Leczenie ortodontyczne jest często związane z pojawieniem się resorpcji korzeni przesuwanych zębów. Resorpcja korzenia jest procesem prowadzącym do utraty twardych tkanek: zębiny, cementu i/lub struktury kostnej wyrostka zębodołowego. Jest to proces długotrwały, nie powoduje bólu, resorpcję wykrywa się zazwyczaj przypadkowo podczas rutynowego badania radiologicznego (1-3). Opisany wyżej proces może być fizjologiczny lub patologiczny. Resorpcja fizjologiczna dotyczy zębów mlecznych i powstaje na skutek reakcji biochemicznej mieszka zęba stałego z ozębną korzenia zęba mlecznego (4). Proces ten rozpoczyna się około 4.-5. roku życia, tj. 2-4 lata przed fizjologiczną wymianą uzębienia (5).

Resorpcja patologiczna dotyczy zazwyczaj zębów stałych. W literaturze występuje wiele klasyfikacji resorpcji, ze względu na: umiejscowienie, czynniki sprawcze i stopień zaawansowania. Najprostszym i najczęściej używanym klinicznie jest podział na resorpcję zewnętrzną, wewnętrzną oraz zewnętrzno-wewnętrzną (5-7). Zewnętrzna może dotyczyć okolicy szyjki zęba, środkowej części lub wierzchołka korzenia, rozpoczyna się powierzchownie i rozprzestrzenia się w kierunku zębiny i jamy zęba. Najczęściej obserwowanymi czynnikami wywołującymi resorpcję zewnętrzną są: stan zapalny tkanek okołowierzchołkowych, uraz (8), ektopowo wyrzynający się ząb sąsiedni (9), naciekający guz nowotworowy, torbiel zawiązkowa, przewlekły uraz zgryzowy oraz leczenie ortodontyczne (10, 11). Wewnętrzna jest procesem występującym rzadziej niż zewnętrzna (12), rozpoczyna się w zębinie i szerzy się w kierunku cementu (5). Wśród najczęstszych czynników wywołujących resorpcję wewnętrzną wymienia się przewlekłe zapalenie miazgi o podłożu bakteryjnym oraz zaburzenia w miejscowym krążeniu krwi, których przyczyną może być uraz (6, 10). Jednoczesne występowaniu obu procesów nazywane jest resorpcją zewnętrzno-wewnętrzną lub perforującą (10).

Związek leczenia ortodontycznego z resorpcją korzeni opisał w literaturze po raz pierwszy Ottolengui w 1914 ro-ku (13), a oceny radiologicznej dokonał Ketcham, który już w latach 20. ubiegłego wieku zauważył duże skrócenie wierzchołków korzeni po leczeniu ortodontycznym (14). Autor zwrócił tym samym uwagę kolejnych pokoleń ortodontów na resorpcję korzeni, będącą powikłaniem leczenia ortodontycznego oraz czynniki sprzyjające postępowi tego procesu. Badanie Ketchama miało także na celu uświadomienie lekarzom konieczności wykonywania badań radiologicznych przed leczeniem ortodontycznym i po jego zakończeniu (14, 15). Termin „ortodontycznie indukowana zapalna resorpcja korzenia” (ang. orthodontically induced inflammatory root resorption – OIIRR) została wprowadzona do nazewnictwa i literatury przez Brezniak i Wasserstein w 2002 roku (11).

Celem pracy było przedstawienie etiologii, charakterystycznych cech i typów resorpcji korzeni indukowanych ortodontycznie oraz proponowanych metod diagnostycznych na podstawie przeglądu dostępnego piśmiennictwa.

Przeprowadzono systematyczny przegla?d literatury dotyczącej resorpcji korzeni indukowanej ortodontycznie, opieraja?c sie? na literaturze doste?pnej w bazach: PubMed/MEDLINE, Polska Bibliografia Lekarska oraz ogólnodostępnej literaturze stomatologicznej. Podczas tworzenia bazy artykułów uz?yto sło?w kluczowych: resorpcja zewnętrzna (extenal resorption), resorpcja przyszyjkowa (cervical resorption), resorpcja korzenia (root resorption). Uwzględniono piśmiennictwo w języku polskim i angielskim. Do badania włączono prace opublikowane do 31.12.2017 roku. Uwzględniono artykuły, w których autorzy oceniali radiologicznie występowanie resorpcji korzeni w trakcie leczenia ortodontycznego lub po jego zakończeniu. Wyłączono prace, w których autorzy skupiali się na innych przyczynach resorpcji korzeni zębów.

Brezniak i Wasserstein zwracają uwagę na istotne elementy, które ortodonta powinien przeanalizować na radiogramach przed leczeniem: kształt korzeni, obecność zębów leczonych endodontycznie, agenezję, aplazję, ektopię, zęby replantowane, strukturę kości oraz istniejącą wadę zgryzu (11, 16). Wielu autorów, m.in. Vlaskalic i wsp. (17) oraz Topkara i wsp. (18), dzieli czynniki etiologiczne na dwie grupy: czynniki osobnicze – związane z pacjentem oraz czynniki bezpośrednio związane z leczeniem ortodontycznym (tab. 1).

Do czynników osobniczych zaliczono: czynniki genetyczne (2, 17-20), rasę (20), grupę zębów ulegających resorpcji, kształt korzeni zębów (2), rodzaj wady zgryzu (18, 20), niektóre choroby ogólne, jak: astma i alergie (2), a także wcześniejsze uszkodzenia struktury zęba, np. resorpcja szyjkowa spowodowana czynnikami ogólnymi: chorobą Pageta (łac. osteitis deformans), stwardnienie guzowate, dysplazja ektodermalna (21-23) lub urazy zębów (24).