Monika Spotoń-Wydra
Wybrane zasoby osobiste a nasilenie symptomów depresyjnych u dzieci ? badanie pilotażowe
Personal resources and the intensity of depression symptoms in children ? a pilot study
Katedra Psychoterapii i Psychologii Zdrowia, Instytut Psychologii, Wydział Nauk Społecznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Summary
Introduction. Depression is one of the most serious mental problems in children and adolescents. Over recent years, there has been an increase in the incidence of depression and a reduction in the age of onset of the first symptoms of the disease.
Aim. To investigate the relationship of the locus of control and a sense of self-efficacy with the intensity of symptoms depression in children.
Material and methods. The study was designed for 45 students (24 boys and 21 girls) attending the 5th grade primary school. Each child completed the Children’s Depression Inventory (Kovacs), Scale Sense of Personal Competence (self-efficacy) (Juczyński) and the Scale of Locus of Control ? Primary Schools (Mathiak, Seget, Karzel). Pearson’s were conducted to investigate correlation the variables with the intensity of depressive symptoms.
Results. The prevalence rate of depressive symptoms in the group of investigate children was high and amounted to 37.8%. Both variables remained in correlation to the intensity of childhood depression. It was found that as the internal sense of control increased, the intensity of depressive symptoms decreased. Children with high level of self-efficacy of their own competence have manifest fewer depressive symptoms.
Conclusions. Many children in the untreated group manifest symptoms of depression. high self-efficacy and internal sense of control are conducive to maintaining mental health in children. The promotion of these personal resources should constitute an important element of preventive strategies and programs, because strengthening the health potential of children will balance and reduce the impact of risk factors.
Wprowadzenie
W ostatnich latach obserwuje się wzrost rozpowszechnienia depresji (1, 2), a także obniżenie wieku pojawienia się choroby (3). Niezależnie od czasu wystąpienia zaburzenia depresyjne stanowią poważny problem zdrowotny, psychologiczny i społeczny. Prowadzą one do pogorszenia funkcjonowania we wszystkich obszarach życia. Dodatkowo depresja u dzieci i młodzieży istotnie zaburza przebieg rozwoju oraz ma charakter nawrotowy (4, 5). Z uwagi na powyższe niezmiernie ważnym jest ustalenie czynników ochronnych, sprzyjających utrzymaniu zdrowia dzieci i młodzieży. Wiedza na temat charakteru związku posiadanych zasobów z nasileniem objawów depresyjnych może stanowić podstawę do opracowania skutecznych programów i strategii profilaktycznych. Ponadto zasadnym wydaje się twierdzenie, iż rozwijanie zasobów osobistych dzieci i młodzieży przypuszczalnie może kompensować oraz redukować wpływ czynników ryzyka chorób afektywnych.
Dotychczasowe badania zasobów ochronnych zaburzeń depresyjnych były prowadzone głównie wśród młodzieży. Większość autorów koncentrowało się jednak na badaniu środowiskowych czynników chroniących. Najliczniejsze weryfikacje empiryczne dotyczą właściwości środowiska rodzinnego. Ustalono występowanie negatywnego związku pomiędzy depresją wieku rozwojowego a takimi zmiennymi, jak: bezpieczne przywiązanie (6, 7), autorytatywny styl wychowawczy (8), praktyki wychowawcze oparte na umiarkowanej kontroli i efektywnej dyscyplinie (9), bliskie relacje w rodzinie (2), rodzicielska akceptacja (10-12) oraz wsparcie rodzicielskie (13-15). Akcentowanie środowiska rodzinnego, jako czynnika ochronnego depresji o wczesnym początku, wydaje się być podejściem w pełni uzasadnionym. To właśnie rodzina stanowi pierwsze i najistotniejsze środowisko dziecka, a doświadczenia z niej płynące rzutują zarówno na przebieg rozwoju, jak i na funkcjonowanie jednostki w dorosłym życiu. Określone właściwości środowiska rodzinnego nie wyczerpują jednak w pełni zagadnienia czynników ochronnych zaburzeń depresyjnych u dzieci i młodzieży. Choć nie sposób przecenić znaczenia rodziny, w toku rozwoju dziecko poszerza rezerwuar zasobów o zasoby wewnętrzne.
W literaturze przedmiotu odnajdujemy jednak nieliczne doniesienia dotyczące indywidualnych czynników ochronnych. Jak dotąd wykazano, iż depresja u dzieci i młodzieży pozostaje w związku m.in. z przekonaniem o własnej skuteczności (16 za: 17), poczuciem własnej kompetencji (18), poczuciem własnej wartości (19), a także stylami radzenia sobie ze stresem polegającymi na koncentrowaniu się na czynnościach przyjemnych (2).
Szczególnie istotnym zasobem w okresie dzieciństwa wydaje się być poczucie kompetencji osobistej (20), które jest tożsame z pojęciem „poczucia własnej skuteczności” (21-23). „Poczucie własnej skuteczności” (ang. self-efficacy) jest ujmowane jako siła indywidualnych przekonań dotyczących posiadania zdolności do radzenia sobie w sytuacjach trudnych (24). Ustalono, iż silne poczucie własnej skuteczności w radzeniu sobie z trudnościami redukuje podatność na stres, lęk oraz depresję. W świetle dotychczasowych weryfikacji empirycznych istotny czynnik chroniący przed wystąpieniem lęku i depresji u dzieci stanowią silne przekonania o własnej skuteczności w zakresie funkcjonowania społecznego, emocjonalnego oraz osiągnięciach w nauce (25).
W literaturze odnajdujemy również doniesienia z badań dotyczące ochronnego charakteru poczucia umiejscowienia kontroli (ang. locus of control ? LOC). Pojęcie to powstało w latach 60. i ma swój początek w teorii społecznego uczenia się Rottera (26). Umiejscowienie kontroli oznacza indywidualną własnościowość człowieka, która ma charakter wymiaru osobowości. Wymiar ten dotyczy oczekiwania uzyskania określonego wzmocnienia w następstwie działania jednostki. Osoby wewnątrzsterowne spostrzegają uwarunkowania osiąganych przez siebie rezultatów działania (wzmocnień) we własnym zachowaniu bądź też osobistych, względnie trwałych cechach. Jednostki zewnątrzsterowne żywią poczucie, iż efekt działań jest determinowany czynnikami zewnętrznymi, takimi jak: przypadek, szczęście, los czy też zachowania innych ludzi. Przeprowadzone dotychczas badania wykazują, że osoby z zewnętrznym umiejscowieniem kontroli cechuje wyższe nasilenie lęku i niepokoju (27). Ponadto wśród osób z zewnętrznym umiejscowieniem kontroli rozpoznaje się więcej przypadków depresji (28). Związek poczucia umiejscowienia kontroli i depresji u dzieci potwierdziły również badania Moyala (29) oraz McCauleya i wsp. (30). W ich świetle zewnętrzne umiejscowienie kontroli pozostaje w związku z wystąpieniem zaburzeń depresyjnych u dzieci.
Jak wynika z przeprowadzonego przeglądu badań, brak jest wystarczających rozstrzygnięć dotyczących związku pomiędzy zasobami osobistymi a zaburzeniami depresyjnymi u dzieci. Dotychczas prowadzone weryfikacje odnosiły się w dużej mierze do zewnętrznych czynników chroniących i były zogniskowane wokół rozważań ujmujących określone właściwości środowiska rodzinnego. Ponadto prace licznych z wyżej wymienionych autorów były prowadzone w odniesieniu do młodzieży, co przyczyniło się zarówno do zawężenia wnioskowania, jak i do zmniejszenia zainteresowania depresją występującą w okresie preadolescencji. Biorąc pod uwagę dane epidemiologiczne, w tym głównie fakt obniżenia wieku wystąpienia pierwszego epizodu depresyjnego, zasadnym wydaje się być twierdzenie o konieczności poszerzenia badań nad zjawiskiem depresji o wczesnym początku również do tych, które będą prowadzone w odniesieniu do prób dzieci przed okresem dojrzewania. Dane z nich płynące mogą przyczynić się do uzupełnienia wiedzy dotyczącej poruszanego zjawiska. Nie bez znaczenia jest także fakt, iż większość z przytoczonych powyżej wniosków została wypracowana na podstawie badań przeprowadzonych na próbach spoza Polski.
Cel pracy
Celem niniejszej pracy jest poszerzenie wiedzy na temat czynników ochronnych depresji u dzieci poprzez analizę związków zachodzących pomiędzy wybranymi zasobami osobistymi a nasileniem objawów depresyjnych u dzieci. W niniejszym artykule dokonano próby odpowiedzi na następujące pytania:
1. Jakie jest nasilenie objawów depresyjnych u dzieci?
2. Jakie umiejscowienie kontroli oraz poczucie własnej skuteczności prezentują badane dzieci?
3. Jaki jest charakter związku pomiędzy zasobami osobistymi a nasileniem objawów depresyjnych w grupie nieleczonych dzieci?
Materiał i metody
Badana grupa i przebieg badania
Grupę badawczą stanowiło 45 uczniów (24 chłopców i 21 dziewcząt) z losowo wybranych klas V szkół miejskich województwa zachodniopomorskiego. Średnia wieku uczestników wynosiła M = 11,5, SD = 0,35.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Kołodziejek M: Depresja u dzieci i młodzieży: podstawy teoretyczne, psychoterapia poznawczo-behawioralna. Psychoterapia 2008; 2(2): 15-33.
2. Trzęsowska-Greszta E, Sikora R, Kopeć WM: Typ relacji w rodzinie a ryzyko depresji w fazie dorastania w ujęciu teorii systemowej rodzin. Kwartalnik Naukowy 2014; 3(19): 186-204.
3. Link-Dratkowska E: Depresja dzieci i młodzieży-podejście poznawczo-behawioralne. Teoria i terapia. Psychiatria 2011; 8(3): 84-90.
4. Kalinowska SK, Nitsch P, Duda B, Trześniowska-Drukała JS: Depresja u dzieci i młodzieży ? obraz kliniczny, etiologia, terapia. Annales Academiae Medicae Stetinensis, Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie 2013; 59(1): 32-36.
5. Dudek M: Depresja wśród młodzieży licealnej. Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych 2014; 67: 139-151.
6. Hammen CL, Burge D, Daley SE et al.: Interpersonal attachment, cognitions, and prediction of symptomatic responses to interpersonal stress. J Abnorm Psychol 1995; 104: 436-443.
7. Cooper ML, Shaver PR, Collins NL: Attachment Styles, Emotion Regulation, and Adjustment in Adolescence. J Pers Soc Psychol 1998; 74: 1380-1397.
8. Radziszewska B, Richardson XL, Dent, CW, Flay BR: Parenting style and adolescent depressive symptoms, smoking, and academic achievement: Ethnic, gender, and sex differences. Int J Behav Med 1996; 19: 289-305.
9. Ge X, Conger, RD, Lorenz FO, Simons RL: Parents’ stressful life events and adolescent depressed mood. J Health Soc Behav 1994; 35: 28-44.
10. Greenberger E, Chen C: Perceived family relationships and depressed mood in early and late adolescence: A comparison of European and Asian Americans. Developmental Psychology 1996; 32: 707-716.
11. Wagner BM, Cohen P, Brook J: Parent/adolescent relationships: Moderators of the effects of stressful life events. J Adolesc Res 1996; 11: 347-374.
12. Neiderhiser JM, Pike A, Hetherington EM: Adolescent Perceptions as Mediators of Parenting: Genetic and Environmental Contributions. Developmental Psychology 1998; 34: 1459-1469.
13. Aydin B, Oztutuncu, F: Examination of adolescents’ negative thoughts, depressive mood, and family environment. Adolescence 2001; 36: 77-83.
14. McClellan CL, Heaton TB, Forste R, Barber BK: Familial Impacts on Adolescent Aggression and Depression in Colombia. J Marriage Fam 2004; 36: 91-118.
15. Sikora R: Wsparcie społeczne i strategie radzenia sobie ze stresem a depresyjność młodzieży. Psychologia Rozwojowa 2012; 17(2): 41-44.
16. Hilsman R, Garber J: A test of the cognitive diathesis-stress model of depression in children: Academic stressors, attributional style, perceived competence, and control. J Pers Soc Psychol 1995; 69(2): 370-380.
17. Radziwiłowicz W: Depresja u dzieci i młodzieży. Analiza systemu rodzinnego ? ujęcie kliniczne. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2010.
18. Cole DA: Preliminary support for a competency-based model of depression in children. J Abnorm Psychol 1991; 100(2): 181-190.
19. Yanish D, Battle J: Relationship between self-esteem, depression, and alcohol consumption among adolescents. Psychological Reports 1985; 57(1): 331-334.
20. Erikson E: Dzieciństwo i społeczeństwo. REBIS, Poznań 1997.
21. Bandura A: Perceived self-efficacy in cognitive development and functioning. Educational Psychologist 1993; 28: 117-148.
22. Bandura A: Social cognitive theory: An agentic perspective. Annu Rev Psychol 2001; 52: 1-26.
23. Oleś M: Psychologiczna charakterystyka dzieci o wysokim i niskim poczuciu osamotnienia. Roczniki Psychologiczne 2006; 9(1): 121-140.
24. Juczyński Z: Narzędzia pomiaru w psychologii zdrowia. Przegląd Psychologiczny 1999; 42(4): 43-46.
25. Bandura A, Barbaranelli C, Caprara GV, Pastorelli C: Multifaceted impact of self-efficacy beliefs on academic functioning. Child Development 1996; 67: 1206-1222.
26. Krasowicz G, Kurzyp-Wojnarska A: Kwestionariusz do Badania Poczucia Kontroli ? KBPK. Podręcznik. Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa 1990.
27. Butterfield EC: Locus of control, test anxiety, reactions to frustration, and achievement attitudes. J Pers 1964; 32: 355-370.
28. Gomez R: Locus of control and avoidant coping: direct, interactional and mediational effects on maladjustment in adolescents. Pers Individ Dif 1998; 24: 325-334.
29. Moyal BR: Locus of control, self-esteem, stimulus appraisal, and depressive symptoms in children. J Consult Clin Psychol 1977; 45(5): 951-952.
30. McCauley E, Mitchell JR, Burke PM, Moss SJ: Cognitive attributes of depression in children and adolescents. J Consult Clin Psychol 1988; 56(6): 903-908.
31. Kovacs M: The Childrens Depression Inventory. Psychopharmacology Biulletyn 1985; 21(4): 995-998.
32. Juczyński Z: Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Wydanie drugie. Pracownia Testów Psychologicznych PTP, Warszawa 2012.
33. Mathiak K, Seget A, Karzel K et al.: Konstrukcja i walidacja kwestionariusza do badania poczucia dla dzieci w wieku szkolnym. Psychiatr Psychol Klin 2006; 6(3): 118-126.
34. Kovacs M: Children Depression Inventory. Multi Health Systems, Inc., New York 2003.
35. Rola J: Depresja u dzieci. Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa 2001.
36. Erikson EH: Childhood and society. Norton, New York 1950.
37. Bandura A: Self-efficaty: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review 1977; 84: 191.
38. Bomba J, Modrzejewska R: Prospektywne badanie dynamiki depresji u dzieci między preadolescencją a wczesną fazą dorastania. Psychiatria Polska 2006; 3: 481-490.
39. Cheung AH, Emskie GJ, Mayes TL: The use of antidepressants to treat depression in children and adolescents. Can Med Assoc J 2006; 174(2): 193-200.
40. Bomba J, Modrzejewska R: Porównanie objawów depresji w populacji uczniów krakowskich szkół podstawowych w latach 1984 i 2001. Psychiatr Pol 2009; 43(2): 167-174.
41. Goodman R, Scott S: Depresja i mania. [W:] Goodman R (red.): Psychiatria dzieci i młodzieży. Urban & Partner, Wrocław 2000: 95-101.
42. Podsakoff PM, MacKenzie SB, Lee JY, Podsakoff NP: Common Method Biases in Behavioral Research: A Critical Review of the Literature and Recommended Remedies. J Appl Psychol 2003; 88: 879-903.
