Pacjent, który zgłasza się do szpitala z powodu ropnia odbytu, niejednokrotnie traktowany jest jako pacjent „lekko chory”. Często operowany jest przez najmniej doświadczonego lekarza dyżurnego, zdarza się, że zabieg ogranicza się do płytkiego nacięcia w znieczuleniu miejscowym w ramach SOR-u. A przecież w około 40% ropień może zapoczątkować rozwój przewlekłej choroby proktologicznej, przetoki odbytu, co więcej, nieopróżniony lub niedostatecznie opróżniony ropień może stać się przyczyną komplikacji septycznych zagrażających bezpośrednio życiu pacjenta. Brak jest dokładnych danych dotyczących występowania ropni odbytu. Nie wszyscy pacjenci zgłaszają się do lekarza, gdyż część ropni ulega samoistnej perforacji. Część chorych operowana jest ambulatoryjnie, więc dane epidemiologiczne dotyczą z reguły jedynie pacjentów hospitalizowanych z powodu ropni. W Stanach Zjednoczonych notuje się około 100 000 pacjentów z infekcją anorektalną rocznie, a średnia wieku pacjenta to 40 lat, przy czym choroba dotyka dwukrotnie częściej mężczyzn niż kobiet (1, 2).

Od wielu lat badacze są zgodni, że przyczyną większości chorób zapalnych w odbycie, w tym ropni i przetok odbytu, jest rozwijająca się infekcja w kryptach odbytowych. Teoria ta sięga XIX wieku, kiedy to w 1880 roku Hermann i Desfosses po raz pierwszy opisali gruczoły odbytowe jako strukturę anatomiczną w kanale odbytu. Teorię tą potwierdzili również inni wielcy koloproktolodzy, tacy jak Lockhart-Mummery (1929), Gordon-Watson i Dodd (1935), Kratzer i Dockerty (1947). Potwierdziły ją też późniejsze prace Eisenhammera (1956, 1957, 1961) i Parksa (1961) oraz współcześni koloproktolodzy, m.in. Abcarian (1, 3). Gruczoły odbytowe są strukturami anatomicznymi kanału odbytu każdego człowieka, a w przypadku zatkania mogą stać się przyczyną infekcji. Infekcja rozprzestrzenia się wzdłuż przestrzeni międzyzwieraczowej, między mięśniem zwieraczem wewnętrznym i zewnętrznym, w różnych kierunkach: najczęściej w dół siłą grawitacji, do brzegu odbytu tworząc ropnie przyodbytowe (podskórne), może też przechodzić przez mięsień zwieracz zewnętrzny do dołu kulszowo-odbytniczego, tworząc ropnie kulszowo-odbytnicze, rozprzestrzeniać się wzdłuż ściany odbytnicy, tworząc wysokie i niskie ropnie międzyzwieraczowe, lub powyżej mięśni dźwigaczy, tworząc ropnie naddźwigaczowe. Przyczyną powstania wysokich ropni naddźwigaczowych mogą też być choroby infekcyjne toczące się w miednicy, takie jak: zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie uchyłków, infekcje narządu rodnego. Powyższy podział ropni przedstawiony przez Cormana i opierający się na lokalizacji ropni w przestrzeniach anatomicznych, pomimo że historyczny, jest na tyle logiczny i praktyczny, że funkcjonuje w piśmiennictwie do dzisiaj. Poza zapaleniem gruczołów odbytowych są też inne przyczyny powstawania ropni odbytu. W starych podręcznikach jako pozakryptowe przyczyny powstania ropni odbytu podawane są w pierwszej kolejności gruźlica, promienica i choroby weneryczne. Obecnie pacjentami z ropniami są chorzy na nieswoiste choroby zapalne jelit, takie jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna. Z innych współczesnych częstych przyczyn powstania ropni odbytu należy wymienić zespół obniżonej odporności w przebiegu zakażenia wirusem HIV, a także obniżoną odporność w przebiegu otrzymywanej immunosupresji czy chemioterapii (pacjenci z białaczką, pacjenci przygotowywani do przeszczepu szpiku) (tab. 1). Autorka w swojej praktyce dwukrotnie miała do czynienia z pacjentami, u których ropień odbytu był pierwszym klinicznym objawem zakażenia wirusem HIV. U chorych z grup ryzyka należy brać również pod uwagę możliwość współistnienia kiły i rozwoju ropnia na podłożu kilaka odbytnicy. Ropień odbytu może też powstać na skutek zainfekowanych ran urazowych odbytu, wprowadzanych do kanału odbytu ciał obcych czy też przebytej w tej okolicy radioterapii.

Posiewy bakteryjne z ropni najczęściej wykazują mieszaną florę bakteryjną, głównie Escherichia coli, w dalszej kolejności Proteus vulgaris i Staphylococcus aureus. W jednej z prac opartej na dużej grupie 183 osób leczonych z powodu ropni odbytu badacze porównali florę bakteryjną u pacjentów z cukrzycą i bez cukrzycy. U chorych z cukrzycą w 60% najczęstszym hodowanym patogenem okazała się Klebsiella pneumoniae, u osób bez cukrzycy, podobnie jak w naszych obserwacjach, najczęstszym występującym patogenem była Escherichia coli (67,1%), wrażliwa na cefalosporyny pierwszej generacji (4).

Większość pacjentów z niskimi ropniami odbytu nie wymaga badań diagnostycznych. Do rozpoznania ropnia wystarcza przeprowadzenie wywiadu i badanie fizykalne. Podstawowymi objawami klinicznymi są ból w okolicy odbytu oraz stany gorączkowe. W badaniu proktologicznym stwierdza się w okolicy odbytu bolesny obrzęk tkanek, skóra jest zaczerwieniona i ucieplona (ryc. 1).