© Borgis - Medycyna Rodzinna 1/2001, s. 2-4
Krystyna Knypl
Farmakoterapia nadciśnienia tętniczego: antagoniści wapnia
Pharmacological therapy of arterial hypertension: calcium antagonists
Warszawa
Summary
Hypotensive drugs from the group of calcium antagonists have been introduced for hypertension treatment since the 1960s. Depending on chemical structure and the effect on circulation calcium antagonists are divided into three groups. The first group comprises benzodiazepine (diltiazem). The second group includes phenylalkylamine derivatives (verapamil). In the third group are dihydropyridine derivatives, among them niferdipine, amlodipine, felodipine, nitrendipine, isradipine, lacydipine and many other preparations. The mechanism of the action of calcium antagonists includes inhibition of calcium influx through calcium channels in cell membrane which leads to reduction of peripheral resistance and vasodilatation. Calcium antagonists can be used in monotherapy or in combination with other drugs. The effects of the hypotensive action are regarded as 70-85% in monotherapy of bening and moderate hypotension.
Ze względu na budowę chemiczną oraz wpływ na układ krążenia antagoniści wapnia dzielą się na trzy grupy. Do pierwszej grupy należą pochodne benzotiazepin (diltiazem). Druga grupa to pochodne fenyloalkyloamin (verapamil). Do grupy trzeciej należą pochodne dihydropirydyny. Grupa dihydropirydyn jest dość zróżnicowana, obejmuje bowiem starsze, krótko działające preparaty, jak nifedypina, oraz nowsze, o przedłużonym działaniu: amlodypina, felodypina, nitrendypina, isradypina, lacydypina oraz wiele innych, rzadziej u nas stosowanych.
Mechanizm działania leków z grupy antagonistów wapnia polega na hamowaniu napływu wapnia przez kanały wapniowe błony komórkowej, w następstwie czego dochodzi do zmniejszenia oporu obwodowego oraz rozszerzenia naczyń krwionośnych. Wpływ poszczególnych antagonistów wapnia na układ krążenia jest zróżnicowany, przede wszystkim w zakresie selektywnego działania na naczynia krwionośne. Do leków o wysokim powinowactwie oraz wybiórczym działaniu wobec naczyń zalicza się amlodypinę, felodypinę, nisoldypinę.
Leki z grupy antagonistów wapnia mogą być stosowane zarówno w monoterapii, jak i leczeniu skojarzonym. Uważa się, że grupa ta jest szczególnie skuteczna u osób starszych oraz u osób rasy czarnej. Objawy niepożądane najczęściej spotykane podczas leczenia antagonistami wapnia są następujące: zaczerwienienie twarzy, bóle głowy, obrzęki w okolicy kostek, uczucie bicia serca, nudności, zaparcia. Skuteczność działania hipotensyjnego oceniana jest na 70–85% w monoterapii nadciśnienia łagodnego i umiarkowanego.
Bezpieczeństwo leczenia antagonistami wapnia było przedmiotem dużych badań klinicznych, licznych publikacji oraz gorących polemik. Szczególnie wnikliwe debaty dotyczyły krótko działających antagonistów wapnia. Dyskusję na ten temat zapoczątkowała publikacja C. D. Furberga i wsp. „Nifedipine. Dose-related increase in mortality in patients with coronary heart disease” opublikowana w Circulation 1995,92,1326-1331. Publikacja ta oraz wiele innych przez nią zainspirowanych spowodowały, że częstość stosowania antagonistów wapnia wyraźnie zmalała w ostatnich pięciu latach. Warto zaznaczyć, że wprawdzie w żadnej z publikacji komentujących działania niepożądane krótko działających preparatów nifedypiny nie ustalono zależności przyczynowej, ale wielu lekarzy obecnie odstępuje od stosowania leków tej grupy. Sądzę, że pożyteczne będzie przytoczenie stanowiska Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego, które zostało wyrażone w oficjalnym dokumencie pod tytułem „Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym”. Stanowisko to jest następujące: „Obecnie zarówno w doraźnym, jak i przewlekłym leczeniu nadciśnienia nie zaleca się stosowania antagonistów wapnia o szybkim i krótkim działaniu, zwłaszcza krótko działającej nifedypiny, co wynika z ich niekorzystnego wpływu na układ sercowo-naczyniowy (gwałtowny, nieprzewidywalny spadek ciśnienia z równoczesną aktywacją układu sympatycznego) mogące prowadzić do zawału serca czy udaru mózgu. Powszechne zastosowanie znajdują natomiast leki o powolnym i długim działaniu dostępne pod postacią odpowiednio zmodyfikowanych preparatów tradycyjnych bądź nowych leków o długim okresie półtrwania. Skuteczność i bezpieczeństwo tych leków zostały ostatnio potwierdzone w dużych, wieloośrodkowych programach badawczych.”
Zalecane przeciętne dobowe dawki oraz częstotliwość podawania w ciągu doby zawarte w cytowanym dokumencie przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Dawkowanie wybranych antagonistów wapnia.
Lek | Przeciętna dawka dobowa (mg) | Częstotliwość
podawania w ciągu doby |
Amlodypina | 5-10 | 1 |
Felodypina | 5-20 | 1 |
Isradypina | 5-10 | 2 |
Lacydypina | 4-6 | 1 |
Nitrendypina | 10-40 | 1-2 |
Diltiazem | 120-360 | 1-2 |
Werapamil | 120-480 | 1-2 |
Przy ustalaniu dawki leku hipotensyjnego z grupy antagonistów wapnia należy pamiętać o możliwości interakcji z innymi lekami. Dotyczy to przede wszystkim digoksyny, której stężenie pod wpływem verapamilu może wzrosnąć nawet dwukrotnie. Dlatego w praktyce ambulatoryjnej, gdy możliwość kontrolnych badań pacjenta jest ograniczona, należy raczej zrezygnować z takiego łączenia leków. Również nie zaleca się łączenia antagonistów wapnia i statyn. Leki te mają wspólną drogę metabolizmu, co może spowodować niepożądany wzrost stężenia we krwi zarówno statyn, jak i antagonistów wapnia. Należy również zalecić chorym, aby przyjmując leki z grupy antagonistów wapnia rezygnowali ze spożywania większych ilości soku grejpfrutowego (lub świeżych owoców). Nieprzestrzeganie tego zalecenia może spowodować nawet kilkakrotny wzrost stężenia leku z grupy antagonistów wapnia, grożący znacznym spadkiem ciśnienia krwi.
Piśmiennictwo u Autorki.