Cebula zwyczajna (Allium cepa), należąca razem z czosnkiem pospolitym do rodziny amarylkowatych, jest jednym z najstarszych i najbardziej znanych warzyw na świecie. Od kilku tysięcy lat jest stosowana przez ludzi z różnych regionów świata zarówno w celach spożywczych, jak i terapeutycznych. W starożytnym Egipcie przypisywano jej niezwykłe moce, np. zdolność wskrzeszania zmarłych, dzięki czemu stała się symbolem religijnym. Nawet malowidła ścienne przedstawiały kapłanów trzymających w ręku cebulę. Z kolei w starożytnej Grecji wierzono w jej działanie poprawiające sprawność fizyczną, dlatego była chętnie stosowana przez gladiatorów przed walką (1). Pomimo iż jej właściwości lecznicze znane i doceniane były już przez naszych przodków, dopiero w XX wieku rozpoczęto dokładne badania nad możliwościami terapeutycznymi oraz mechanizmami działania substancji zawartych w tej roślinie. Obecnie znane jest wielokierunkowe działanie cebuli na organizm człowieka. Nie dziwi więc fakt, że jest to warzywo zawierające cały rezerwuar istotnych witamin i mikroelementów koniecznych do prawidłowego funkcjonowania wielu procesów biochemicznych. W literaturze opisywane są jej właściwości przeciwbakteryjne, antyoksydacyjne, przeciwnowotworowe, wzmagające oczyszczanie dróg oddechowych, zmniejszające poziom lipidów i cukru we krwi oraz korzystnie wpływające na odporność i układ krążenia (2, 3).

Wyróżniamy wiele odmian uprawnych cebuli, jednak w języku potocznym przyjęło się stosowanie nazw wskazujących na kolor warzywa, dlatego też dzielimy cebulę na czerwoną, białą oraz żółtą. Co istotne, jasne odmiany charakteryzują się najczęściej ostrym smakiem i większą zawartością siarki w porównaniu do fioletowych, łagodniejszych odmian. Zawartość tego pierwiastka jest też istotna ze względów terapeutycznych. Cebula rośnie przede wszystkim w klimacie umiarkowanym. W Polsce zajmuje pierwsze miejsce pod względem wielkości obszaru upraw. Z powodu słabo rozwiniętego systemu korzeniowego jest szczególnie wrażliwa na niedobór wody oraz kwaśne pH. Do optymalnego wzrostu potrzebuje odpowiedniej zawartości pierwiastków w glebie, takich jak: fosfor, azot czy potas. Cebula jest rośliną wieloletnią, uprawianą w systemie dwuletnim. Zajmuje trzecie miejsce wśród warzyw uprawnych na świecie, a jej największymi eksporterami są Chiny i Indie (4). Polska jest natomiast jednym z głównych dostawców tego warzywa w Europie, gdzie roczny eksport wynosi ok. 120 tysięcy ton.

W Polsce od kilku lat spada spożycie tradycyjnych warzyw, takich jak: kapusta biała, ziemniak czy właśnie cebula. Według danych z GUS konsumpcja cebuli w latach 2002-2011 zmniejszała się rocznie o ok. 3%. Widoczny był natomiast wzrost znaczenia innych warzyw, m.in.: kalafiora, brokułów, fasoli szparagowej czy szparagów. Dane z 2011 roku donoszą, że roczne spożycie cebuli na osobę wyniosło 5,76 kg, co daje średnio ok. 15 g dziennie. Najczęściej stanowi ona jedynie dodatek do dań. Częścią jadalną cebuli są liście, spożywane zarówno na surowo, jak i w postaci przetworzonej. Warto dodać, że obróbka termiczna niweluje niektóre korzystne działania tej rośliny. Cebulę cechują doskonałe walory smakowe oraz niska kaloryczność. Przyjmuje się, że jedna duża cebula (ok. 200 g) dostarcza nieco ponad 60 kcal. Dokładna zawartość substancji odżywczych w cebuli została przedstawiona w tabeli 1.

Cebula zawiera wiele substancji siarkoorganicznych, które odpowiadają nie tylko za charakterystyczny smak i zapach warzywa, ale także za wiele właściwości terapeutycznych, np. działanie bakteriobójcze. Jest także bogatym źródłem witaminy C, przez co dawniej stosowano ją w leczeniu szkorbutu – choroby często spotykanej u marynarzy, wynikającej z bardzo ubogiej diety. Ponadto, cebula dostarcza witamin z grupy B i K oraz, w mniejszym stopniu, kwas foliowy. Zawiera liczne pierwiastki, m.in.: fosfor, żelazo, wapń, miedź, cynk, magnez, chrom czy selen. Dodatkowo posiada flawonoidy działające jako naturalne antyoksydanty. Dzięki nim cebula wykazuje właściwości przeciwnowotworowe oraz chroni przed rozwojem miażdżycy. Za wzmocnienie odporności mogą odpowiadać pierwiastki, np. cynk czy magnez, a także witamina C, choć jej rola do dzisiaj pozostaje niejasna.