*Renata Chałas1, Angelika Kobylińska2, Magdalena Kukurba-Setkowicz3, Anna Szulik4, Elżbieta Pels5
Rola prawidłowego żywienia w okresie ciąży w aspekcie profilaktyki próchnicy zębów u dziecka i matki. Stanowisko grupy roboczej ds. profilaktyki stomatologicznej u kobiet w ciąży Polskiego Oddziału Sojuszu dla Przyszłości Wolnej od Próchnicy
The role of proper maternal nutrition during pregnancy for caries prevention in both mother and child. Opinion of the working group of the Polish Alliance for a Cavity-Free Future on dental prophylaxis in pregnant women
1Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej z Endodoncją, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Kierownik Zakładu: dr hab. n. med. Barbara Tymczyna-Borowicz
2Zakład Stomatologii Dziecięcej, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Dorota Olczak-Kowalczyk
3Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Dentist, Kraków
4Praktyka Stomatologiczna Uśmiech w Zabrzu
5Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Maria Mielnik-Błaszczak
Streszczenie
Wstęp. Właściwe żywienie podczas ciąży ma wpływ na zdrowie i samopoczucie matki oraz jest kluczowym czynnikiem odpowiedzialnym za wzrost i rozwój dziecka, który rozpoczyna się w momencie zapłodnienia i trwa przez cały okres ciąży.
Cel pracy. Przedstawienie wiążących informacji na temat roli żywienia u kobiet w ciąży w aspekcie profilaktyki próchnicy u dziecka.
Materiał i metody. Przeszukano medyczne bazy danych Pubmed, EMBASE, MEDLINE z użyciem słów kluczowych: „diet”, „dentition”, „pregnancy”, „oral health in pregnancy” oraz zalecenia towarzystw stomatologicznych i Światowej Organizacji Zdrowia.
Wyniki. Odżywianie kobiet w ciąży powinno być zbilansowane i bogate w białko, wapń, fosfor, fluor oraz witaminy (A, C i D). Kobiety powinny unikać podjadania między posiłkami oraz w nocy, ponieważ prowadzi to do ciągłego odkładania płytki nazębnej i spadku pH w jamie ustnej. Zrównoważone żywienie wpływa na kształtowanie przyszłych nawyków żywieniowych dziecka, ponieważ już w 4. miesiącu życia płodowego zaczynają rozwijać się receptory smakowe płodu. Duże spożycie słodyczy w tym okresie przez matkę może w przyszłości zwiększyć skłonność dziecka do spożywania słodkich pokarmów.
Wnioski. Należy zintensyfikować działania na rzecz profilaktyki stomatologicznej u kobiet w ciąży poprzez wprowadzenie oraz propagowanie zasad prawidłowego żywienia w gabinetach stomatologicznych, w programach nauczania dla higienistek stomatologicznych oraz w programie edukacyjnym w szkołach rodzenia.
Summary
Introduction. Proper nutrition in pregnancy has effects on the health and well-being of the mother as well as is a key factor responsible for foetal growth and development, which are initiated at conception and last throughout pregnancy.
Aim. The aim of the paper was to present relevant data on the role of prenatal maternal nutrition for caries prevention in both mother and child.
Material and methods. Pubmed, EMBASE, MEDLINE, guidelines of dental associations and World Health Organization were searched using the following keywords: “diet”, “dentition”, “pregnancy”, “oral health in pregnancy”.
Results. The diet of a pregnant woman should be well-balanced and rich in proteins, calcium, phosphorus, fluorine and vitamins (A, C and D). Women should avoid sneaks between meals or at night to avoid dental plaque accumulation and oral pH decrease. Balanced nutrition influences the development of future nutritional habits of the child as taste receptors begin to develop already at month 4 of pregnancy. High maternal consumption of confectionery in this period may in the future increase the child’s tendency to consume sweet food products.
Conclusions. There is a need to intensify dental prophylaxis among pregnant women through introduction and promotion of proper nutrition in dental offices, up-dating teaching programs for dental hygienists and education in birth schools.
Wstęp
Prawidłowe żywienie w ciąży ma wpływ na zdrowie i samopoczucie matki oraz jest kluczowym czynnikiem wpływającym na rozwój dziecka. Po urodzeniu proces wzrostu i dalszego rozwoju jest kontynuowany aż do okresu wczesnego wieku dorosłego. We wszystkich okresach życia dziecka, zarówno prenatalnego, jak i postnatalnego, prawidłowe żywienie ma znaczący wpływ na ogólny stan zdrowia organizmu (1). Dieta kobiety ciężarnej powinna zawierać wszystkie niezbędne składniki stanowiące materiał budulcowy dla rozwijającego się dziecka, jak również pokrywać zapotrzebowanie energetyczne matki.
W okresie ciąży i laktacji rośnie zapotrzebowanie kobiet nie tylko na energię, ale również na składniki odżywcze oraz następujące minerały: wapń, fosfor, magnez, żelazo, cynk, miedź, jod, selen oraz witaminy: A, B1, B2, niacynę, cholinę, kwas pantotenowy, B6, B12, C, E, foliany. Nieprawidłowe żywienie w tym okresie może polegać na nadmiernej ilości spożywanych pokarmów, niewłaściwym doborze produktów (np. nadmierne spożycie węglowodanów, produktów bogatych w białko i tłuszcze, niedobór owoców i warzyw, zastępowanie posiłków słodyczami), co w konsekwencji może prowadzić do niedostatecznej podaży witamin i składników odżywczych, skutkując zaburzeniami metabolicznymi w organizmie matki i płodu. W I trymestrze ciąży zapotrzebowanie na energię nie zmienia się w stosunku do okresu przed poczęciem, natomiast zapotrzebowanie na poszczególne składniki pokarmowe jest dużo wyższe. Płód czerpie niezbędne związki z organizmu matki, dlatego tak ważne jest prawidłowe żywienie w okresie prekoncepcyjnym oraz w trakcie ciąży i laktacji. Dopiero w II trymestrze ciąży zapotrzebowanie na energię wzrasta o 360 kcal dziennie, a w III trymestrze o 475 kcal w stosunku do zapotrzebowania przed ciążą.
Zrównoważona dieta warunkuje właściwe formowanie i mineralizowanie tkanek zębów, ponieważ zawiązki zębów zaczynają się formować w okresie zarodkowym, a ich dalszy rozwój i początki mineralizacji są kontynuowane przez całą ciążę. Poprzez kontrolę diety matki można eliminować nieprawidłowości rozwoju zębów związane z niewystarczającą podażą składników budulcowych (1).
Dieta stanowi dodatkowo ważny element profilaktyki przeciwpróchnicowej u kobiet ciężarnych. Bezpośredni wpływ nawyków żywieniowych na stan jamy ustnej wynika z miejscowego działania pokarmu na środowisko jamy ustnej. Nadmierne spożywanie węglowodanów jest jednym z czynników ryzyka próchnicy zębów. Rozkład węglowodanów przez bakterie próchnicotwórcze powoduje wytwarzanie kwasów oraz spadek pH w jamie ustnej, niekorzystnie oddziałujące na zmineralizowane tkanki zęba. Duże znaczenie dla rozwoju próchnicy mają również częstotliwość spożywania i konsystencja pokarmów.
Cel pracy
Celem pracy było opracowanie zaleceń dotyczących żywienia w czasie ciąży w aspekcie profilaktyki próchnicy zębów u dziecka i matki.
Materiał i metody
Dokonano przeglądu badań naukowych oraz zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia i zespołów ekspertów oceniających związek pomiędzy dietą i higieną jamy ustnej kobiet w ciąży a występowaniem choroby próchnicowej u ich dzieci, przeszukując bazy: Pubmed, EMBASE, MEDLINE z użyciem słów kluczowych: „diet”, „dentition”, „pregnancy”, „oral health in pregnancy”. Jako filtry ustawiono: język angielski, prace oryginalne, poglądowe, zalecenia, wytyczne.
Wyniki
Wpływ składników odżywczych na rozwój zębów
Właściwe odżywianie przed ciążą i w jej trakcie może wywierać wpływ na uzębienie dziecka. Zęby mleczne zaczynają formować się około 6. tygodnia po zapłodnieniu z komórek jamy ustnej płodu, które w następstwie różnicowania i podziałów tworzą listewkę zębową, z niej zaś powstają zawiązki zębów. Proces mineralizacji zębów rozpoczyna się w fazie dzwonu rozwoju zęba lub około 4. miesiąca życia płodowego podczas formowania zębiny, na bazie której odkłada się szkliwo (2, 3) i trwa nieprzerwanie do wieku nastoletniego (4).
Choroby ogólnoustrojowe występujące u matki, przyjmowane przez nią leki, niedobory żywieniowe lub działanie czynników teratogennych podczas ciąży mogą wpływać na rozwój zębów mlecznych i stałych w życiu płodowym i po urodzeniu dziecka (5-8). Przykładowo, siekacze przyśrodkowe, które wyrzynają się jako pierwsze, mają uformowane 83% szkliwa w momencie porodu. Poszczególne składniki odżywcze dostarczane z dietą mają również związek z krytyczną fazą mineralizacji zębów, która rozpoczyna się już w 4. miesiącu życia płodowego. Niedostateczny stopień mineralizacji zębów jest czynnikiem ryzyka rozwoju próchnicy wczesnego dzieciństwa (ang. early childhood caries – ECC) lub zaburzeń rozwojowych szkliwa, które również zaliczane są do czynników predysponujących do wystąpienia ECC (9, 10).
Prawidłowa budowa zmineralizowanych tkanek zęba, determinująca odporność na próchnicę, jest zależna przede wszystkim od dostatecznego dowozu soli mineralnych – wapnia, fosforu, fluoru, magnezu, molibdenu, manganu oraz witamin, zwłaszcza A, C i D (11, 12).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Karowicz-Bilińska A, Nowak-Markwitz E, Opala T et al.: Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących. Ginekol Pol 2014; 85: 395-399.
2. Ismail AI: The role of early dietary habits in dental caries development. Spec Care Dentist 1998; 18: 40-45.
3. Ladipo OA: Nutrition in pregnancy: mineral and vitamin supplements. Am J Clin Nut 2000; 72: 280S-290S.
4. Clark DE, Navia JM, Manson-Hing LR, Duncan HE: Evaluation of alveolar bone in relation to nutritional status during pregnancy. J Dent Res 1990; 69: 890-895.
5. Bawden JW: Calcium transport during mineralization. Anat Rec 1989; 224: 226-233.
6. Institute of Medicine: Dietary Reference Intakes for Calcium, Phosphorus, Magnesium, Vitamin D and Fluoride. National Academy Press, Washington DC 1997.
7. Jontell M, Linde A: Nutritional aspects of tooth formation. World Rev Nutr Diet 1986; 48: 114-136.
8. Worthington RB: The role of maternal nutrition in the prevention of birth defects. J Am Diet Assoc 1997; 97: S184-S185.
9. Dreizen S: The importance of nutrition in tooth development. J Sch Health 1973; 63: 114-115.
10. Dorsky R: Nutrition and oral health. Gen Dent 2001; 49: 576-582.
11. Opydo-Szymaczek J, Borysewicz-Lewicka M: Opieka stomatologiczna nad kobietą w aspekcie profilaktyki próchnicy – na podstawie piśmiennictwa. Czas Stomatol 2005; 58: 188-193.
12. Jabłoński E, Sobczak M: Składniki mineralne w diecie kobiet ciężarnych i karmiących. Część II. Mikrominerały: żelazo, cynk, miedź, selen, jod, fluor, mangan, molibden, chrom. Przegl Lek 2007; 64: 170-174.
13. Li Y, Navia JM, Bian J-Y: Prevalence and distribution of developmental enamel defects in primary dentition of Chinese children 3-5 years old. Community Dent Oral Epidemiol 1995; 23: 72-79.
14. Rugg-Gunn AJ, Al-Mohammadi SM, Butler TJ: Effects of fluoride level in drinking water, nutritional status, and socio-economic status on the prevalence of developmental defects of dental enamel in permanent teeth in Saudi 14 year old boys. Caries Res 1997; 31: 259-267.
15. Seow WK: Enamel hypoplasia in the primary dentition: a review. J Dent Child 1991; 58: 441-452.
16. Harris SS, Navia JM: In vivo and in vitro study of the effects of vitamin deficiency on rat third molar development. J Dent Res 1986; 65: 1445-1448.
17. Ramakrishnan U, Manjrdkar R, Rivera J et al.: Micronutrients and pregnancy outcome: a review of the literature. Nutr Res 1999; 19(1): 103-159.
18. Giunta JL: Dental changes in hyper vitaminosis D. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1998; 4: 410-413.
19. Fontana M: Vitamin C (ascorbic acid): clinical implications for oral health-a literature review. Compend Contin Educ Dent 1994; 15: 916-929.
20. Dixon SJ, Wilson JX: Adaptative regulation of ascorbate transport in osteoblastic cells. J Bone Miner Res 1992; 17: 675-681.
21. Alvarez JO: Nutrition, tooth development, and dental caries. Am J Clin Nutr 1995; 61: 410S-416S.
22. Leverett DH, Adair SM, Vaughan BW et al.: Randomized clinical trial of the effect of prenatal fluoride supplements in preventing dental caries. Caries Res 1997; 31(3): 174-179.
23. Knychalska-Karwan Z: Stomatologia zachowawcza wieku rozwojowego. Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008: 225-226.
24. Opydo-Szymaczek J: Endogenna profilaktyka fluorkowa u kobiet w ciąży. Klin Perinatol Ginek 2001; 23: 112-117.
25. Opydo-Szymaczek J: Współczesne poglądy na endogenną profilaktykę fluorkową u kobiet w ciąży. Stom Współcz 2000; 6: 24-28.
26. Opydo-Szymaczek J: Kontrowersje związane z endogenną profilaktyką fluorkową w okresie ciąży. Post Farmakoter 2001; 2: 71-73.
27. Kozłowska-Wojciechowska M, Makarewicz-Wujec M: Wiedza i zachowania żywieniowe kobiet ciężarnych. Roczn PZH 2002; 53: 167-175.
28. Mędrala-Kuder E: Wybrane zwyczaje żywieniowe kobiet w ciąży. Roczn PZH 2006; 57: 389-395.
29. Bachanek T, Nakonieczna-Rudnicka M: Nawyki higieniczne kobiet w ciąży. Czas Stomatol 2009; 62: 800-808.
30. Chłapowska J, Opydo-Szymaczek J: Analiza wpływu programu profilaktycznego na stan uzębienia i nawyki prozdrowotne kobiet ciężarnych – badania kliniczne i ankietowe. Dent Med Probl 2006; 43: 59-64.
31. Gończowski K, Gandurska-Dyga M, Górnik N et al.: Ocena stanu zdrowia jamy ustnej u kobiet ciężarnych. Analiza wybranych wskaźników. Por Stomat 2005; 10: 27-32.
32. Brambilla E, Felloni A, Gagliani M et al.: Caries prevention during pregnancy: results of a 30-month study. JADA 1998; 129: 871-877.
33. Davis GN: Early childhood caries: a synopsis. Community Dent Oral Epidemiol 1988; 26: 106-116.
34. Luke B, Johnson T, Petrie R: Clinical Maternal – Fetal Medicine. Little, Brown, Boston 1993.
35. Kowalik T, Szczepańska J: Wpływ wybranych parametrów przebiegu ciąży i porodu na intensywność próchnicy dzieci w wieku przedszkolnym w aspekcie poziomu wydzielniczej IgA w ślinie. Nowa Stomatol 2015; 20: 110-116.
36. Fitzsimons D, Dwyer JT, Palmer C, Boyd LD: Nutrition and oral health guidelines for pregnant women, infants and children. J Am Diet Assoc 1998; 98: 182-186.
37. Reifsnider E, Gill SL: Nutrition for the childbearing years. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs 2000; 29: 43-55.
38. Giddens JB, Krug SK, Tsang RC et al.: Pregnant adolescent and adult women have similarly low intakes of selected nutrients. J Am Diet Assoc 2000; 100: 1334-1340.
39. Nizel AE, Papas AS: Nutrition in Clinical Dentistry. 3rd ed. W.B. Saunders, Philadelphia 1989.
40. Tinanoff N, Palmer CA: Dietary determinants of dental caries and dietary recommendations for pre-school children. J Public Health Dent 2000; 60: 197-209.
