Pierwsze leki pozyskiwane z roślin uznanych za lecznicze były dobrze znane i stosowane od dawnych czasów na wszystkich kontynentach świata. Ich korzystne dla zdrowia właściwości stały się podwaliną do rozwoju medycyny tradycyjnej w wielu krajach świata. Różne dolegliwości dotyczące układów narządów występujących w organizmie człowieka, np. układu krążenia, oddechowego, moczowego czy płciowego, były skutecznie leczone surowcami lub przetworami pochodzącymi z roślin zielarskich.

Na przykład w urologii szczególnie cenne okazały się surowce roślinne o aktywności przeciwdrobnoustrojowej, diuretycznej, rozkurczającej oraz nefroochronnej (1). Stan zapalny i związane z nim dolegliwości w obrębie układu moczowego są częstym, bardzo uciążliwym schorzeniem, zwłaszcza dla kobiet. Z uwagi na usytuowanie cewki moczowej blisko odbytu dolegliwości te mogą nawracać, czasem nawet kilka razy w ciągu roku. Wiąże się to ze złym samopoczuciem przekładającym się na duży dyskomfort życia codziennego. Problemy z układem moczowym manifestują się dużą bolesnością, uczuciem parcia na mocz, częstomoczem, pieczeniem podczas oddawania moczu, nierzadko także związane są z wystąpieniem podwyższonej temperatury ciała oraz krwiomoczu.

Zapalenie zazwyczaj wiąże się z obecnością bakterii w drogach moczowych, przeważnie jest to E. coli, która przedostaje się z odbytu do cewki moczowej. Poważny stan kliniczny wymaga oczywiście fachowej interwencji lekarskiej, zazwyczaj wiąże się to ze stosowaniem antybiotykoterapii. W łagodnych stanach zapalnych warto w pierwszej kolejności posługiwać się terapią naturalną, opartą na działaniu surowców roślinnych o udokumentowanych właściwościach moczopędnych, rozkurczowych, przeciwbakteryjnych oraz przeciwzapalnych. Surowce roślinne oraz gotowe produkty lecznicze o właściwościach moczopędnych, stosuje się także w chorobach nerek, w przypadku wystąpienia obrzęków, u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i niewydolnością krążeniową, a także u chorych, u których zdiagnozowano marskość wątroby (2).

Do wybranych roślin o korzystnym działaniu na układ moczowy, charakteryzujących się właściwościami moczopędnymi, zaliczyć można: ziele nawłoci pospolitej (Solidago virgaurea L.), liść brzozy brodawkowatej (Betula pendula Roth), ziele skrzypu polnego (Equisetum arvense L.), korzeń lubczyka ogrodowego (Levisticum officinale Koch.), owoc żurawiny (Vaccinium macrocarpon Aiton, syn. Vaccinium oxycoccus L.), ziele i korzeń pietruszki zwyczajnej (Petroselinum crispum (Mill.) Fuss.), ziele i liść pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica L.), naowocnię fasoli (Phaseolus vulgaris L.), owoc jałowca pospolitego (Juniperus communis L.), a także liść ostrokrzewu paragwajskiego (mate, Ilex paraguariensis A.St.-Hil.).

Poniżej opisano kilka wartościowych roślin należących do tej grupy. Wszystkie one mają pozytywne monografie Komisji E Federalnego Urzędu Zdrowia RFN. Wskazuje to na możliwość stosowania ich w chorobach dróg moczowych, zaaprobowano je ponadto do zażywania jako środki moczopędne. Mechanizm działania roślin wykazujących aktywność diuretyczną nie został w pełni poznany i do końca wyjaśniony (1).

Nawłoć pospolita, Solidago virgaurea L., jest wieloletnią rośliną należącą do rodziny Astrowatych (Asteraceae), występującą pospolicie w Europie, Azji i Ameryce. Surowcem roślinnym jest ziele nawłoci pospolitej (Solidaginis virgaureae herba), zbierane w okresie kwitnienia z części nadziemnych rośliny i następnie suszone. Ziele nawłoci zawiera liczne biologicznie aktywne substancje z grupy flawonoidów, saponin triterpenowych i diterpenów, garbniki, olejek eteryczny, polisacharydy oraz glukozydy fenolowe (3-6).

Inną, równie ważną rośliną z tego rodzaju wykazującą potencjał wykorzystywany w leczeniu problemów urologicznych jest Solidago canadensis L. Zawiera ona szerokie spektrum różnorakich substancji biologicznie aktywnych, takich jak: flawonoidy, saponiny, związki mineralne. Technologia chromatografii cieczowej ze spektometrią mas (LC-MS) została wykorzystana do identyfikacji niektórych substancji występujących w tej roślinie. Wykryto obecność kwercetyny oraz kemferolu w powiązaniu z różnymi komponentami cukrowymi (glukozą, galaktozą, ramnozą, rutynozą). Ponadto w Solidago canadensis L. zidentyfikowano hiperozyd, rutynę, izokwercetynę, afzelinę, nikotiflorinę, astragalinę oraz kwas chlorogenowy (7).

Według monografii Komisji E nawłoć stosuje się do zwiększania diurezy w stanach zapalnych dróg moczowych, w kamicy nerkowej i piasku nerkowym oraz w ich zapobieganiu. Wykazuje ona działanie moczopędne, słabo rozkurczające i przeciwzapalne (3). Uważa się, że za aktywność moczopędną odpowiada głównie lejokarpozyd (8). Dla nawłoci dawka dobowa według Komisji E to 6-12 g surowca, przetwory – odpowiednio (3). Według ESCOP stosuje się 3-4 g wysuszonego surowca w postaci naparu, 2-3 razy dziennie (5). Natomiast według monografii EMA dawkowania dla rozdrobnionego surowca to 3-5 g, 2-4 razy dziennie, a na przykład dla suchego ekstraktu pojedyncza dawka to 350-450 mg, 3 razy dziennie (9).

Według wspomnianej monografii ziele nawłoci ma wskazania do tradycyjnego stosowania jako środek zwiększający ilość wydalanego moczu oraz jako preparat wspomagający w leczeniu łagodnych dolegliwości ze strony układu moczowego. Jako produkt leczniczy stosuje się je tradycyjnie od 2 do 4 tygodni (9). Inne źródła podają następujące dawkowanie: 2-4 g/filiżankę naparu wodnego do 2 razy dziennie, podobna ilość rozdrobnionego i wysuszonego ziela w kapsułkach lub 1-3 ml tinktury, 3 razy dziennie (1, 10).