Zgodnie z koncepcją Lalonde’a najważniejszą z determinant zdrowia, które mają wpływ na jego kształtowanie, jest styl życia pacjentów, obejmujący: ich postawy, działania, ogólną filozofię życia i zachowania zdrowotne. Zachowania zdrowotne mogą sprzyjać zdrowiu (zachowania pozytywne – prozdrowotne) lub mu zagrażać (zachowania negatywne – antyzdrowotne) (1). Są one warunkowane wieloma czynnikami, wśród których wymienia się: normy społeczne i kulturowe, cechy osobowości człowieka, stan emocjonalny i czynniki socjodemograficzne, takie jak: wiek, płeć, stan cywilny, sytuacja rodzinna, wykształcenie, zawód i sytuacja materialna. W odniesieniu do zdrowia jamy ustnej wykazano także związek między zachowaniami zdrowotnymi osób dorosłych a lękiem stomatologicznym (2, 3). Zgodnie z badaniami niemal 50% dorosłych pacjentów podaje, że strach przed bólem w gabinecie stomatologicznym jest tak duży, że nie decydują się na wizytę u stomatologa (4).

Zachowania zdrowotne są modelowane w ciągu całego życia człowieka. Hasło Światowej Organizacji Zdrowia „Zdrowie zaczyna się w domu” podkreśla szczególnie ważną rolę rodziców i opiekunów dziecka we wczesnym okresie jego życia. Rodzice stanowią dla dzieci wzory osobowe – przekazują im zarówno wzory zachowania, jak i poszczególne cechy (5).

Kształtowanie zachowań zdrowotnych zależy od poziomu świadomości własnych zachowań. W kontekście zapobiegania chorobie próchnicowej ważne jest między innymi rozumienie konieczności odbywania regularnych wizyt w gabinecie stomatologicznym i przestrzeganie zasad profilaktyki, zwłaszcza utrzymania prawidłowej higieny jamy ustnej i właściwego odżywiania (6). Błędy w tym zakresie popełniane przez rodziców mogą być przyczyną kształtowania niewłaściwych postaw i zachowań zdrowotnych ich dzieci.

Celem pracy była ocena wpływu czynników socjodemograficznych i lęku stomatologicznego rodziców/opiekunów prawnych na ich zachowania zdrowotne oraz wpływu czynników związanych z rodzicami na stan higieny i uzębienia ich dzieci.

Do badań kwalifikowano pacjentów zgłaszających się do Zakładu Stomatologii Dziecięcej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego i ich rodziców/opiekunów prawnych. Kryteriami kwalifikacji pacjentów do badania były: wiek pomiędzy 3. a 15. rokiem życia, współpraca z lekarzem dentystą umożliwiająca badanie, zgoda na udział w badaniu wyrażona przez pacjenta i/lub jego opiekuna. Poinformowano Komisję Bioetyczną Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego o badaniu. Przeprowadzono badanie kliniczne pacjentów w warunkach gabinetu stomatologicznego oraz badanie ankietowe ich rodziców/opiekunów prawnych. W badaniu klinicznym pacjentów oceniono stan higieny jamy ustnej z wykorzystaniem wskaźnika OHI-S według Greene’a i Vermilliona (7) oraz uzębienia z zastosowaniem kryteriów oceny próchnicy zębów ICDAS II (International Caries Detection and Assessment System II) (8). Obliczono wartości wskaźnika puwz i PUWZ (9). Za próchnicę ubytkową (p/P) uznawano zmiany, które zgodnie z kryteriami ICDAS II uzyskały ocenę 3 i więcej. Badanie kliniczne zostało przeprowadzone przez dwóch skalibrowanych badaczy (współczynnik kappa, κ = 0,89) (10). Kwestionariusz badania ankietowego rodziców zawierał 25 pytań dotyczących czynników socjodemograficznych badanych i rodziny (płci, wieku, wykształcenia, statusu ekonomicznego, zachowań zdrowotnych, wizyt stomatologicznych rodzica i dziecka, nawyków higienicznych w zakresie jamy ustnej) oraz 5 pytań wchodzących w skład polskiej wersji skali MDAS (Modified Dental Anxiety Scale) służącej do oceny poziomu lęku stomatologicznego, w tym: „Gdybyś jutro miał wyznaczony termin wizyty u dentysty, jakbyś się czuł?”, „Jak się zazwyczaj czujesz w poczekalni u dentysty?”, „Jak się czujesz, jeśli wiesz, że dentysta będzie używał wiertła?”, „Jak się czujesz, jeśli lekarz zaplanował zabieg usunięcia kamienia?”, „Jak się czujesz, wiedząc, że podczas wizyty będziesz miał wykonane znieczulenie?” (11). Wybranym odpowiedziom na pytania zawartym w skali MDAS przypisywano liczbę punktów zgodnie z kryteriami:

1 pkt – spokojny/-a,

2 pkt – trochę zdenerwowany/-a,

3 pkt – zdenerwowany/-a,

4 pkt – bardzo zdenerwowany/-a,

5 pkt – ogromnie zdenerwowany/-a.

W zależności od liczby uzyskanych punktów poziom lęku oceniano jako: brak lęku przy liczbie punktów < 11, umiarkowany lęk przy 11-14 pkt, duży lęk przy 15-18 pkt, paraliżujący lęk przy ≥ 19 pkt. Wyniki badania zostały poddane analizie statystycznej, wykorzystując współczynnik korelacji rang Spearmana oraz test U Manna-Whitneya, przy poziomie istotności p < 0,05.