Propolis jest jednym z produktów pszczelich, który znajduje coraz większe zastosowanie w lecznictwie. Popularność tego surowca związana jest z aktywnością biologiczną jego ekstraktów, które charakteryzują się m.in. właściwościami przeciwutleniającymi, przeciwnowotworowymi oraz przeciwzapalnymi (1-4). Dane piśmiennictwa potwierdzają również, że ekstrakty z tego surowca hamują rozwój wielu gatunków bakterii i grzybów (1, 5-8).

Ważnym aspektem w badaniach dotyczących propolisu, poza jego właściwościami biologicznymi, jest analiza jego składu chemicznego. Wśród czynników mających wpływ na skład propolisu najczęściej wymieniane są m.in.: szata roślinna obszaru geograficznego, z którego surowiec jest zbierany, czas jego pozyskania, gatunek pszczół, które go wytwarzają, oraz metoda zbioru (9-12). Propolis na ogół składa się z 50% substancji żywicznych, 10% substancji lotnych, 30% wosku pszczelego oraz 5% pyłku kwiatowego i 5% domieszek mechanicznych (9). Dotychczas w propolisie pochodzącym z różnych regionów geograficznych stwierdzono występowanie ponad 300 różnych składników, wśród których najczęściej identyfikowane są związki fenolowe – flawonoidy oraz kwasy fenolowe i ich estry (9, 13-15). Ponadto w propolisie stwierdzono obecność kwasów alifatycznych, terpenów, witamin, aminokwasów, węglowodanów oraz biopierwiastków (1, 6, 9, 16).

Produkty pszczele z powodu swojego roślinnego pochodzenia często zanieczyszczone są różnymi związkami chemicznymi, do których możemy zaliczyć m.in. chemiczne środki ochrony roślin oraz metale ciężkie (17, 18). Zawartość metali ciężkich określana jest zarówno w samym surowcu, jak i jego ekstraktach. Według danych piśmiennictwa w propolisie pochodzącym z Turcji, Hiszpanii czy Argentyny stwierdzono występowanie ołowiu (19-21). W propolisie z Mołdawii, Mongolii i Rosji oprócz ołowiu potwierdzono obecność niklu, kadmu i kobaltu (22). Również w propolisie pochodzenia krajowego stwierdzono występowanie metali ciężkich. Formicki i wsp. (23) wykazali w propolisie pochodzącym z województwa małopolskiego obecność ołowiu, kadmu oraz niklu. Także badania przeprowadzone przez Szczęsną i wsp. (24) potwierdziły występowanie ołowiu i kadmu w rodzimym propolisie. Natomiast w propolisie pochodzącym z województwa wielkopolskiego oraz warmińsko-mazurskiego nie stwierdzono obecności metali ciężkich (25). Z kolei badania zawartości metali ciężkich w ekstraktach propolisu przeprowadzone przez Kędzię i wsp. (26) wskazują, że w badanym ekstrakcie występowały arsen, ołów, miedź, cynk oraz kadm, jednak ich zawartość mieściła się w dopuszczalnych limitach stężeń dla tych pierwiastków określonych w Polskiej Normie PN-A-77627 (27). W ekstraktach z propolisu, poza szkodliwymi metalami ciężkimi, równie często oznaczane są inne pierwiastki. Wśród makro- i mikroelementów zidentyfikowanych w ekstraktach z propolisu znajdują się m.in.: wapń, magnez, żelazo, sód, potas, selen czy miedź (25, 28, 29). Dane piśmiennictwa dotyczące zawartości pierwiastków w surowym propolisie i jego ekstraktach wskazują, że stężenia pierwiastków oznaczane w propolisie występują na wyższym poziomie stężeń niż w ekstraktach z tego surowca (25, 26).

Celem pracy było określenie stężenia wybranych pierwiastków w dostępnych komercyjnie, etanolowych ekstraktach z propolisu.

W badaniach wykorzystano trzy etanolowe ekstrakty z propolisu, otrzymane przez tę samą firmę, ale z trzech różnych partii surowca. Każdy z ekstraktów propolisu zagęszczono z wykorzystaniem wyparki próżniowej (Buchi Labortechnik AG), a otrzymaną pozostałość (EEP) wykorzystano do określenia zawartości pierwiastków.

Zagęszczone ekstrakty propolisu o masie 0,5000 g przeniesiono do teflonowych naczyń, do których dodano 8 ml stężonego kwasu azotowego(V) (Sigma--Aldrich) i mineralizowano, wykorzystując piec mikrofalowy (CEM), zgodnie z trzyetapowym programem: 1) 400 W, temp. 100°C przez 2 min, 2) 600 W, temp. 160°C przez 5 min, 3) 1600 W, temp. 200°C przez 10 min.

Po procesie mineralizacji otrzymane roztwory przesączono i rozcieńczono wodą dejonizowaną o czystości Millipore do objętości 50 ml. Proces mineralizacji dla każdej z próbek przeprowadzono trzykrotnie. W badanych ekstraktach z propolisu oznaczono zawartość 14 wybranych pierwiastków: wapnia, potasu, magnezu, sodu, żelaza, cynku, miedzi, manganu, ołowiu, krzemu, kadmu, chromu, kobaltu i niklu z wykorzystaniem spektrometru absorpcji atomowej z atomizacją w płomieniu (FAAS) (AA280FS, Agilent Technologies). Krzywa kalibracyjna została przygotowana na bazie serii rozcieńczeń roztworów wzorcowych oznaczanych pierwiastków o stężeniu wyjściowym 1000 mg/ml (Sigma-Aldrich). Przedstawione wyniki są wartością średnią z trzech powtórzeń.