W leczeniu endodontycznym mogą wystąpić błędy proceduralne wpływające na wynik leczenia, do których zalicza się perforacje jatrogenne ściany korzenia. Amerykańskie Stowarzyszenie Endodontów (American Association of Endodontists – AAEs) definiuje perforację jako mechaniczne lub patologiczne przerwanie ciągłości pomiędzy systemem kanałowym zęba a zewnętrzną powierzchnią korzenia. Najczęstszymi przyczynami powstania perforacji mogą być m.in. nieprawidłowo wykonany dostęp endodontyczny, agresywne opracowanie kanałów korzeniowych, brak zachowania osi preparacji pod wkłady koronowo-korzeniowe (1). Perforacje jatrogenne stanowią drugie co do częstości (9,6%) powikłanie w leczeniu endodontycznym (2). Perforacja w okolicy międzykorzeniowej zęba wiąże się z obecnością patologicznego połączenia systemu kanałowego z tkankami przyzębia i jego kontaminacją bakteryjną. W przebiegu toczącego się przewlekłego procesu zapalnego obserwuje się postępującą destrukcję aparatu zawieszeniowego zęba (3). Rokowanie dla zęba ze współistniejącą perforacją zależy od takich czynników, jak: lokalizacja, czas, w jakim system kanałowy był narażony na bezpośredni kontakt ze środowiskiem zewnętrznym, stopień podrażnienia tkanek przyzębia, techniczne możliwości jej zabezpieczenia (2, 4, 5). Uznaje się, że najkorzystniejszym rokowaniem charakteryzują się perforacje zlokalizowane w środkowej trzeciej długości przebiegu kanału, zaś najgorszym w dokoronowej trzeciej części kanału oraz w dnie komory. Celem eliminacji ryzyka infekcji bakteryjnej perforacje powinny być niezwłocznie zaopatrzone z użyciem materiałów biozgodnych o działaniu przeciwbakteryjnym, stosunkowo krótkim czasie wiązania w warunkach zmiennego pH oraz wilgotności środowiska, brakiem resorpcji w płynach tkankowych, wspomaganiem regeneracji tkanek przyzębia, stabilnością wymiarów i widocznością w obrazie radiologicznym (2, 4). Materiałem dedykowanym do zamykania perforacji jest cement MTA (ang. mineral trioxide aggregate), który stanowi mieszaninę proszku składającego się z cementu portlanckiego (70%), tlenku bizmutu (20%), gipsu oraz śladowych ilości tlenków krzemu, wapnia i magnezu, kwasu siarkowego i siarczanu sodu (2, 4, 6-8). Materiał cechuje się biokompatybilnością, indukowaniem odpowiedzi biologicznej oraz zdolnością do adherencji i namnażania komórek na jego powierzchni (7). Bezpośrednio po zarobieniu materiału następuje precypitacja kryształów hydroksyapatytów na jego powierzchni, co wskazuje na działanie regeneracyjne (8). Odłożone hydroksyapatyty stanowią podłoże dla dalszego wzrostu komórek (5, 6). MTA jest zaliczany do materiałów o działaniu cementotwórczym, gdyż zaobserwowano adherencję oraz wzrost osteoblastów na jego powierzchni z następowym wydzielaniem przez nie genów kodujących białka tkanek zmineralizowanych (6). Wskazuje to na możliwość zastosowania MTA do zabiegów regeneracyjnych w endodoncji.

W pracy opisano przypadek powtórnego leczenia endodontycznego drugiego lewego zęba trzonowego żuchwy (ząb 37) z obecną perforacją jatrogenną dna komory, częściowo zamkniętym kanałem bliższym językowym i rozległą zmianą okołowierzchołkową. Pacjentka E.M. lat 51 zgłosiła się we wrześniu 2014 roku, skierowana pisemnie przez lekarza specjalistę protetyki stomatologicznej celem przygotowania do leczenia protetycznego. Skierowanie obejmowało leczenie zęba 37. Pacjentka dostarczyła na wizytę badania obrazowe w postaci zdjęcia pantomograficznego oraz odcinkowej tomografii wiązki stożkowej (ang. cone beam computed tomography – CBCT) lewej strony żuchwy. W wywiadzie ogólnym podała alergie wziewne oraz astmę oskrzelową. W wywiadzie stomatologicznym nie zgłosiła żadnych subiektywnych dolegliwości ze strony zęba 37. Jak podała, był on leczony w czerwcu 2011 roku z powodu pulpopatii nieodwracalnej. Ponieważ trudności w oddychaniu uniemożliwiały jej podjęcie leczenia stomatologicznego w pozycji ergonomicznej (leżącej) oraz w osłonie koferdamu, ząb leczony był w pozycji siedzącej i bez osłony koferdamu. Lekarz wykonujący zabieg miał trudności w przeprowadzeniu leczenia, o czym pacjentka została poinformowana.