Zaburzenia odżywiania coraz częściej dotykają współczesne społeczeństwo, zwłaszcza młodych ludzi, stąd duże zainteresowanie tym zagadnieniem. W mediach obecne są treści dotyczące zdrowego i niezdrowego sposobu odżywiania, profilaktyki i leczenia chorób, a także informacje odnośnie dbania o wygląd (1). Wizerunek człowieka w dziejach historii przechodził liczne przemiany. Wiek XX w okrągłych kształtach sylwetki upatrywał człowieka zdrowego (2). Natomiast w XXI wieku podejście to zmieniło się diametralnie – dziś coraz powszechniej panuje pogląd o zdrowej, czyli szczupłej sylwetce ciała. Pojawiła się więc moda na szczupłą sylwetkę, a co za tym idzie presja otoczenia, świata medialnego, na promowanie szczupłości. W związku z tym często młodzi ludzie zaczynają się sobie przyglądać i, co najgorsze, bardzo krytycznie oceniać. Porównują się wszyscy, ale jedni sobie z tą presją radzą, a inni zaczynają grzęznąć w niezadowoleniu, w analizach, rytuałach odchudzania w ćwiczeniach i kontrolowaniu własnego ciała (3). Odżywianie należy do podstawowych potrzeb życiowych każdego człowieka, a jednocześnie gwarantuje kształtowanie masy ciała. Zaburzenia odżywiania są narastającym problemem we współczesnym świecie (2). Zagadnienia związane z zaburzeniami odżywiania stanowią wyzwanie zarówno dla klinicystów, jak i edukatorów, chcących zwiększyć świadomość społeczeństwa, a przez to zmniejszyć lub ograniczyć liczbę występujących zachorowań (2). Literatura dotycząca zaburzeń odżywiania jest obszerna, co roku też przybywa artykułów i prac monograficznych, a mimo to wciąż rośnie liczba osób, u których zaburzenia odżywiania stają się problemem życiowym, stąd konieczność zwiększenia działań edukacyjnych adresowanych do szerokich grup odbiorców. Zaburzenia odżywia są problemem natury medycznej i społecznej. Ograniczenia w zakresie przyjmowania lub nadmiar posiłków powoduje wiele negatywnych skutków, które mogą prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych, przewlekłych chorób, a nawet śmierci. Zaburzenia odżywiania w ostatnim czasie stanowią stale narastający problem społeczny, obserwuje się zwiększającą się liczbę przypadków nowych zachorowań i coraz to młodszych osób. Zaburzenia odżywiania są także poważnym problemem medycznym, często przewlekłym, potencjalnie zagrażającym życiu (4). Zaburzenia odżywiania zwykle rozwijają się w okresie dojrzewania i powodują wiele problemów psychologicznych charakterystycznych dla tej kategorii wiekowej (5). „Żyjemy w świecie promującym szczupłość, jesteśmy bombardowani najróżniejszymi i często sprzecznymi przekazami na temat jedzenia, wagi, diety, co prowadzi do dezorientacji, swoistego chaosu poznawczego, licznych błędów w myśleniu i zachowaniach” (6). Anoreksja jest chorobą, która dotyczy przede wszystkim dziewcząt w okresie dojrzewania oraz młodych kobiet. Rozwój cywilizacyjny spowodował ogromne zainteresowanie zagadnieniami zdrowego odżywiania i kształtowania idealnej sylwetki. Zaliczenie anoreksji i bulimii do zaburzeń behawioralnych podyktowane zostało wieloma czynnikami, m.in. niekontrolowanym odchudzaniem lub objadaniem się, wyrzutami sumienia (7, 8). Pracownicy sektora ochrony zdrowia to osoby, które w szczególności powinny posiadać odpowiedni poziom wiedzy na temat zaburzeń odżywiania. Do takich osób należą studenci pielęgniarstwa, których wiedza w tym zakresie jest niezwykle istotna w edukowaniu młodych ludzi i reagowaniu w przypadku wykrycia jakichkolwiek objawów wskazujących na wystąpienie zagrożeń związanych z zaburzeniami odżywiania (9).

Celem badania była ocena poziomu wiedzy na temat zaburzeń odżywiania wśród studentów pielęgniarstwa Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Metodą badawczą zastosowaną w niniejszym badaniu był sondaż diagnostyczny przeprowadzony za pomocą techniki ankietowej. Dla osiągnięcia celu badania wykorzystano Autorski Kwestionariusz Ankiety, zawierający 30 pytań, zbudowany z dwóch części: pierwsza składała się z pytań dotyczących danych socjodemograficznych badanych; druga z pytań o opinię studentów pielęgniarstwa na temat wiedzy o zaburzeniach odżywiania. Badanie zostało przeprowadzone wśród 100 studentów studiów I stopnia I i III roku, którzy wyrazili zgodę na udział w badaniu. Ankiety dostarczono badanym w drodze kontaktu bezpośredniego, podczas którego wyjaśniono respondentom cel i zasadność przeprowadzonego badania. Badania przeprowadzono w okresie od maja do czerwca 2018 roku. Udział w badaniu był dobrowolny, a zgodę stanowiło wypełnienie kwestionariusza. Łącznie rozdano 150 ankiet, z czego 119 zebrano zwrotnie. Po sprawdzeniu wszystkich kwestionariuszy 19 ankiet zostało odrzuconych ze względu na niekompletność udzielonych odpowiedzi. Definitywnie dane ze 100 ankiet zostały naniesione na arkusz i poddane analizie statystycznej.

Zastosowano następujące kryteria doboru respondentów:

– kryteria włączenia: studenci I i III roku kierunku pielęgniarstwa,

– kryteria wykluczenia: studenci innych kierunków niż pielęgniarstwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

W badanej grupie znalazło się 100 studentów trzyletnich studiów licencjackich pielęgniarstwa Wydziału Medycznego Uniwersytetu Rzeszowskiego. Średnia wieku badanych wahała się od 19. do 21. roku życia. Większość badanej grupy stanowiły kobiety – 96 osób (96%), mieszkające na wsi – 73 osoby (73%). Wśród ankietowanych było 51 (51%) studentów I roku i 49 (49%) studentów III roku.

Badani respondenci na pytanie, czym są zaburzenia odżywiania, udzielili niejednoznacznych odpowiedzi. Większość z nich rozumie to pojęcie jako zaburzenia łaknienia o podłożu psychicznym – 63 osoby (63%), jako spożywanie posiłków niepokrywających zapotrzebowania kalorycznego – 47 osób (47%), spożywanie posiłków przekraczających zapotrzebowanie kaloryczne – 31 osób (31%), nieregularne jedzenie posiłków – 13 osób (13%). Czynnikiem, który istotnie wpływał na zrozumienie pojęć związanych z zaburzeniem odżywiania, jest wiek badanych (ryc. 1).

Respondenci znali rodzaje zaburzeń odżywiania. W największym stopniu swój poziom wiedzy łączyli z zaburzeniami o podłożu psychicznym – anoreksją (80%), bulimią (68%) czy kompulsywnym objadaniem się (50%). Innych zaburzeń dotyczących odżywiania ankietowani nie potrafili wymienić (ryc. 2).

Analiza badań własnych wykazała zależności pomiędzy poziomem wiedzy na temat zaburzeń w odżywianiu a wiekiem ankietowanych opisane w tabeli 1.

Badania wykazały, że respondenci w większości poprawnie przypisywali znaczenie poszczególnym rodzajom zaburzeń. Wszyscy ankietowani (100%) wiedzieli, czym jest anoreksja, ponad połowa badanych (51 osób) bulimię określa jako żarłoczność. Mało znanym pojęciem była ortoreksja – poprawne znaczenie przypisało tylko 28 osób (28%), natomiast 56 badanych (56%) nie znało takiego pojęcia. Termin „pregoreksja” był znany tylko 29 osobom (29%), 63 studentów (63%) nie potrafiło udzielić odpowiedzi na to zagadnienie, pozostałych 8 badanych nie potrafiło przypisać znaczenia temu pojęciu. Definicja „alkoreksji” była znana 45 osobom (45%), 32 badanych (32%) nie znało takiego określenia. Najtrudniejsze okazało się wyjaśnienie kompulsywnego objadania się – spośród badanych nikt nie udzielił poprawnej odpowiedzi (0%), mylnie opisało ten termin 64 studentów (64%), 46 osób (46%) określiło to jako żarłoczność psychiczną. Żaden z czynników socjodemograficznych, takich jak: wiek, rok studiów ani miejsce zamieszkania respondentów, nie wpływały na poziom wiedzy o zaburzeniach odżywiania. Badani znali przyczyny zaburzeń odżywiania oraz grupy osób najbardziej zagrożone ich wystąpieniem. Najczęściej wybieranymi odpowiedziami były: niskie poczucie własnej wartości oraz presja społeczna – tak odpowiedziało 67 ankietowanych. Przyczyn zaburzeń odżywiania ankietowani upatrywali bardzo często w niewłaściwych nawykach żywieniowych (60 odpowiedzi) wynikających z niedostatecznej edukacji żywieniowej wyniesionej z domu rodzinnego. Otrzymane wyniki wykazały brak związku pomiędzy występowaniem zaburzeń w odżywianiu a niewłaściwymi relacjami w rodzinie. Młodzież mogła wybrać więcej niż jedną odpowiedź, podkreślając wieloprzyczynowość w powstawaniu zaburzeń. Otrzymane wyniki ukazują, że wiek badanych jest stosunkowo mało istotną zmienną jako czynnik wpływający na zwiększenie świadomości przyczyn zaburzeń (ryc. 3).

Badania wykazały, że najbardziej narażone na powstawanie zaburzeń w odżywianiu są młode osoby, a w szczególności dziewczęta w wieku 14-18 lat – tak odpowiedziała zdecydowana większość badanych, tj. 66 osób (66%) (tab. 2).

Spośród skutków zdrowotnych wynikających z nieodpowiedniego odżywiania się ankietowani najczęściej wskazywali na zaburzenia miesiączkowania i niedowagę, a także na nadwagę i depresję. Badani nie potrafili wymienić innych skutków zaburzeń odżywiania (tab. 3).

Badania wykazały, że ankietowani w większości uważali, że zaburzenia odżywiania mogą doprowadzić do śmierci (86%). Według prawie połowy respondentów (42%) zaburzenia odżywiania to epizody jednorazowe, a również zaburzenia aktywowane przez stres (32%). Zaliczono je także do chorób o małej skuteczności leczenia. Zaledwie kilku ankietowanych (3 osoby) uważało, że szansę na wyzdrowienie daje tylko specjalistyczne leczenie (tab. 4).