Choroba Crohn´a wraz z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego zaliczana jest do przewlekłych, nieswoistych chorób zapalnych jelit, których przebieg charakteryzuje się nawrotowością, a leczenie jest objawowego (4).

Choroba Crohn´a może występować w każdym odcinku przewodu pokarmowego, najczęściej jednak jest obserwowana w okolicy krętniczo-kątniczej, a naciek zapalny w jej przebiegu obejmuje wszystkie warstwy ściany jelita. Często zajmuje kilka odcinków przewodu pokarmowego, a fragmenty znajdujące się pomiędzy nimi są pod względem histologicznym niezmienione. Choroba Crohn´a przebiega bądź z tendencją do powstawania zwężeń jelita, ropni lub przetok pomiędzy sąsiadującymi pętlami jelita, narządami lub powłokami jamy brzusznej.

Rozpoznanie opiera się na ocenie objawów klinicznych, wyników badań laboratoryjnych, obrazu endoskopowego, badań radiologicznych i na ocenie mikroskopowej wycinków z jelita. (1).

Uwidocznienie zmian zapalnych i pobranie wycinków do badań mikroskopowych z górnego odcinka przewodu pokarmowego umożliwia gastroduodenoskopia, a z okrężnicy kolonoskopia. Procedury endoskopowe wyczerpują swój potencjał najczęściej nieco poza dolnym zagięciem dwunastnicy lub nieco za zastawką Bauhina i jedynie w nielicznych ośrodkach dysponujących jejunoskopami możliwe jest obejrzenie kolejnych kilkudziesięciu centymetrów jelita cienkiego.

Za pomocą przezbrzusznej ultrasonografii można uzyskać informacje na temat grubości niektórych odcinków ściany jelita, ale najczęściej już tylko z orientacyjnym wskazaniem lokalizacji takiej nieprawidłowości. Badania izotopowe z leukocytami znakowanymi technetem ⁹⁹Tch-HMPAO mogą wskazywać na odcinkowy lub ciągły charakter procesu zapalnego w jelicie lub ogniskowe gromadzenia znacznika w okolicy ropnia. Zatem zarówno ultasonografia jak i scyntygrafia w istocie nie spełniają funkcji obrazowania.

Obecnie wydaje się, że pasaż jelita cienkiego wykonywany metodą tradycyjną, czyli poprzez podanie pacjentowi doustnie zawiesiny siarczanu baru i wykonywanie kolejnych radiogramów brzucha nie powinien być już wykonywany, szczególnie, jeśli pracy technika nie towarzyszy osobisty nadzór lekarza-radiologa, a projekcje są wykonywane w odstępach czasu nie uwzględniających indywidualnej dynamiki pasażu badanego pacjenta i nie ma okresowej oceny fluoroskopowej postępów badania. Za zarzuceniem tej metody przemawia to, że stanowi procedurę niezwykle czasochłonną, nierzadko wielogodzinną, niewystarczająco czułą w wykrywaniu krótkich zwężeń, oraz nieprecyzyjnie ocenia zasięg zmian chorobowych, ponieważ jej wykonywanie nie wiąże się z rozdęciem pętli jelita cienkiego, natomiast zawsze powoduje istotne napromienienie pacjenta.

Wiele z tych niedostatków udaje się pokonać badaniem jelita cienkiego z podwójnym kontrastem, czyli enteroklizą. Po założeniu cewnika przez jamę ustną lub przez nos należy wprowadzić jego końcówkę do okolicy zagięcia Treitz´a, a najlepiej nieco dalej. Przez cewnik podaje się około 100 ml nierozcieńczonej zawiesiny siarczanu baru, a następnie w czasie 10~15 min około 1500~3000 ml 0,5% wodnego roztworu metylocelulozy. O ile nam wiadomo roztwór taki nie jest dostępny w sprzedaży i w naszym ośrodku przygotowywany jest ex tempore z metylocelulozy w substancji.

Enterokliza umożliwia ocenę drożności jelita cienkiego i ocenę powierzchni jego błony śluzowej w czasie kilkunastu minut. Podanie w krótkim czasie relatywnie dużej objętości płynu pozwala na uzyskanie obrazu odwzorowującego przestrzenny charakter cewy jelita (ryc.1). Enterokliza zwykle dostarcza wielu danych na rzecz rozpoznania choroby Crohn´a, często ale nie zawsze możliwe jest zdefiniowanie lokalizacji zmian, szczególnie, jeśli są one liczne, ponieważ wraz z postępem pasażu flokulacja zawiesiny barytu w roztworze metylocelulozy i zalegającej treści pokarmowej niekorzystnie wpływa na jakość otrzymywanych obrazów.

Rzadko stosowaną metodą, która umożliwia ocenę ileum terminale jest takie wykonanie cieniującego wlewu doodbytniczego z podwójnym kontrastem, aby uzyskać refluks siarczanu baru poprzez zastawkę Bauchina do jelita cienkiego. Niekiedy jest to łatwiejsze po podaniu pacjentowi bezpośrednio przed badaniem buskopanu lub glukagonu. Pozwala to uniknąć na radiogramach superpozycji bardziej proksymalnych pętli jelita krętego i ileum terminale, ale wiąże się z niewątpliwym niedostatkiem, jakim jest w sumie bardzo fragmentaryczna ocena jelita cienkiego. Niektórzy sądzą, że podanie rzeczywiście dużych ilości roztworu barytu pozwoliłoby na ocenę większości, jeśli nie całego, jelita cienkiego, ale autorzy ci milczą na temat ryzyka wiążącego się z proksymalną translokacją flory okrężnicy.

Jak wspomniano w przebiegu choroby Crohn´a występują odcinkowe zmiany zapalne obejmujące całą grubość ściany jelita, czemu towarzyszy obrzęk, owrzodzenia oraz włóknienie. W badaniu z podwójnym kontrastem obrzęk ujawnia się jako zmiana rzeźby powierzchni błony śluzowej. Jej fałdy ulegają pogrubieniu, stają się mniej ostre, wygładzone lub zniekształcone. Powierzchnia błony śluzowej może być granulowana. Jeśli obrzęk dotyczy całej grubości ściany jelita może dawać to obraz rozsuniętych, jakby odizolowanych od siebie pętli jelitowych. Efekt ten może być nasilany przez naciek w obrębie tkanki tłuszczowej krezki.

Uszkodzenia błony śluzowej jelita w chorobie Crohn´a początkowo mają charakter aft, które są płytkimi ubytkami, co sprawia, że widoczne są w projekcji „na wprost”, a niewidoczne na ścianach jelita położonych stycznie do wiązki promieni rengenowskich. Typowo na radiogramie afta w środku ma biały, punktowy cień zalegającego na jej dnie barytu otoczony ciemnym „halo” spowodowanym przez obrzęk i uniesienie otaczającej aftę błony śluzowej, na którym baryt utrzymuje się gorzej.