wypieracza, niska podatność ścian pęcherza). Objawami są: częstomocz, parcia naglące, nietrzymanie moczu z parcia, moczenie bezwiedne, moczenie nocne;

2. zwieraczowe (nadmierna ruchomość cewki proksymalnej i szyi pęcherza, niewydolność cewkowego mechanizmu zwieraczowego). Objawami są: wysiłkowe nietrzymanie moczu, moczenie bezwiedne, stały wyciek moczu;

3. nietrzymanie z przepełnienia (w wyniku przeszkody w odpływie moczu lub osłabionej kurczliwości wypieracza). Objawem jest bezwiedny wyciek moczu;

4. nietrzymanie pozazwieraczowe (w wyniku przetok, ektopowego ujścia moczowodu i innych wad wrodzonych). Objawy: stały wyciek moczu w dzień i w nocy;

5. postacie mieszane nietrzymania z powodu kilku wymienionych powyżej przyczyn.

Kluczowe znaczenie w rozpoznaniu przyczyn nietrzymania moczu ma dokładnie zebrany wywiad i badanie pacjenta.

W wywiadzie uwzględnić należy:

1. od kiedy występuje nietrzymanie moczu,

2. co powoduje epizody nietrzymania (kaszel, schylenia, dźwiganie, parcia naglące), czy wyciek jest bezwiedny, stały),

3. czy pacjent moczy się w nocy,

4. jaki jest okres suchości w ciągu dnia,

5. ilość podpasek zużywanych w ciągu doby,

6. ilość mikcji w dzień i w nocy, porcje moczu,

7. podaż dobową płynów,

8. przebyte zabiegi operacyjne,

9. choroby, zwłaszcza układu nerwowego (przebyte udary mózgu, SM, choroba Parkinsona, urazy układu nerwowego, zaburzenia widzenia, zaburzenia czucia i drętwienia w kończynach),

10. infekcję dróg moczowych,

11. czy częstomocz jest wymuszony przez pacjenta w celu zmniejszenia epizodów wysiłkowego nietrzymania, czy też jest wynikiem prawdziwego parcia.

Bardzo pomocny w wywiadzie jest kalendarz mikcji, w którym przez minimum dobę a najlepiej przez 2-3, pacjent zapisuje godzinę oddania moczu, porcję moczu w mililitrach, epizody nietrzymania i co je spowodowało, oraz ilość wypitych płynów.

W badaniu pacjenta zwracamy uwagę na stan okolicy krocza i ujścia cewki moczowej w spoczynku i podczas kaszlu (u kobiet), sprawdzamy czucie w okolicy krocza, oceniamy zwieracz zewnętrzny odbytu (ziejący, prawidłowe napięcie, brak dowolnego skurczu, dowolny skurcz zachowany).

Badania dodatkowe, które powinny być w każdym wypadku wykonane to: badanie ogólne moczu z posiewem oraz USG układu moczowego z oceną pęcherza i z oceną zalegania po mikcji.

Dobrze jest też mieć możliwość wykonania przepływu cewkowego (uroflowmetrii), najlepiej kilka razy, z oceną zalegania po mikcji. Na podstawie tego prostego badania, łącznie z wywiadem i USG można sugerować przeszkodę w odpływie moczu lub nadreaktywność pęcherza.

Pamiętać należy, że guzy i złogi pęcherza oraz infekcja dróg moczowych mogą być przyczyną częstomoczu, parć naglących oraz gubienia moczu z parcia.

Również nasilona przeszkoda w odpływie moczu z dużym zaleganiem po mikcji może manifestować się częstomoczem z parciami naglącymi i grubieniem moczu zarówno z parcia jak i z przepełnienia. Podanie leków antycholinergicznych stosowanych w nadreaktywnym pęcherzu jest w tych przypadkach przeciwwskazane.

Stwierdzenie u pacjenta skarżącego się na gubienie moczu dużego zalegania po mikcji, przeszkodowego przepływu cewkowego sugeruje przeszkodę podpęcherzową lub osłabioną kurczliwość wypieracza. Wymaga to cystoskopowej oceny cewki i szyi pęcherza lub radiologicznej oceny cewki, a u mężczyzn dodatkowo oceny gruczołu krokowego. W dalszej diagnostyce uwzględnia się badanie urodynamiczne pozwalające ocenić cewkę i czynność wypieracza w fazie wypełniania i w fazie mikcji. W zależności od wskazań wykonuje się diagnostykę radiologiczną lub izotopową nerek, badania biochemiczne informujące o czynności nerek.

U pacjentów z przerostem gruczołu krokowego nietrzymanie moczu może być wynikiem dużej przeszkody z zaleganiem, jak również wynikiem niestabilnego pęcherza, co bywa reakcją na przeszkodę. Leczenie polega na usunięciu przeszkody. Jeśli nadal utrzymuje się niestabilność wprowadzamy leczenie farmakologiczne.

Jeśli natomiast przy częstomoczu z parciami naglącymi i z gubieniem moczu z parcia nie stwierdzamy infekcji dróg moczowych, ściana pęcherza jest gładka, nie ma złogów w pęcherzu, nie stwierdzamy zalegania a porcje moczu w kalendarzu pacjenta są małe – możemy bez dodatkowych badań rozpoznać nietrzymanie z przyczyn pęcherzowych i wdrożyć leczenie zachowawcze. Dopiero brak poprawy w czasie leczenia jest wskazaniem do dalszej diagnostyki (cystoskopia, badanie urodynamiczne, ocena neurologiczna).

U pacjentów z chorobami układu nerwowego nietrzymanie moczu wymaga oceny urodynamicznej. W zależności od rodzaju stwierdzonych nieprawidłowości dolnych dróg moczowych zaleca się dalsze leczenie. Nietrzymanie będące wynikiem hyperrefleksji wypieracza wymaga często oprócz leczenia farmakologicznego samocewnikowania z przerwą nocną.