Pasożytnictwo to szeroko rozpowszechniona w przyrodzie antagonistyczna interakcja dwóch różnogatunkowych organizmów żywych, z których jeden ponosi straty (żywiciel), a drugi korzyści (pasożyt). Obecność pasożytów w ciele żywiciela może być przyczyną wielu problemów zdrowotnych, które doprowadzają w konsekwencji do rozwoju licznych chorób pasożytniczych, zwanych również parazytozami (1). Poszczególne parazytozy mogą w znacznym stopniu różnić się czasem ich trwania oraz występowaniem objawów chorobowych ? niektóre mogą zakończyć się samowyleczeniem, a inne przyjąć formę przewlekłą. Często, jeśli inwazja nie przebiega w sposób masowy, choroba może mieć praktycznie przebieg bezobjawowy. Na podstawie szybkości wystąpienia objawów wyróżnić możemy parazytozy pierwotne oraz wtórne. Te pierwsze objawiają się wystąpieniem objawów chorobowych tuż po inwazji, natomiast drugie dopiero po pewnym czasie od wniknięcia pasożyta do organizmu żywiciela, wtedy kiedy następuje zaburzenie homeostazy wskutek aktywności danego pasożyta (1-4). Choroby te pomimo zebranej już ogromnej wiedzy na ich temat oraz odkrycia licznych sposobów ich zwalczania są powszechne i nadal stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi na całym świecie. Poprawiające się globalnie warunki sanitarne nie stanowią dostatecznych metod prewencji inwazji pasożytniczych, a tym samym chorób, które je wywołują. Dane statystyczne wskazują na ogromny współczynnik zarażeń pasożytami na świecie oraz bardzo duży udział chorób pasożytniczych w ilości zgonów (2, 3).

Statystyki Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) podają, iż pasożytami w ostatnich latach mogło zarazić się ponad 4,5 mld ludzi na świecie, w Europie jest to co trzecia osoba, a w USA 85-95% społeczeństwa (5). Jednak na terenach, na których pewne gatunki pasożytów występują endemicznie, zaobserwowano pewną zależność pomiędzy występowaniem robaczyc a alergiami. Zależność ta wykazuje mniejszą ilość zaburzeń na tle alergicznym w środowiskach, gdzie liczba zakażeń jest bardzo wysoka (4, 6).

Jednym z typów chorób pasożytniczych są robaczyce wywoływane m.in. przez pasożyty z grupy płazińców (Platyhelminthes) i nicieni (Nematoda) (2, 3). Istotną cechą inwazji robakami jest silne indukowanie przez nie odpowiedzi immunologicznej organizmu, dlatego inwazja tymi pasożytami może powodować także rozwój procesów immunopatologicznych, które same w sobie są o wiele groźniejsze dla organizmu żywiciela niż obecność pasożyta w jego ciele. Powodem tego jest w dużej mierze obecność wielu stadiów rozwojowych pasożyta oraz zasiedlenie różnych narządów i tkanek żywiciela jednocześnie. Pomimo liczności gatunków robaków mogących pasożytować na człowieku i różnic biologicznych pomiędzy nimi zakażeniom bardzo często towarzyszą objawy nadwrażliwości. Taką odpowiedź organizmu żywiciela charakteryzuje wielokrotnie przekraczający normę poziom przeciwciał IgE, których tylko część będzie swoista dla antygenów robaka (6). W prawidłowych warunkach reakcje układu immunologicznego chronią organizm przed pasożytami, jednak jeśli reakcja jest zbyt nasilona lub źle skierowana, może prowadzić do rozwoju dalszej patologii prowadzącej do uszkodzenia tkanek żywiciela. Reakcja swoista zachodzi, gdy układ odpornościowy rozpozna antygen pasożyta, eliminując go selektywnie za pomocą przeciwciał lub komórek. Gdy zachodzi ponowny kontakt z tym samym antygenem, reakcja jest bardzo szybka. Reakcje organizmu żywiciela różnią się w zależności od typu robaka, którym jest zarażony ? w przypadku inwazji nicieniami nasilone będą te o charakterze alergicznym, natomiast w przypadku inwazji płazińcami odpowiedź będzie komórkowa. Zarówno reakcje obronne, jak i patologiczne przeplatają się i nachodzą na siebie, przez co choroba może objawiać się nasileniem dolegliwości z jednej lub drugiej strony. Odpowiedź immunologiczna organizmu żywiciela ulega ciągłej modyfikacji ze względu na to, że kolejne stadia rozwojowe pasożyta mają inne antygeny (7). Zarażenie pasożytem powoduje eskalację zmian zarówno metabolicznych, jak i immunologicznych, co kształtuje i modyfikuje bezustannie reakcję obronną, podczas której aktywowane są limfocyty pomocnicze T typu Th1 i Th2 ? wydzielające odpowiednie cytokiny determinujące typ odpowiedzi immunologicznej. W zależności od typu robaka powodującego robaczycę równowaga zostaje przesunięta w stronę Th1 ? indukując odpowiedź typową dla infekcji wirusowych ? lub Th2 występującą przy chorobach atopowych (6).

Celem pracy była ocena częstotliwości i czynników predysponujących do występowania robaczyc wśród dzieci w wieku przedszkolnym w Polsce. Oceniano m.in. czynniki zewnętrzne, takie jak: codzienne nawyki, dbałość o higienę osobistą oraz higienę spożywanych pokarmów. W pracy przeprowadzono także ewaluację postępowania rodziców, kontroli nad tym, jak postępują ich dzieci oraz swoistości objawów chorobowych, aby określić czynniki predysponujące do zarażenia się robaczycą. Robaczyce wśród dzieci w wieku przedszkolnym są w pewnym sensie dosyć powszechne, a czynniki, które ich występowaniu sprzyjają ? jeśli zostaną właściwie zidentyfikowane ? mogą ulec znacznej redukcji.

Badanie przeprowadzono w okresie od lutego do maja 2018 roku, a grupę badawczą stanowili rodzice/opiekunowie dzieci w wieku przedszkolnym. W pracy zastosowano metodę sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem autorskiego kwestionariusza ankiety. Ankieta składała się z 43 pytań i została przeprowadzona drogą elektroniczną. Respondenci wypełniali ankietę samodzielnie, po przeczytaniu krótkiej instrukcji, będącej jej integralną częścią. Łącznie uzyskano 85 wyników, jednak 5 z nich odrzucono ze względu na niezgodny z założeniami pracy wiek dzieci, których dotyczyły odpowiedzi, co daje łącznie 80 wyników.

Łączna ilość 80 wyników oraz równomiernie rozłożony wiek dzieci uwzględnionych w ankiecie pozwalają skutecznie dokonać porównania z danymi statystycznymi lub literaturą dotyczącą czynników sprzyjających występowaniu chorób wywoływanych przez robaki pasożytnicze.

Wśród wszystkich zgłoszonych przez rodziców przypadków zarażenia robaczycą, którą przechodziły ich dzieci, jedynym potwierdzonym była owsica. Zapytani o podejrzewane miejsce zarażenia, rodzice podają: w 4 przypadkach przedszkole, do którego uczęszcza ich dziecko, w 3 przypadkach nie potrafią precyzyjnie wskazać miejsca z pewnością, iż to byłoby faktyczne miejsce zarażenia oraz w 1 przypadku piaskownicę, w której bawi się ich dziecko (tab. 1).

Osoby podejrzewające, że ich dziecko mogło być kiedykolwiek zarażone pasożytami, jako główne objawy podają: występowania bóli brzucha po spożyciu posiłków, częste drapanie okolic odbytu przez ich dzieci, zanik apetytu, niespokojny sen oraz budzenie się z płaczem nocą, zmiany w zachowaniu ? głównie niewystępujące wcześniej nagminne domaganie się słodyczy oraz bardzo szybkie męczenie się podczas zabawy (tab. 2).

W ankiecie spytano rodziców o to, czy posiadają wiedzę na temat innych dzieci, z którymi przebywają każdego dnia ich dzieci np. w przedszkolu, na placu zabaw, w piaskownicy itp., a które by były zakażone pasożytami. Z całej badanej grupy 1/4 ankietowanych odpowiedziała, że wie o takich przypadkach, pozostałe 3/4 nie słyszało o tym, by inne dzieci, z którymi spędza czas ich potomstwo, kiedykolwiek były zarażone pasożytami (ryc. 1).

Styl życia każdego człowieka, w tym przede wszystkim higiena osobista, spożywane pokarmy, a także czynniki zewnętrzne zawsze stanowiły największy współczynnik ryzyka zakażeń pasożytniczych. Czynności takie jak mycie rąk po zabawach w miejscach publicznych, do których zaliczamy m.in. place zabaw czy piaskownice, oraz odpowiednie przygotowywanie żywności przed spożyciem (zarówno surowej, jak i tej, która jest poddawana obróbce termicznej) mogą zminimalizować znacząco ryzyko takiej inwazji. Jak podaje WHO, dzieci w wieku przedszkolnym są jedną z najbardziej zagrożonych taką inwazją grup (12). Aby przeanalizować częstość występowania robaczyc u dzieci w wieku przedszkolnym oraz zbadać wpływ czynników predysponujących przeprowadzono ankietę weryfikującą: sposób wychowywania dzieci przez rodziców, wpływ otoczenia, obecność zwierząt domowych, zagrożenia wynikające ze styczności z miejscami szczególnie zwiększającymi ryzyko inwazji pasożytniczej. Z uwagi na fakt, iż badano w ankietach dzieci w wieku przedszkolnym, wiek dziecka nie stanowi zbyt wielkiej różnicy. W każdym przypadku to od metod wychowawczych rodzica przede wszystkim zależy, jak bardzo zagrożenia są minimalizowane.

Na 80 ankietowanych rodziców tylko 7 z nich zadeklarowało, iż ich dzieci były kiedykolwiek w przeszłości zarażone pasożytami, co w obliczu statystyk nie stanowi odstępstwa od środkowoeuropejskich norm (13).

W ankiecie 20% rodziców zaobserwowało u swoich dzieci różnego typu zmiany skórne, takie jak: pokrzywki, wysypki, czerwone plamy i zmiany uczuleniowe. Rodzice bardzo często zmiany kwalifikowali jako okresowe problemy skórne. W obrazie klinicznym zakażeń robakami poziom objawów skórnych zależny jest od masywności zarażenia oraz czasu, który od niego upłynął, a wiele z nich może wyglądać właśnie jak typowa wysypka alergiczna, swędzące lub bolesne czerwone plamy skórne czy zapalenia mieszków włosowych (9). Zmiany skórne same w sobie poza innymi objawami nie są sygnałem do podjęcia działań w kierunku wykrycia choroby pasożytniczej nawet dla lekarza, zatem dla rodzica najczęściej są po prostu wysypką czy inną drobną dolegliwością, na której ustąpienie należy zaczekać.