Przewlekle nawracające wieloogniskowe zapalenie kości i szpiku (ang. chronic recurrent multifocal osteitis – CRMO) po raz pierwszy zostało opisane w 1972 roku przez Giediona i wsp. (1). Jest to rzadka jednostka chorobowa o nieznanej etiologii, która stanowi 2-5% wszystkich zapaleń kości (2). Występuje najczęściej u dzieci w wieku 4-14 lat i młodych dorosłych. W piśmiennictwie zostały odnotowane jednak także przypadki zachorowań dorosłych pacjentów. Zdecydowanie częściej występuje u płci żeńskiej niż męskiej (stosunek 5:1), a częstotliwość zachorowań na CRMO jest podobna u wszystkich ras (3, 4). CRMO charakteryzuje się nawracającymi epizodami zapalenia kości bez określonego czynnika infekcyjnego. Choroba trwa od kilku miesięcy do nawet kilku lat, przebiega z okresami zaostrzenia oraz remisji, z tendencją do samoograniczania się procesu zapalnego (3). Zmiany mogą występować w każdej lokalizacji: w kręgach, kościach miednicy, śródręcza, śródstopia, mostku, obojczykach, ale w największej liczbie przypadków klinicznych rozwija się w przynasadach kości długich – głównie w kościach udowych i piszczelowych (5, 6). Rzadko występują w żuchwie, obserwowane są wówczas jako pojedyncze, izolowane ognisko (7, 8). Etiologia choroby nie jest do końca poznana, ale w dostępnym piśmiennictwie dużo uwagi poświęca się czynnikom genetycznym, autoimmunologicznym i bakteryjnym (3). Objawami klinicznymi CRMO są: stopniowo narastające bóle kostne, miejscowa bolesność, obrzęki tkanek miękkich, zaczerwienienie skóry i łagodna gorączka. Z powodu znacznego nasilenia natężenie bólu może ograniczać aktywność pacjenta, a niejednokrotnie staje się przyczyną hospitalizacji (4). CRMO zazwyczaj występuje jako pojedyncze schorzenie, ale istnieją przypadki występowania przewlekłego nawracającego wieloogniskowego zapalenia szpiku i kości z chorobami zapalnymi o cechach autoimmunizacji, np. z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego czy chorobą Leśniowskiego-Crohna (9-11). Zgodnie z najnowszym piśmiennictwem uważa się, że CRMO jest pediatrycznym wariantem zespołu SAPHO (synovitis, acne, pustulosis, hyperostosis, osteitis) występującego u dorosłych, którego objawami klinicznymi są: zapalenie błony maziowej stawów, trądzik, łuszczyca krostkowa dłoni i stóp, nadmierny rozrost kości oraz ich zapalenie (3). Ze względu na niejasny obraz kliniczny i przebieg choroby ustalenie rozpoznania CRMO jest trudne i wymaga różnicowania z chorobami nowotworowymi układu kostnego, chorobami infekcyjnymi i autoimmunizacyjnymi (3). Diagnostyka schorzenia obejmuje wykonanie licznych badań laboratoryjnych (badania serologiczne, mikrobiologiczne) i obrazowych (badania radiologiczne, w tym scyntygrafia kośćca całego ciała, CT, rezonans magnetyczny). W celu wykluczenia procesu infekcyjnego i nowotworowego niezbędne jest wykonanie biopsji tkanek (12-14). Leczenie CRMO jest empiryczne. Pomimo jałowego przebiegu choroby przeważnie stosuje się długotrwałą antybiotykoterapię, która nie przynosi oczekiwanego rezultatu, aczkolwiek wspomaga terapię (15). Jako leki pierwszego rzutu zaleca się niesterydowe leki przeciwzapalne. W przypadku braku poprawy do leczenia dołącza się glikokortykosterydy stosowane systemowo. Obecnie zwłaszcza przy wieloogniskowym występowaniu zmian chorobowych wielu badaczy wiąże duże nadzieje z terapią bisfosfonianami. U dzieci stosuje się dożylne, cykliczne wlewy kwasu pamidronowego. Stwierdzono, że szybko i znacząco zmniejsza on ból, obniża parametry stanu zapalnego w surowicy krwi oraz powoduje regresję zmian zapalnych kości, potwierdzoną w rezonansie magnetycznym (16).