Wiadomości na temat zasad sygnalizacji międzykomórkowej są podstawą do zrozumienia szeregu zjawisk zachodzących w świecie ożywionym, wliczając w to procesy fizjologiczne i patologiczne, w tym procesy zapalne i nowotworowe. Wiadomości te są również nieodzowne dla zrozumienia zasad działania większości współcześnie stosowanych leków. Ponieważ wiedza w tym zakresie zmienia się w szybkim tempie, a w literaturze fachowej często operuje się pojęciami i terminologią, która jeszcze nie tak dawno praktycznie nie była używana, celowym wydaje się przedstawienie tego ciekawego zagadnienia w krótkiej a zarazem zrozumiałej formie.

Zdolność do reagowania komórek na sygnały z otaczającego środowiska jest niezbędna dla prawidłowego ich funkcjonowania i warunkuje ich przeżycie. W organizmie wielokomórkowym komórki dzięki wymianie informacji mogą koordynować swe działanie, reagując różnie w zależności od stale zmieniającej się sytuacji.

Docierająca do komórki informacja jest najczęściej „zakodowana”, występując pod postacią związku chemicznego (białka, peptydy, aminokwasy, kwasy tłuszczowe, hormony, witaminy, substancje metaboliczne) lub bodźca fizycznego (np. światła).

Wspomniane związki chemiczne będące nośnikami informacji określane są mianem substancji sygnałowych.

Mnogość substancji sygnałowych w otoczeniu komórki, powoduje swoisty „chaos informacyjny”. Dana komórka, w zależności od spełnianej funkcji musi więc posiadać sposób na selektywny odbiór jedynie pewnych sygnałów, przy zupełnym pominięciu innych. To czy komórka zareaguje na daną substancję zależy głównie od tego, czy posiada dla niej receptor.

Receptorami komórkowymi nazywamy wyspecjalizowane struktury białkowe zdolne do odbioru, przekształcenia i przekazania do różnych elementów efektorowych komórki informacji ze środowiska zewnętrznego. Związki łączące się z receptorami nazywane są ligandami.

Po połączeniu się liganda z receptorem niekoniecznie dojść musi do jego pobudzenia. Pobudzające właściwości ma tylko część substancji sygnałowych określana jako agoniści. Agonistą nazywamy ligand, który po połączeniu się z receptorem wywoła zmianę jego konformacji, a w konsekwencji tego uruchomienie pewnej kaskady zdarzeń we wnętrzu komórki. Zdolność agonisty do pobudzania receptora nazywamy jego aktywnością wewnętrzną. Przeciwieństwem agonisty jest antagonista, czyli ligand, który ma wprawdzie zdolność do łączenia się z receptorem, ale nie jest w stanie spowodować zmiany jego konformacji. Antagonista nie posiada więc aktywności wewnętrznej.

W przypadku nadmiernego bądź niedostatecznego oddziaływania ligandów na receptory ulegać one mogą zmianom adaptacyjnym. Wynikiem tego jest odpowiednio nasilenie lub osłabienie odpowiedzi fizjologicznej przebiegającej przy udziale receptorów. Przykładem może być tutaj zmniejszenie odpowiedzi receptorów b₂-adrenergicznych w drzewie oskrzelowym w przypadku dłuższego stosowania b₂-agonistów bez równoczesnego stosowania steroidów.

Pomimo mnogości substancji mających zdolność łączenia się z receptorami istnieją zasadniczo tylko cztery sposoby za pomocą których komórki mogą kontaktować się między sobą.

Dość powszechnym sposobem komunikowania się jest wydzielenie substancji sygnałowej do krwioobiegu. Sygnał po pewnym czasie dociera praktycznie do wszystkich komórek organizmu i pobudza te z nich które posiadają odpowiednie receptory. Jest to tzw. sygnalizacja endokrynowa lub hormonalna. Na podobnej zasadzie oparta jest sygnalizacja parakrynowa. Podstawowa różnica polega na tym, że wydzielana substancja sygnałowa jest mediatorem lokalnym i działa wyłącznie na komórki znajdujące się w najbliższym otoczeniu.

Trzecią, bardzo szybką, wybiórczą formą sygnalizacji międzykomórkowej, mogącą działać na duże odległości jest sygnalizacja neuronalna (nerwowa). Najbardziej bezpośrednią natomiast formą sygnalizacji, dotyczącą komórek znajdujących się blisko siebie jest ich wzajemny kontakt przez cząsteczki sygnałowe zawarte w błonach komórkowych. Mówimy tu więc o sygnalizacji bezpośredniej.